Yapay Zeka ve Yaşamımıza Etkileri

Yapay Zekâ Artificial Intelligence (AI) nedir?

Yapay zekâ, günümüzde yaptığımız işlerin otomatik makineler ve yazılımlar aracılığı ile kontrolü ve koordinasyonu demektir. Bu işler, insanlar tarafından yapılan eylemler olabileceği gibi diğer canlıların eylemleri de olabilir.

Açıklayalım.

Arabanıza bindiniz. Anahtarı çevirdiniz. Araba, anahtardaki yonga ile uyum sağladı. Motor çalıştı, vitese müdahale ettiniz ve ileri geri arabanızı hareket ettirdiniz. Ulaşmak istediğiniz yere gittiniz.

Kilidin içindeki kodlar, motorun çalışma düzeni, benzin akışı, yakıt hava karışım oranı ve istenilen hız. Tüm bunların daha önce bilinen ve milyonlarca kez denenmiş olayların bilinen hallerinin yine aynısı olup olmadığına, tekrarının gerçekleşip gerçekleşmediğine yazılımlar ile karar verilmesine yapay zekâ denir.

Biz canlılar göz, kulak, dil, burun, el, kol, bacak gibi organlarımızı kullanırız. Ama yapay zekâlı sistemlerde organlarımızın işlerini sensörler yani algılayıcılar yapar.

Son yıllarda üretilen Satranç oynayan bilgisayarlar, uçakların uçuş rotalarını takip eden otomatik pilotlar, gemilerin seyrüsefer sistemleri, insansız denizaltıların hepsi yapay zekâlı sistemlerdir.

Kısaca yapay zekâ; önceden denediğimiz, yaşadığımız, tecrübe ettiğimiz, birbirinin aynısı, binlerce olayın tekrarının bilgisayarlar, robotlar ve yazılımlar aracılığı ile yeniden yapılması işlemidir. Bu işlemler yapılırken de yapılan işin binlerce kez kontrolü ve uygunluğunun sağlanması demektir.

Tıpkı gömleğinizi giymek gibi. Bir kolunuzu içine sokarsınız sonra da öbürünü ve başlarsınız düğmelerini iliklemeye. Baktınız bir düğme yerine oturmadı başlarsınız yeniden yapmaya...

İşte böyle bir şeydir yapay zekâ. Binlerce kez başarıyla yaptığımız işlerin zaman, yer ve ürün çeşidi ayrımı yapmadan her gün yeniden yapılması esnasında akışının doğru olup olmadığı anlamına gelir.

Yapay zekâ, yaşam tecrübe ve sabitlerimizin makineler tarafından yazılım ile yürütülen bir kontrol sürecidir aslında.

Gerçek yaşamda da öyle değil midir? Her yaptığımız farklı bir işi bir önceki tecrübelerimizden yola çıkarak çözmeye çalışırız. Yaşadığımız önceki tecrübelerimiz bu konuda bize yol gösterici olur.

Yapay zekâ, yaşanan binlerce tecrübeden faydalanılarak alışık olmadığımız yeni süreçler hakkında da bize yol gösterici olur.

Arzu ettiğiniz hedefe en sorunsuz ve en az çaba ile nasıl gidersiniz?

Veya ürettiğiniz mal veya hizmeti en kolay yoldan en kaliteli şekilde nasıl üretirsiniz?

Kâr zarar hesabı yaparsınız kısaca. Size zararı varsa o işi yapmazsınız.

Rüzgâr hızını takip eden bir uçağın radar sistemi, olası fırtınalarda rüzgârın şiddet ve yönüne göre ilgili pilota veya sisteme ikaz gönderebilir. Rota sapmalarını hesaplayarak doğru hedefe gitmek için pilota rota değişikliği önerebilir. Uçak eğer otomatik pilot ile uçuyorsa daha güvenilir bir bölgeden geçme kararı vererek yolu belki uzatmış ama riski azaltmış olarak hedefine varabilir.  

Aynı durum büyükşehirlerde yaşayan insanların ulaşımda kullandıkları GPS cihazları için, yoğun trafik olan alanları tespit ederek gidilecek hedefe olan alternatif yollar tespit eder. Bu yolları sürücüye önererek sürücünün daha kısa sürede hedefine varması için de geçerlidir. Hem zamandan hem de yakıt masraflarından tasarruf edilmiş olur.

Yapay zekâ, içine tanımlanmış olan yazılımın birçok değişkenin anlık değerlerine göre muhtemel olasılıklarını belirler aslında. Tıpkı bir satranç oyununda insan ile karşılaşan bilgisayar sistemleri gibi. O anki şartlara ve oynanan taşların durumuna göre milyonlarca hamleyi gözden geçirir ve hedefine doğru en uygun hamleyi yapar.

