Devran Dönüyor

Artık 21. yüzyıldayız ve artık dünyanın evrenin merkezi olmadığını biliyoruz.

Bir zamanlar insanlığın inandığı gibi tüm evrenin dünyamız etrafında dönmediğine eminiz.

Dünya bir yandan kendi etrafında dönerken bir yandan da güneş etrafında dönüyor.

Ay ise dünyanın etrafında milyonlarca yıldır sürdürdüğü dönüşüne devam ediyor.

Ayrıca dünyanın dönüş ekseninin yörüngesine nazaran 23° 26′ 11,3″ eğik olduğunu da biliyoruz.

Buraya kadar hemen hemen herkes bu bilgilere artık hâkim.

Eksen eğikliğinin tam olarak ne kadar olduğu her zaman akıllarda olmasa da en azından dünyanın eksen eğikliğine sahip olduğunu sanırım hepimiz biliyoruz.

***

Gerçi az bilinen şeylerden biri bu eksen eğikliğinin dünyanın kendi etrafında dönüşünün hafif bir yalpalama yapması sebebiyle 41 bin yıl süresince 22,1° ile 24,5° arasında oynaklık gösteriyor olması.

Bu yalpalama hareketi bir topacın dönüşü sırasında hafiften kafa sallaması olur ya, işte öyle bir yalpalama.

Ayrıca dünyanın güneş etrafında eliptik bir eksende dönüş yaptığını da biliyoruz sanırım.

Bir çoğumuz bu eliptik yörüngenin mevsimlere sebep olduğunu düşünse de, mevsimlerin asıl sebebi dünyanın eksen eğikliğidir. Güneş ışınlarının dünya yüzeyine dik ulaşması yüzey sıcaklığının yükselmesine, yani yaz aylarına, eğik ulaşması ise kış aylarına sebep olmakta.

O yüzden güney yarımkürede de hem kış hem de yaz ayları oluyor.

Bunun yanında eliptik yörüngenin de bir etkisi oluyor tabii ki, eliptik yörüngenin yakın kısmına denk geldiği için güney yarımkürede kış ayları kuzey yarımkürede olduğu kadar sert geçmiyor.

Yani güneş etrafındaki eliptik yörüngenin de mevsimler üzerinde az da olsa bir etkisi var.

Bu ikinci aşama bilgiler de genellikle ilgililerinin bildiği konular.

***

Peki dünya kendi etrafında ve güneş etrafında dönüyor da, yörünge üzerinde dönüş yönü ne tarafa doğru, bunu bilen var mı?

Dünyanın kendi etrafında dönüşü batıdan doğuya doğrudur, bunu hepimiz biliyoruz.

Çünkü güneş doğudan doğuyor. Mantıken güneş dünya etrafında değil de dünya kendi etrafında döndüğüne göre dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesi gerekir.

İnsanlık bir bilince ulaşana kadar güneşin doğuş yönüne doğu demiş, batış yönüne de batı. Güneşin her gün tekrar tekrar doğup battığını düşünmüş.

Bu hemen hemen bütün dillerde böyle.

İngilizce “east” sözcüğü orta İngilizcedeki “est” sözcüğünden geliyormuş ve eski İngilizcedeki hali olan “ēast” da İngilizceye ön Almancadan geçmiş.

Evet Almancada “aus-to” ya da “austra” doğu demek ve Avusturya Almancada aslında doğudaki ülke anlamında verilmiş bir ad.

Avustralya’nın da aynı mantıkla ad olarak verildiğini düşünüyorum.

Yine İngilizcedeki “west” de Almancadan geçme bir sözcük ama Almancaya bu sözcüğün Roma imparatorluğu dillerinden geçtiği yazılı etimolojik sözlükte.

Fransız ve Katalan dillerinde, İtalyancada, İspanyolcada bu sözcük çok benzeri şekilde mevcut. Anlamı güneşin batışı demek. Yani bizdeki ile aynı anlamda. Şu anki Diğer Avrupa dillerinde de kullanılan sözcükler aynı sözcüğün çeşitli aksanları.

Eski zamanlarda yaşayanlar güneşin dünya etrafında döndüğünü düşünmüşler, ama Galileo durumun farklı olduğunu bir şekilde göstermiş.

Sonuç güneş doğudan doğuyor ve batıdan batıyorsa, demek ki dünyanın kendi etrafında dönüş yönü batıdan doğuya doğru oluyor demektir.

