Rusya’da Prigozhin Önderliğindeki Wagner Grubu İsyanının Analizi
Kısa sürede Ukrayna’yı işgal edebileceğine inandırılmış olan Putin, gerçeklerle yüz yüze kaldıktan sonra, değişik yöntemlerle savaşı kazanma çabası içinde olmuştur. Wagner grubu savaşta bu yüzden kullanılmıştır. Batının Ukrayna’ya verdiği destek nedeni ile Rusya “uzun süreli bir yıpratılma” stratejisine maruz kalmış gözükmektedir. Prigozhin isyanı da bir yönüyle böyledir.
Nedenler, Gelişmeler
Rusya tarihinde bundan böyle 24 Haziran tarihi, iktidar gücünü elinde bulunduran kişilerin unutamayacağı bir gün olarak hatırlanacaktır. Çünkü iktidarı elinde tutan Putin, kendi himayesinde güçlenen Wagner isimli özel askeri şirketin, bir gün bu gücün kendisine karşı darbe girişiminde bulunacağını asla düşünmemiştir. Komünist yönetim altındaki Sovyetler Birliği zamanında ve 1990 sonrasındaki Rusya’daki seçimli otokrasi döneminde zaman zaman askeri darbe veya sivil-asker işbirliği ile çeşitli darbe girişimleri olmuştur. Ancak bu darbe girişimleri, devletin resmi ordusu veya resmi devlet görevlileri tarafından yapılmıştır. İlk defa özel bir askeri şirket niteliğindeki bir silahlı güç Rusya’da en güçlü kişi olarak bilinen Putin’e karşı darbe girişiminde bulunmuştur.
Yevgeny Prigozhin’in başında bulunduğu Wagner, Rus devletiyle yakın bağları olan özel bir askeri şirkettir. Prigozhin'in özel ordusuna, Putin rejimi tarafından fon, silah ve statü sağlanmış ve böylece büyümesini desteklenmiştir. 2014 yılında kurulancaya kadar, Rusya adına gizli operasyonlara katılmaktaydı. Kurulmasının ardından ilk olarak 2014 yılında Donbass'taki Rus yanlısı ayrılıkçı güçleri desteklemek için Ukrayna'ya konuşlandırıldı. Ayrıca, Kırım yarımadasının Rusya’ya bağlanmasında önemli rol üstlendiler. Diğer yandan, Suriye, Libya ve Mali de dahil olmak üzere birçok Afrika ülkesinde operasyonlar icra etmiştir. Libya’da Tobruk Meclisi tarafından yöneltilen Libya Ulusal Ordusu lideri General Hafter’i desteklemek için Libya’da da konuşlanmıştır. General Hafter, Türkiye’nin desteklediği Merkezi Trablus'ta bulunan Ulusal Mutabakat Hükümeti ile askeri mücadele etmekteydi.
Devletlerin çıkarlarını korumak amacı ile özel askeri şirketlerin kullanılması 1990 sonrası ortaya çıkan bir olgudur. Bu durum uluslararası ilişkiler yazınında bazen de “güvenliğin özeleştirilmesi” olarak da tanımlanmaktadır. (1) Ancak, bu özel askeri şirket niteliğindeki güçler üçüncü bir ülkede faaliyetini sürdürmekteyse bu durum onları “yabancı savaşçı” statüsüne sokmaktadır. Bu olgu da 1990 sonrası ortaya çıkan bir gelişmedir. 1990 sonrası Balkanlarda yaşanan kargaşa ortamında Bosna-Hersek ve Kosova “İslamcı savaşçıların” dinsel amaçlı Müslümanların yanında savaşa katılmaları bunun ilk örnekleridir. Daha sonra, Suriye iç savaşına dünyadaki çeşitli ölçekteki cihatçı grupların müdahil olması bu olguyu netleştirmiştir.
Diğer yandan, ABD’de İkinci Irak savaş sonrası “Blackwater” isimli kurduğu yarı askeri şirketin de, Wagner grubuna ilham kaynağı oluşturduğu söylenebilir. Devletler, gücü artan uluslararası anlaşma, norm, prensiplerden kaçınma, uluslararası yaptırımlara maruz kalmama ve izlenen politika veya yapılan eylemlerin uluslararası meşruiyetlerinin sorgulanmasını önleme amacı ile devletle resmi bağı olmayan böyle yarı askeri ve güvenlik oluşumlarından faydalanma yoluna gidebilmektedirler.
Rusya’nın 28 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesi üzerine Rus askeri güçlerini desteklemek için Mart 2022'de Wagner grubu Ukrayna’ya yeniden konuşlandırıldı. Ukrayna savaşında Mayıs 2023’de Bakthum kentinin ele geçirilmesinde Wagner büyük rol oynamıştır. Wagner’in insan gücü, büyük oranda suça bulaşmış gen Ruslardan oluşmaktadır. Ukrayna savaşı ile birlikte, Rus cezaevinde kalan hükümlülerin de bu gruba üye olması için yasal değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda, Kasım 2022'de Putin, hükümlülerin askere alınmasını yasallaştıran bir kararname imzaladı. Böylece, Wagner'e önemli bir insan kaynağı sağlanmıştır.
