Şiddetli Yağışlar, Ani Seller Demiryolu Ağlarımızda Yolcu Emniyetini Tehdit Ediyor

Bugünkü sınırlarımız içerisindeki ilk demiryolu hatlarının inşası 1856 yılında yapıldı. Osmanlı döneminde 4000 km, Cumhuriyet döneminde 8000 km olmak üzere toplam yaklaşık 12000 km hat, ulusal demiryolu altyapı ağımızı oluşturuyor. Demiryolu altyapısının yaş ortalaması yaklaşık 100 yılı bulmaktadır. Trenlerden gelen yükleri doğrudan zemine dağıtan ray, travers ve balasttan oluşan üstyapı kısmı uygulamada 10-15 yılda bir yenilenir (1). 

Üstyapıdan sonra gelen altyapı unsurları ise kontrollerde bir sıkıntı çıkması halinde veya kaza, afet sonrasında iyileştirme yoluna gidilerek problem giderilir. Demiryolu altyapısını oluşturan köprü, menfez, tünel, yarma, dolgu gibi sanat yapıları dönemin meteorolojik ve hidrolojik şartları hesap edilerek inşa edilmiş ve günümüze kadar kullanılmaya devam edilmiştir.

Ülkemizdeki tüm demiryolu güzergahların güncel meteorolojik ve hidrolojik koşullar ışığında yeniden gözden geçirilmesine ihtiyaç vardır.

Şiddetli yağışlar, ani seller ve Demiryolu Güvenliği 

Son yıllardaki iklimsel değişkenlikler sonucu oluşan olağandışı meteorolojik olayalar ile tüm dünyada en güvenli yolculuk türü olan tren yolculuğuna duyulan güveni azaltacak gelişmeler ortaya çıkmaktadır.

Meteoroloji uzmanları ve iklimbilimciler yağış rejiminde önemli değişiklikler olduğu konusunda görüş birliği içindeler. İklimsel değişkenlikler sonucu son yıllarda yerel, kısa süreli ve şiddetli yağışlarının sıklığı artmaktadır. Bu yağışlar kentlerde ani sellere dönüşerek can ve mal kaybı yaratmaktadır. 

Kentlerdeki ve kent dışındaki kara ulaşımını da olumsuz etkileyen bu yağışlar aynı zamanda demiryolu ulaşımını da tehlikeye atmaya başlamıştır. 

Haziran’da şiddetli yağışlar ve ani seller artıyor 

Meteoroloji Genel Müdürlüğünün kayıtlarına göre 2010-2022 yılları arasında ülkemizdeki şiddetli yağış ve sel felaketleri artış göstermiştir. Bu dönemde aylık şiddetli yağış ve sel afeti en fazla Haziran ayında meydana gelmiştir. MGM Raporlarına göre son 10 yılda Haziran ayında 500’den fazla şiddetli yağış ve sel afeti meydana gelmiştir.

Bu yılın Haziran ayında şimdiye dek Samsun, Sinop, Amasya, Çorum, Ordu, Kastamonu gibi kentlerdeki sel felaketi can ve mal kayıplarına neden olmuştur. Ülkemizde şiddetli yağış ve ani taşkınlar nedeniyle demiryollarında can kaybı ve hasarlar oluşturan kazalar da Haziran ve Temmuz aylarında oluşmuştur. 

Şiddetli yağışlar ve ani sellerin neden olduğu sorunlar 

Halkalı-Edirne Tren Hattı-Çorlu - 8 Temmuz 2018 

8 Temmuz 2018 tarihinde 25 vatandaşımızın yaşamını yitirdiği ve 317 yurttaşımızın yaralandığı Çorlu Tren Kazasının demiryolu altındaki toprak menfezin yağışlar nedeniyle kayması sonucu vagonların raylardan çıkmasıyla meydana geldiği anlaşılmıştır.

Çorlu’da yaşanan kazada kısa süreli ve şiddetli yağış nedeniyle menfez kapasitesi yetersiz kalmış ve bu durum ray ile menfez arasında kalan toprağın yıkanıp boşalmasına neden olmuştur. 