Biz de satranç oynarken aynı hamleleri düşünmez miyiz?

İşte, kim daha çok hamleyi hesaplar ve en doğru hareketi yaparsa oyunu da o kazanır.

Her zaman oyuncu olarak Gary Kasparov ile satranç karşılaşması yapamayacağımız için eğitim veya seviye tespit amaçlı, oyun oynamak amaçlı, yapay zekâ ile programlanmış bir satranç programından faydalanabiliriz.

Bir uçuş esnasında her zaman pilot olarak milyonlarca veriyi her seferinde doğru hesaplayamayacağımız için olaylara veya karşılaşılan yeni durumlara uygun olarak da yeni bir rota belirlemekte hata da yapabiliriz. Üstelik de görüş şartlarında uçmuyorsak veya gece uçuyorsak dikkat etmemiz ve karar vermemiz gereken milyonlarca veri karşımızda akıyordur.

Yapay Zekâ, biz gömlek giyerken olduğu gibi anlık verilere göre işin akışını karşılaştırır. Karşılaştırma yapar.  Bizim gömlek giyerken tüm süreci kontrol etmemiz gibi davranır. İliklediğimiz düğmelerden biri boşta kaldıysa yeniden düğmeleri çözüp yeniden kaldığımız yerden sürece devam ettiğimiz gibi Yapay Zekâ da tüm yapılan işlemlerin bu süreçlerini karşılaştırmalar yaparak bizim gibi kontrol ederek tekrar eder.

Uçağın iniş takımları kapandı mı? Uçağın sürati 300 mil?

İniş için alçalıyor muyuz? Kalkışta motorlar tam güçle mi çalışıyor?

Tırmanış açımız kaç derece? Limitler dâhilinde mi?

Karşıdan gelen rüzgâr verisi nedir?

İşte Yapay zekâ istenmeyen veya olmaması gereken seçenekleri eler ve sadece istenilen ve gerçekleşebilecek durumları tercih olarak karar vermede kullanır. Bu durumda eldeki verileri yani datayı kullanır.

Bu duruma göre de uygun hareket tarzlarını öne çıkarır. Yani biz insanoğlunun beyninin çalışma prensibini kullanır.

Hava durumu 3 saat sonra yağmurlu gösteriyorsa ve 3 saat sonra dışarı çıkacaksanız şemsiyenizi ve yağmurluğunuzu almanızı söyler size. Gideceğiniz yöne trafik çok yoğunsa alternatif rotadan gitmenizi söyler size.

Aslında basit yapay zekâda tanımlanmış ve önceden bilinen değişkenler mevcuttur. Daha gelişmiş yapay zekâ ise yeni değişkenlerin mevcudiyetini öğrenebilir ve bu değişkenlerin durumuna göre de yeni hareket tarzları veya kararlar geliştirebilir.

Satranç oyununda olduğu gibi o anki oyun durumuna göre olası tüm hamle seçeneklerini irdeleyerek atılabilecek adımları ve amacımıza olan olumlu veya olumsuz etkilerini hesaplayarak bize yapmamız gerekeni söyler veya yapar. “Çokbilmiş” deriz böyle yapan insanlara.  İşte çokbilmiş yapay zekâ da vardır.

Basit hamleler yerine daha çetrefilli ve farklı sonuçları da karşılaştırarak yeni bir hareket tarzı üretebilen yapay zekâ. Kısaca “Öğrenen Zekâ” diyoruz, bu tarz yapay zekâya. Tanımlanmış değişkenlerin yanlış ve hatalı tanımlanması da yapay zekânın yanlış yorumlar yapmasına ve yanlış sonuçlar üretmesine neden olur.

Örneğin, cam üretimi yapan bir fabrikada erimiş camın sıcaklığının 800 derece olması gerekirken 700 derecede camın preslenip bardak yapılmaya çalışılması, tüm bardakların kırılmasına veya çatlamasına neden olur.

Tanımlanmış değerlerin ölçümleri doğru da olmalıdır.  Algılayıcı dediğimiz sensörlerin de hatalı değer göstermemesi gerekir.

Buzdolabının içini + 18 derece gösteren bir sensör programında buzdolabının içinin olması gereken iç sıcaklık olan + 4 dereceye getirmek için buzdolabı sabaha kadar çalışır. Siz de ertesi sabah buzdolabının içindeki her şeyi donmuş bulursunuz.