Rusya veya Putin'in, Wagner’i kullanmasının çeşitli nedenleri vardır. Putin, Rus askerlerinin bazı görevlerde kullanılmasının uluslararası meşruiyet açısından zor durumda kalınabileceğini düşünerek bazı görevler Ukrayna’da Wagner grubunu kullanmak istemektedir. Grup, Rus Ordusun yasal bir unsuru değildir. Böylece, Rus Ordusunun, Wagner’in savaş suçu sayılabilecek eylemlerinden sorumlu tutulmak istenemeyeceği öngörülmektedir. Katil, hırsız, tecavüzcü vb. tiplerden oluşan bir özel şirketin savaşta yaptıklarının Rus ordusuna mal edilmesinin önünü kesmek istemektedir. Diğer bir neden ise, Rusya, Ukrayna Savaşında en çetin muharebelerde Rus Ordusu askerlerinin zayiatını azaltmak için bu özel grubu kullanmaktadır. Çünkü ömrünü hapishanede geçirecek olan bir kişi, savaşı kazandığı takdirde, bir daha hapishaneye dönmeyeceğini bilerek tüm gücü ile savaşma yoluna gidecektir. Rusya bu özgürlük güdüsünden yararlanmak istemektedir. Üçüncü neden olarak, günümüzde savaşlar, hibrit denilen, içinde klasik savaş dediğimiz düzenli savaş stratejilerinin yanı sıra, düzenli olmayan asimetrik yöntem, güç ve vasıtalarını da içeren yeni bir savaş strateji ile yürütülmektedir. İçinde siber savaşı, yalan haberleri, yabancı savaşçıları, diplomasi, hukuk ve diğer etkili yöntemleri de barındırmaktadır. Rusya Ukrayna’da Ordusu ile düzenli savaş uygularken, Wagner grubunu ise asimetrik yönden savaşa müdahale etmektedir. Son olarak, Wagner grubunun lideri olan Prigozhin’in de eski bir hükümlü olduğu, karanlık yöntemlerle zenginleştiği ve Putin’in en yakın dostu olduğu dikkate alındığında, Rusya için asimetrik hibrit savaşı için en uygun aday olarak ortaya çıktığı söylenebilir.
Wagner lideri Prigozhin’in bir darbe girişiminde bulunmasının nedeni, Rusya Federasyonu Savunma Bakanı Orgeneral Shoigu ile Genelkurmay Başkanı Orgeneral Gerasimov arasında Ukrayna savaşının hedefi, kullanılan vasıtalar ve Wagner’in desteklenmesi konularında anlaşmazlıklar olduğu yönündeki iddialardır. Öyle ki, Şubat 2023’te Wagner’in lideri Prigozhin, Rus Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanını Wagner’in askerlerine mühimmat ve cephane vermemekle suçlamıştır. Bundan sonra, Prigozhin ile Rus savunma bakanı Shoigun arasında açık bir mücadele olduğunu görmekteyiz.
Yine 2023 Haziran ayı başlarında, Prigozhin’in Rus Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanının Putin’e savaş hakkında yanlış bilgi verdiğini, Ukrayna işgali konusunda Putin’i kandırdıklarını açıkça beyan etmiştir. Bu itirazın, yani Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin yanlış olduğu beyanın, savaşın içinde etkin konumdaki bir kişiden gelmesi, Rus yönetiminde Ukrayna savaşı konusunda çok büyük anlaşmazlıkların olduğunun kanıtıdır.
10 Haziran 2023 tarihli Rus Savunma Bakanlığı yazılı direktifinde, Prigozhin’in Wagner askerlerini 21 gün içinde Rus savunma Bakanlığına bağlanmasını istedi. Ancak Prigozhin, Shoigun’un bu isteğini reddeti ve uymayacağını beyan etti. 23 Haziran 2023 günü ise Prigozhin, Rus Ordusu tarafından Wagner grubuna füze saldırısı yapıldığını açıklamıştır.
Ortaya çıkan durum, Bakthum kentini ele geçirerek, büyük bir başarı elde eden Prigozhin ile Rus Savunma ve Genelkurmay Başkanı arasında güç mücadelesi başlamıştır. Bu güç mücadelesinde Putin’den istediğini alamayan Prigozhin 24 Haziran 2023 tarihinde isyana kalkışmış ve Rostow kentini kurşun sıkmadan ele geçirmiştir. Ayrıca, Moskova’ya 300 km. yaklaşan Wagner grubuna Rus Ordusu hiçbir müdahale de bulunmamıştır. İşin daha ilginç yanı, İkinci Dünya Savaşı’ndan beri ilk defa Moskova çevresinde savunma mevzileri hazırlanmaya başlanmıştır.
