Demiryolları Ray Açıklığı, Hat Açıklığı Ne Kadardır?
Hemen hemen tüm ülkeler 1 metre 43,5 cm açıklık kullanıyorlar. Bu açıklık standart olarak geçiyor. Biz dahil Avrupa’nın büyük çoğunluğu, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Çin, Kuzey ve Güney Kore, Ortadoğu ülkeleri, Afrika’nın büyük çoğunluğu, Meksika, Küba, Panama, Venezüella, Peru, Uruguay, Filipinler ve Japonya’da bu hat açıklığı kullanılıyor.
Demiryollarının ray aralığı ne kadardır bilen var mı?
Buna hat açıklığı deniyor. Hemen hemen tüm ülkeler 1 metre 43,5 cm açıklık kullanıyorlar.
Bu açıklık standart olarak geçiyor. Biz dahil Avrupa’nın büyük çoğunluğu, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Çin, Kuzey ve Güney Kore, Ortadoğu ülkeleri, Afrika’nın büyük çoğunluğu, Meksika, Küba, Panama, Venezüella, Peru, Uruguay, Filipinler ve Japonya’da bu hat açıklığı kullanılıyor.
Dünyadaki toplam hattın %60’ı standart, 720 bin km’nin üzerinde.
Ancak ilginç bir şekilde Avrupa’da İspanya ve Portekiz 1 metre 66 cm 8 mm ilk hat açıklığı kullanıyormuş. Demiryolları da hiç az değil bu iki ülkenin. Toplamda 15 bin 394 km. Bu sisteme İber sistemi deniyor.
Tabii Rus sistemi de farklı. Rus sisteminin hat açıklığı 1 metre 52 cm. Rusya başta olmak üzere bu sistemi eski Sovyet ülkelerinden Estonya, Letonya, Litvanya, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, ayrıca Moğolistan kullanıyor. Toplam hat uzunluğu 220 bin km’nin üzerinde ve dünyadaki demiryollarının %17’sini bu sistem teşkil ediyor.
İlginç bir şekilde Finlandiya hatlarına da Rus sistemi deniyor, ancak Finlandiya’daki hat açıklığı Rusya’dakinden bir kaç mm daha fazla, 1 metre 52 cm 4 mm.
En geniş hat açıklığının ismi Hint sistemi. 1 metre 67 cm 6 mm. Bu sistemi Hindistan dahil, Pakistan, Arjantin ve Şili kullanıyormuş. Hem de dünya sıralamasında bu sistem de %6.55 ile bir yer tutuyor. Bu sistemde toplam hat uzunluğu 77 bin km.
Bir de İrlanda sistemi var. İrlandalılar inç üzerine belirlenmiş olan hat açıklıkları yerine kendilerine direk metre ile hat açıklığı ayarlamışlar ve 1 metre 60 cm’lik güzel bir açıklık kullanmayı tercih etmişler. Tabii bir tek İrlanda değil, Avustralya ve Brezilya da bu sistemi kullanıyorlar.
Metre demişken adı metre olan sistem de var. Hat açıklığı direk 1 metre. Dünyadaki demiryollarının %7’si de bu açıklıkta ve toplamda 95 bin km. Bu çok dar bir ray açıklığı olduğu için normal trenlerin bu açıklık için uygun olduğunu düşünmüyorum. Muhtemelen bu açıklık şehir içi raylı sistemler, ta da tramvay hatları için kullanılıyor olmalı. Ancak bir zamanlar bu açıklığı kullanan trenler de varmış.
Bugün başka ray açıklıkları kullanıyor olsalar da aynı zamanda bu açıklıkta hatları da olan ülkeler Güneydoğu Asya ülkeleri, Hindistan, Arjantin, Brezilya, Bolivya, Şili, Doğu Afrika ülkeleri ve Avrupa’da da İsviçre.
Yine aynı şekilde dar hat açıklığı olan bir başka sistem de Cape sistemi. 1 metre 6 cm 7 mm. Bu sistem de dünyadaki toplam ray uzunluğu içerisinde %9 ile oldukça çok kullanılıyor diyebilirim. Toplamda 112 bin km, ve yine metre sistemi gibi bu da tramvay ve şehir içi raylı sistemler için.
Bu hatların bulunduğu ülkeler ise Orta ve Güney Afrika ülkeleri, Endonezya, Japonya, Tayvan, Yeni Zelanda ve Filipinler.
***
Demiryolu hat açıklıklarının farklı olması trenlerin bir ülkeden diğer ülkeye geçerken ray değiştirmesi açısından sorun teşkil ediyor doğal olarak, ancak bu sorunu vagonların aks açıklıklarını değiştirilebilir şekilde yaparak çözmüşler.
Ülke sınırında eğer gidilen o ülkede hat açıklığı farklı ise, özel aks ayarı yapılan aks değiştirme istasyonları kurmuşlar ve koskoca vagonu askıya alarak yeni hat açıklığına göre aksların kısa sürede ayarlanmasını sağlamışlar.
***
Bir başka konu da, kimin hangi sistemi kullanıyor olması. Bu farklılıkları incelediğimiz zaman da kimin bir zamanlar hangi ülkeleri etkisi, ya da sömürüsü altında tuttuğunu da rahatlıkla anlayabiliyoruz.
Bir de İrlandalılar gibi İngiltere’ye tarih boyunca karşı çıkmış bir ülke var ki, onlar en güzelini yapmışlar. Niye biz İngiliz sistemi kullanıyoruz ki demişler ve bugün adı standart olsa da inç düzeni üzerine kurulu hat açıklığı yerine metre düzeni ile kendilerine 1 metre 60 cm’lik demiryolu sistemi kurmuşlar.
Mesela onların yaptıklarını biz yapamamışız! Hem de demir ağlarla ördük yurdu dört baştan dediğimiz yıllarda bile bunu yapmak aklımıza gelmemiş.
Bu yaptıkları ile İrlandalıların benim takdirimi kazandıklarını hatırlatarak bitireyim yazıyı.
Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla.