Ulaştırma Bakanlığı tarafından Çorlu’da yaşanan tren faciası ile ilgili hazırlanan raporda “meydana gelen yoğun yağışı ve altyapıya vermeye başladığı zararı görebilecek; hat üzerinde seyreden bir tren veya çalışan personel bulunmadığından kazayı önlemeye yönelik ihbar veya uyarı olmamıştır” denmiştir. Aynı Raporda, “TCDD Hat Bakım El Kitabında ve 105 Nolu genel emirde esasları belirtilen aşırı yağış sonrası yolda yapılacak işlemlerin lokal, beklenmedik, sicilli olmayan hat kesimlerdeki durumları karşılamaya yetmediği ortaya çıkmıştır. Yolu kontrol etmekle sorumlu personelin 40-50 km ötede meydana gelen yağışı konvansiyonel usullerle takibi yetersiz kalmaktadır. Demiryolu hatlarındaki köprü, menfez, yarma, tünel gibi sanat yapılarının modern algılama sistemleri ile takibi zaruret haline gelmektedir” ifadeleri yer almıştır (1).

Aydın-İzmir Demiryolu Hattı - 4 Haziran 2023 

Aydın ve İzmir seferlerinin yapıldığı tren hattının Denizli Goncalı Mahallesi'ndeki 500 metrelik kısmında kısa süreli, şiddetli sağanak sele dönüşmüştür. Bu selde rayların altındaki toprak yıkanarak boşalmış ve demiryolu hattında çökme meydana gelmiştir. Olası bir facia, durumu fark eden vatandaşların treni durdurması ile önlenmiştir. Sel nedeniyle Gökpınar Deresi taşınca Denizli ile Goncalı arasındaki tren hattındaki menfezin kapasitesinin yetersiz kaldığı ve bunun da demiryolu altyapısının yıkanmasına ve hattın göçmesine neden olduğu görülmektedir. 

Ankara-Sivas Yüksek Hızlı Tren Hattı - 18 Haziran 2023 

Ülkemizde halen 2 bin 32 km hatta hızlı tren işletmeciliği yapılmaktadır. Hızlı tren işletmeciliğinde kılavuz tren dahil olmak üzere birçok emniyet tedbiri alınmaktadır. Son dönemde ülkemizi etkisi altına alan yerel, kısa süreli ve şiddetli yağmur geçişlerinden, demiryolu hatlarımız da etkilenmektedir. 18 06 2023 tarihinde Sivas - Yozgat arasında yoğun yağmur yağışı kısmı bir alanda demiryolu altyapısının etkilenmesine neden olmuştur. 

Ankara-Sivas Yüksek Hızlı tren hattında 18.06.2023 tarihinde ilk YHT sefere çıkmadan önce yol kontrolü yapmak üzere yola çıkan Kılavuz Trenin yaşanan yoğun yağış nedeniyle Yozgat yakınlarında rayların ve traverslerin altındaki balastın boşalması üzerine raydan çıkmıştır. Yaşanan yağış sonrası Ankara-Sivas YHT’nin sefere çıkmadan önce kontrol amacıyla yola çıkmış olan kılavuz trenin raydan çıkması Çorlu benzeri yaşanabilecek muhtemel bir kazayı önlemiştir. 

Genel Değerlendirme  

Demiryolu hatlarının kontrol ve gözetiminin modernleştirilmesi gerekli 

Ülkemize son yıllardaki yağış rejiminde ortaya çıkan değişiklikler birçok alanda özellikle yağmur ve sel sularının güvenli bir şekilde tahliyesi üzerine çalışma yapılmasını gerekli kılmaktadır. Bu kapsamda ulaşım alanında öncelikle ülkemizdeki tüm karayolu ve demiryolu menfezlerinin kapasiteleri yeni yağış rejimi ile güncel meteorolojik ve hidrolojik koşullar dikkate alınarak gözden geçirilmesinde büyük fayda bulunmaktadır. Bu kapsamda yeni hidrolojik hesaplar sonucunda deşarj kapasitesinin düşük kalma ihtimali olan tüm menfezlerin kapasiteleri emniyetli bir şekilde arttırılmalıdır. 

 Ayrıca menfezlerin yanı sıra demiryolu hatlarındaki köprü, yarma, tünel gibi sanat yapılarının da yeniden gözden geçirilmesine ihtiyaç vardır.