Beyaz Rusya lideri Lukachenko’nun araya girmesi ile isyan durdurulmuş ve Prigozhin’in Beyaz Rusya’ya gitmesi Putin tarafından kabul edilmiştir. Wagner grubu üyelerinin Rus Savunma Bakanlığı içiresinde kuvvetlere dağıtılması öngörülmüştür. İsyan bastırılmış gözükse de, Putin ve Rus yönetimi için itibar sarsıcı bir eylemin nasıl bir sonuç vereceği çok öngörülememektedir.
İsyanın Rusya Açısından Değerlendirilmesi
Rus tarihinde isyana kalkıp da başarısız olan kişilerin akıbetleri ölümle sonuçlanmıştır. Prigozhin’in isyanı hariç. Vahşet ve kanla dolu siyasi tarihe sahip Rusya’da bu isyanın sonraki süreçleri için önceden öngörü yapmak epey zor olmaktadır. Rus rejimini ve Ukrayna savaşını eleştirenlerin, yurt içi yurt dışı fark etmez, zehirlendiği veya yüksek katlı binalarda atlayarak intihar ettiği bir ülkede isyancılara dokunulmaması düşündürücüdür. Büyük bir olasılıkla, Prigozhin, bütün bu yasa dışı ölümlerin bir şekilde içindedir. Çok fazla bilgiye sahip olması nedeni ile dokunulmamaktadır.
Putin; olası dökülecek kardeş kanının, Batı tarafından büyük bir kampanya ile Rusya aleyhine kullanılmasından korkmuştur. Bu nedenle çok sert askeri tedbirlere başvurmadığı öngörülmektedir. Böyle bir iç savaş olasılığında cepheden kuvvet kaydırılması gerekeceğinden, Ukrayna savaşının hezimetle sonuçlanma riskini düşünülerek, Wagner grubuna karşı açık bir kuvvet kullanımından muhtemele Putin çekinmiştir.
İsyan aslında Rus yönetiminde Ukrayna Savaşı’na ilişkin ne kadar farklı görüşlerin olduğunu ortaya çıkarmıştır. Hemen hemen aynı ulus geçmişine sahip iki devletin birbiri ile savaşması, Kremlin’de Putin rejimini sarsacak boyutta etkileri olmaktadır. İsyan sırasında Prigozhin, güçlü bir olasılıkla, Kremlin’deki bazı askeri ve sivil yöneticilerle işbirliği içinde olmuştur.
Basına yansıyan bilgilere göre ABD istihbaratı, Prigozhin’in isyan hazırlığı içinde olduğunu bilmekteydi. Rus istihbaratının bu bilgilere sahip olmaması, Rusların istihbarat yönünde büyük bir zaafını oluşturmaktadır. Ayrıca, her ne olursa olsun, Putin Kremlin’deki güç mücadelesinde önemli derece itibar ve güç kaybetmiştir.
Tarihte, düzenli orduların yanında, düzensiz güçlere sahip olup, kendine özgü yöntemlerle düzenli ordulara destek veren ancak daha sonra çeşitli nedenlerle anlaşmazlığa düşüp ayrı kalan düzensiz güçlerle doludur. Ancak Prigozhin önderliğindeki Wagner grubunun durumunun da onlar gibi olacağını öngörmek mümkün değildir. Çünkü Rusya Dışişleri Bakanlığının, Wagner’in, Suriye ve Mali’deki görevlerine devam edeceğini açıklaması, bu grubun yok olmayacağını, Rus çıkarları açısından varlığının korunacağını göstermektedir.
Öte yandan, cepheden yaklaşık 25 bin Wagner grubu askerinin çekilmesi, Rusya açasından sıkıntılı bir savaş sürecinin olacağına işarettir.
Sonuç
Kısa sürede Ukrayna’yı işgal edebileceğine inandırılmış olan Putin, gerçeklerle yüz yüze kaldıktan sonra, değişik yöntemlerle savaşı kazanma çabası içinde olmuştur. Wagner grubu savaşta bu yüzden kullanılmıştır. Batının Ukrayna’ya verdiği destek nedeni ile Rusya “uzun süreli bir yıpratılma” stratejisine maruz kalmış gözükmektedir. Onurlu bir barış stratejisi arayışı içinde olan Putin, büyük bir olasılıkla 2024 ABD Başkanlık seçimlerine kadar savaşı sürdürmek zorunda kalacaktır.
Dipnotlar
(1) Anıl Çağlar Erkan, Ahmet Ateş, Wagner Grubu’nun Yapısı Ve Operasyonları Üzerine Bir Inceleme, Toplum, Ekonomi Ve Yönetim Dergisi, Volume 4, Issue 1, June 2023.