Eğer, Cruise (Seyir) gibi akıllı füzeyi bir hedefe attıysanız ve bu füze üzerine gelen bir önleyici füzeyi tespit ettiyse, hemen irtifa ve yön değiştirme kararı verir ve füzeyi başka alternatif rotalara yönlendirir. Yapay zekâ Cruise füzesini iki dağın arasına yönlendirip hem daha az tespit edilmeyi sağlamaya hem de başka yoldan hedefine gitmeye çalışır.

Yapay Zekânın günlük hayatımızda kullanım alanları aşağıdaki başlıklar altında sıralanabilir.

Bunlar;

• Siber güvenlik ve savunma sanayi

• Sesli asistanlar

• Dil çevirileri

• Öneri sistemleri

• Navigasyon

• Sosyal güvenlik

• Sağlık hizmetleri

• e-Ticaret

• Yardımcı robot uygulamalarıdır. 

Bir diğer önemli konu yapay zekâ yazılımlarına ulaşabilmektir.  Bu yazılımlara ulaşabilir olmanız sizin bu yazılımları değiştirebileceğiniz ve kendi tecrübe ve hassasiyetlerinizi bu yapay zekâ programlarına ekleyebileceğiniz anlamına gelir.

İşte her türlü yazılımda açık kaynak kodu size bu yazılımı değiştirebilme veya kendinize göre uyarlama imkânını da sağlar. Yoksa tüm yazılımı siz yeni baştan tek tek ve satır satır yazmak, denemek ve tecrübe etmek zorunda kalırsınız.

Yeni dönemde Öğrenebilen Zeka gibi öğrenebilen ve kendini geliştirebilen yeni yazılımlar ile yapay zekâya sahip makineler kendi kendilerini geliştirebilmekte ve farklı tecrübe ve olayları da bilgi dağarcığına katıp onları kullanabilmektedir.

Pilotsuz Uçan F-16 yazım bu konuya çok güzel bir örnektir.

Yapay zekâ herkesin zekâsını kullanmaz. Konusunda yetişmiş insanlar tarafından yapılan, hazırlanan çözüm tarzlarına kullanır. Bu önemli değerler de yazılımın içeriğinde bulunur. Tecrübesi olmayan yani pilot olmayanın yapacağı hatalar yapay zekâyı geliştirmez.

Bir başka konu da; Yapay zekâlı bir sistemi kullanan birisinin ilgili konuyla ilgili her şeyi bilmesi de gerekmez. 

Bu duruma örnek vermek gerekirse; GPS kullanmak için kullanıcının dünya çevresindeki uyduların yörüngelerini ve iletişim tekniklerini bilmesine gerek yoktur.

Kullanıcı arabasına biner, açar GPS sistemini.  Gitmek istediği yeri veya adresi tanımlar. Ne zaman ve nasıl gitmek istiyorsa bu alternatif rotaları değerlendirir. GPS sistemi de onu zamanında hedefine ulaştırmaya çalışır. Milyonlarca sürücünün daha GPS olmadan yaptığı gibi. 

Ama bu sefer kaybolmadan ve istediği zamanda hedefe ulaşabilmektir amaç. Tabii sürücünün dikkat etmesi gereken en önemli şey gideceği yer ile aynı isimde bir başka şehir veya adres olup olmadığıdır. Yani önce Kadıköy’e gidecekseniz hangi ildeki Kadıköy olduğunu bilip sisteminize tanımlamak da sizin işinizdir.

Sonuç olarak yapay zekâ aslında milyonlarca yaşanan olayın, tecrübenin değişkenlerinin sayısız defa kontrol edilmesidir. Uygun sonuç üretilmesi için hissedicilerden alınan değerlerin işlenerek o anki değerlerin, olası standart değerler içinde olup olmadığını belirleme sürecidir.

Yapay zekâ sonuçta elde edilen tecrübeleri ve olası çözümleri çoğaltabildiğiniz oranda size yardımcı olur. Ne kadar çok tanımlı durum varsa yapay zekâ da o kadar başarılıdır, diyebiliriz. Ne kadar detaylı bir yazılıma sahipse o kadar da başarılıdır Yapay Zekâ. 

Bugün borsa yazılımları dahil savunma, üretim ve otomasyon ile birçok alanda yapay zekâ uygulamaları insanların düşünme yeteneği ile birlikte yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.

Gelecekte uygulamaların daha da gelişeceğini tarım ve uzay dahil daha birçok yeni konuda yapay zekâ ile ilgili uygulamaların gelişeceğini söyleyebiliriz. 

Yararlanılan kaynaklar:

https://www.oracle.com/tr/artificial-intelligence/what-is-ai/

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179113

https://www.bbc.com/turkce/articles/c51xrv477v5o