Ülkemizde yağış rejiminin değişmesi demiryolu hatlarımızın güvenli bir şekilde işletilmesini tehdit etmektedir. Şiddetli kısa süreli yağışlar sonrasında demiryolu hattının platformu boşalmakta, yaklaşım güzergahında hat bozukluğu ile ilgili belirtilerin olmaması, sinyalizasyon ve elektrifikasyon sistemlerinde herhangi bir ikazın olmaması gibi nedenlerle kazalar oluşmaktadır. 

Hattın kontrol ve gözetimi için modern algılama sistemleri gerekli 

TCDD Hat Bakım El Kitabında ve 105 nolu genel emirde esasları belirtilen aşırı yağışı sonrası yolda yapılacak işlemlerin lokal, beklenmedik, sicilli olmayan hat kesimlerdeki durumları karşılamaya yetmediği ortaya çıkmıştır. 

Yolu kontrol etmekle sorumlu personelin bölgesinde meydana gelen yağışları geleneksel usullerle takibi yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle demiryolu hatlarındaki köprü, menfez, yarma, tünel gibi sanat yapılarının modern algılama sistemleri ile takibi zaruret haline gelmektedir. 

Küresel iklim değişiklikleri nedeniyle ülkemizde lokal, kısa süreli ve yağış miktarı problemlere sebep olabilecek meteorolojik koşullar oluşmaya başlamıştır. Bu durum demiryolu altyapı işletmecisi TCDD ile Meteoroloji Genel Müdürlüğü arasında bir koordinasyon ihtiyacını ortaya çıkartmıştır. 

Demiryolu altyapı işletmecisinin altyapı bakım konsepti yenilenmeli 

Ülkemizdeki demiryolları hatlarında halen mevcut olan birçok menfezde daha önce benzer bir taşkınla karşılaşılmaması nedeniyle rutin kontrol/bakımlarının yapılması yeterli görülmektedir. Ancak yeni yağış rejimi nedeniyle hatlarda ortaya çıkan hasarlar bu rutin kontrol ve bakımların yeterli olmadığını ortaya koymaktadır.

Bu nedenle demiryolu altyapı işletmecisinin altyapı bakım konsepti ve diğer talimat ve prosedürler, ülkemizde daha sık yaşamaya başladığımız lokal, ani ve kısa süreli şiddetli yağışlar sonucu oluşan “su baskını” tehlikesi dikkate alınarak, geliştirmelidir. 

Bu yeni tehlikenin tanımlanması yapılarak konusunda uzman kurum ve kuruluşların (Meteoroloji, DSİ vb.) görüş ve destekleri alınarak hazırlanacak yeni bakım konseptleri, trafik işletme talimatları ile kısa vadede altyapıya verilecek zarar önlenemese bile trenlerin bu gibi benzer kazalara karışmasının önüne geçilebileceği düşünülmektedir (1).

Öncelikli Öneriler 

• Demiryolu hatlarındaki köprü, menfez, yarma, tünel gibi sanat yapılarında demiryolu trafiğini tehlikeye sokacak değişiklerin modern algılama sistemleri ile takibini mümkün kılacak projeler geliştirilmesi,

• Ortalama yaşı 100 yılı bulan köprü ve menfezlerin güncel meteorolojik ve hidrolojik koşullar altında debilerinin hesaplanarak yetersiz görülen yerlere tedbirler alınması,

• Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile bir koordinasyon yapısı kurulması ve ilgili personele gelen verileri yorumlayabilecek düzeyde meteoroloji eğitimi verilmesi,

• Genelde yaz aylarında meydana gelen bu gibi taşkınlarda alınacak tedbirler ile bakım, trafik ve tren personelinin yapacağı işlemlere ilişkin mevcut mevzuata ilave veya yeni bir düzenleme yapılması,

• TCDD Hat Bakım El Kitabında belirtilen muayene usullerine uyulmasını sağlayacak organizasyonel eksikliklerin giderilmesi,

KAYNAKLAR

[1] 8 Temmuz 2018 tarihli 12703 Numaralı Treninde Ray Kazasına İlişkin Kaza İnceleme Raporu, Demiryolu kaza inceleme raporu rapor No:1/DMY-5/2019 23 Ağustos 2019. T.C. Ulaştırma ve altyapı bakanlığı ulaşım emniyeti inceleme merkezi başkanlığı.

[2] Yıldız D. (2023), “Ani Seller Demiryolu Güvenliğimizi Tehdit Ediyor”, Su Politikaları Derneği. Rapor No: 51. Ankara. 21 Haziran 2023