***

Yine de bu konuda benim aklıma bir başka soru takılıyor.

Dünya güneş etrafındaki yörüngesinde ne yönde dönüyor acaba?

Bu güneş sistemine nereden baktığınıza göre değişir aslında.

Mesela sisteme üstten baktığınızda saat yönünde dönüyorsa, alttan baktığınızda saat yönünün tersine dönecektir.

Alt üst kavramlarını belirlemek için referans alacağımız bir mihenk noktası olmadığına göre altı üstü bilebilmek mümkün değil bence.

Bu durumda dünyanın güneş etrafında ne yönde döndüğünün bir önemi de kalmıyor.

***

Ben yine de ikna olmadım.

Güneş sistemi Samanyolu galaksisinin içinde olduğuna göre Samanyolu galaksisinin merkezindeki karadelik etrafında tüm sistem birlikte dönüyor demektir.

Bu durumda tüm güneş sisteminin dönüş yönüne göre alt ya da üst kavramı düşünülebilir.

Neyse, bu konu çok önemli değil de, dünyanın güneş etrafında dönüşünün bir başka ekseni daha var.

O da eliptik yörüngenin radyal ekseni.

Dünya güneş etrafında dönerken bir topacın dönüşü sırasında yerde geniş bir daire çizmesi gibi mi dönüyor, yoksa eliptik ekseninin etrafında mı, yani radyal bir dönüş mü yapıyor?

Ben bu sorunun cevabını daha çok merak ediyorum.

Senin de ne garip şeyler ilgini çekiyor demeyin, insanoğlu böyle böyle soruları merak ederek bu seviyeye gelmiş, basit ve garip denilen bir sorunun cevabı çok karışık olabilir. Hiç dikkatinizi çekmeyen başka konuların da önünü açabilir.

***

Evet, görünüşe göre ay dünya etrafında dönerken bir yandan da dünyanın güneş etrafındaki eliptik yörüngesi etrafında dönüyor olabilir mi?

Yani dünya da eliptik yörüngesi üzerinde ilerlerken bir yandan da yörünge üzerinde radyal olarak kendi etrafında dönüyor olabilir mi?

Aslında bunu anlamak için bir referansımız var.

Kuzey kutup yıldızı!

Eğer dünya güneş etrafındaki yörüngesi üzerinde radyal bir dönüş yapsaydı kutup yıldızı gibi neredeyse dünyadan konumu sabit bir yıldız olmazdı.

Demek ki dünya bir masa üzerinde merkezinde güneşin olduğu bir yörüngede topaç gibi dönüyor olmalı. Yörüngesi üzerinde radyal bir dönüşü olsaydı yıl içerisinde kuzey dediğimiz yön kutup yıldızına değil de, sürekli bir başka yıldıza doğru dönecekti.

Bakın biraz mantık kullanınca soruların cevapları nasıl da kolayca bulunuyor.

Böyle bir soru nereden aklıma geldi biliyor musunuz?

Yapay bir videoda dünyanın yörüngesi etrafında dönerken radyal bir dönüş yaptığı gösterilmişti.

Benim de aklıma takıldı işte, bugüne kadar hep güneş sistemini gösteren şemalarda tepsi düzlemi gibi bir düzlemde gösteriliyordu yörüngemiz. Bu video ise aklımı karıştırmıştı.

Hayır, video yanlış hazırlanmış! Sistemin dönüşü videodaki gibi değil, bildiğimiz şekilde, yatay düzlemde olmalı!

Kutup yıldızının konumu ise güneş etrafındaki yörüngemiz ne kadar büyük olursa olsun kutup yıldızı oldukça uzakta olduğu için yıl içinde de olduğu yerden çok da oynamıyor demek ki.

Gerçi kutup yıldızı da 25 bin yıl süre içerisinde düzenli olarak belli bir dairesel dönüm yapıyormuş gibi farklı yerlerde görünüyor. Ama bu süre de yeterince uzun bir süre olduğu için biz şimdilik kendisini kuzey dediğimiz yönde görüyoruz.

***

Neyse, içim rahatladı gerçekten.

Devran bildiğimiz şekilde dönüp duruyor işte.

Gün olacak bu devran yine dönecek.

Keser döner sap döner, gün gelir hesap döner.

Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla.