F-35A/B/C Varyantlarının Birbirlerine Göre Farklılıkları Nelerdir?

F-35'in üç gövde çeşidi bulunmaktadır: A, B ve C. F-35'in varyantlarının tümü, tasarım isterleri dikkate alınarak geliştirilmiş olup, bu kapsamda farklı performans ve operasyonel yeteneklere sahip neredeyse birbirinden farklı tipteki uçaklara dönüşmüşlerdir. Bununla birlikte, her üç varyantın da benzer performans özelliklerine ve birbiriyle tamamen aynı gelişmiş aviyonik donanıma sahip olması hedefine büyük oranda sadık kalınmıştır. Uçak varyantları arasındaki farklılıklar, kuvvetlerin kendilerinden beklenen harekât ihtiyaçlarındaki farklılıklardan kaynaklanmıştır. Bunun yanında her üç varyanta da ortak olan sistemler, komponentler ve parçalar ile uçakların birim maiyetlerinin mümkün olduğunca düşük tutulması söz konusu olabilmiştir.

Bu üç ana varyanta ek olarak, F-35 Lightning II'nin farklı yetenek ve yükseltme (upgrade) seviyelerini belirtmek için kullanılan birkaç farklı konfigürasyonu ve bloğu da vardır. Bu konfigürasyonlar ve bloklar arasında F-35A: Blok 1, 2 ve 3, F-35B: Blok 2B ve 3F ve F-35C: Blok 2 ve 3F yer almakta olup, bu blok isimlendirmelerine göre, varyantların her birinin aviyonikleri, sensörleri, silah sistemleri ve diğer yeteneklerinde çeşitli yükseltmelere ve iyileştirmelere işaret etmektedir.

Tüm varyantlar 1.6 mach sürat yapabiliyorken, A ve C versiyonları aslında bundan biraz daha yüksek süratlere az da olsa çıkabiliyor. Hepsi aviyonik (uygun şekilde farklı programlama ile), sensörler ve EW/ECM'nin yanı sıra düşük görünürlük yeteneklerine sahip beşinci nesil uçaklardır. Genel manada, A, Hava Kuvvetleri versiyonu, B, Deniz Piyadeleri ve C, hem Deniz Piyadeleri ve hem Donanma versiyonu olarak biliniyor. Bu türden bir genelleme şüphesiz %100 yanlış değil ancak %100 doğru da değildir. 

F-35A

F-35A, ABD Hava Kuvvetleri ve ABD dışındaki ortak ve müşterilerin çoğu tarafından kullanılan standart F-35 varyantıdır. Tüm F-35'lerin yaklaşık %70'i F-35A standartları baz alınarak üretilmektedir. F-35A, CTOL (Konvansiyonel Kalkış ve İniş-Conventional Take Off and Landing) özellikli klasik versiyonudur. Normal “Hava Kuvvetleri” tarzı pistlerden uçaklar gibi pistlere iniş kalkış yapabilen F-35A’ların bu özelliği, B ve C varyantı ile arasındaki en önemli fark olarak görülür. F-35A Amerikan Hava Kuvvetelri (USAF)’ın varyantıdır. Bu aynı zamanda ana ihracat varyantı ve İsrail için özel yapım F-35I Adir için de geçerli olan temel varyanttır. 

F-35B

F-35B STOVL (Kısa Kalkış ve Dikey İniş-Short Take Off and Vertical Landing) özellikli versiyon, kısa pistlerden ve TCG-Anadolu gibi bir anlamda küçük uçak gemisi sayılabilecek amfimi hücum gemilerinden kalkış yapabilir. Eski AV-8B Harrier II'nin fonksiyonlarını yerine getirecek bir kullanıma sahiptir. Karmaşık bir tasarımı gerektiren STOVL sisteminin bir uzantısı olarak bu varyantta hem silah hem de yakıt miktarından ödün verilmez zorunda kalınmıştır. B varyantı esas olarak USMC ve RN/RAF tarafından amfibi hücum gemilerinde kullanılmak üzere geliştirilmiştir. 

F-35B’nin neredeyse her yerden iniş kalkış yapabiliyor olması, bu uçağın en büyük artısıdır. Dikey iniş kalkış için, bir tahrik mili tarafından tetiklenen büyük bir kaldırma fanı ve arkadaki thrust vectoring (itki vektörü) nozulları ile başarır. Normal görünümü F-35A’ya benzeyen F-35B, kanopinin arkasında yer alan kaldırma fanının gömülü olduğu açılır/kapanır kapısıyla, 'tümsek' veya ‘kambur’ görüntüsüyle ve özellikle de fan nozul kapağı açıkken diğer varyantlardan kolaylıkla ayırt edilebilir. 2015 yılından itibaren USMC tarafından kullanılmaya başlanan bu varyant, Afganistan’daki operasyonlarda tecrübe edilmiş, denenmiş bir uçaktır. Amerikan Deniz Piyadeleri haricinde, İtalya 30 adet, 42 adet, İngiltere 138 adet ve Singapur 4 adet F-35B’yi kendi ordularının kullanımına vermişlerdir.

F-35C

F-35C’ler ise kısa pistlerden iniş kalkış yapabilen versiyondur. Normal uçak gemilerinden operasyon yapabilecek şekilde tasarlanan uçaklardır. Diğerlerine göre kanatları daha büyük bir varyanttır. Kanat yapısına bile bakarak rahatlıkla A ve B varyantlarından kolaylıkla ayırt edilebilir. C varyantı, klasik uçak gemileri için tasarlanmıştır. 

C’ler daha büyük kanat alanına sahip olmanın yanında bir uçak gemisinin kalabalık güvertesinde daha kompakt bir depolama alanına kavuşabilmek için uçağın katlanabilir kanat uçlarına sahip olması bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. C versiyonunun daha büyük bir kanat alanına sahip olmasının başlıca nedeni, artan kanat alanının (A ve B'ye kıyasla %40 daha büyük) daha iyi kaldırma gücü sağlamasıdır. Birçok kişi, kanat alanı genişliğini manevra yeteneğini artıran artı bir değer olarak düşünebilir, C’lerin havadan havaya performansın küçük dönüş kutruna sahip olması nedeniyle daha iyi olduğunu farz ve kabul etmesine neden olabilir ancak aslında uçak gemisi inişleri için daha düşük süratlerde yaklaşma yapabilmek için daha büyük kanat alanına öncelikle ihtiyaç duyulmuştur. Hava hava performansı bir bakıma bu ihtiyacın bir artı getirisidir diyebiliriz. Buna ek olarak, kanat alanının büyümesi, kanatlarda taşınabilir yakıt miktarını, C’ler lehine artıran bir faktördür, ekstra yakıt depolama imkânı sunar.

Kanat Yapısındaki Farklılıklar

A ve B varyantlarında neredeyse birbiriyle aynı yapıda tasarlanmış yekpare bir kanat yapısıyla entegre çalışan flaperonlar (F-16 benzeri) varken, C’de flaplar ve flaperonlar birlikte bulunur. Bu ayrık yapı, anı zamanda uçak gemisi operasyonlarında çok sayıda uçağın bir arada tutulmak zorunda olduğu kalabalık güvertesinde daha fazla yer açılabilmesi için C’lerin kanatlarının katlanabilir olması zorunluluğuna karşılık gelen bir düzeneğin sonucudur. Sadece flaperon yapısı olsaydı, kanatların katlanmasına müsaade etmezdi. 

Kanat alanı büyük kanat yapısı (A ve B'ye kıyasla %40 daha büyük) aynı zamanda düşük süratlerde iniş kalkış yapılabilmesini, daha fazla kaldırma kuvveti elde edilebilmesini ve uçak gemisinin fırlatma sisteminin (catapult assisted launch/barrier-CATOBAR) performansının artırılmasını sağlar. Kanatların büyük olması, aynı zamanda F-35C’lerin diğerlerine göre daha fazla yakıt taşıma kapasitesine sahip olmasını sağlar. A ve B’lerde kullanılan kuyruk kancasına (tail hook) göre C’lerde kullanılan kuyruk kancası, daha sağlam ve daha büyük güçlere dayanacak şekilde imal edilmiştir.

A modelinde boom tipi yakıt ikmal probu kullanılırken, B ve C modellerinde sepet tipi yakıt ikmali sistemi kullanılmaktadır.

Uçuşlar esnasında hücum açısı (angle of attack – AOA) sınırı açısından F-35B, F-35A ve F-35C ile aynı 50 derecelik AoA kısıtlamasına sahiptir. Genel olarak F-35, daha da yüksek hücum açılarına ulaşma kabiliyetine sahip olduğunu uçuş testleri esnasında kanıtlamış bir uçaktır. Resmi olmayan verilere göre, uçağın çeşitli konfigürasyonlarda 110 AOA değerine kadar çıkabildiği görülmüştür. Ancak 50 dereceden daha büyük açılar, pilotların hava muharebelerinde kazara daha kontrolsüz yüksek AOA şartlarına uçağı taşımamaları için, daha yüksek hücum açılarında istenmeden anormal durumlara girmemeleri için yazılımla uçağa 50 AOA sınırlaması getirilmiştir.

Gövde Yapısında Kullanılan Malzemelerdeki Farklılıklar

F-35B (STOVL) varyantının yük istasyonları, F-35A ve F-35C'dekilere göre biraz zayıf evsafta (özellikte) yapılmıştır. F-35B'lerde daha zayıf alüminyum yapısal elemanlar kullanılmıştır. A ve C varyantlarında ise daha güçlü alüminyum ve titanyum yapısalları kullanılmıştır. F-35B, STOVL uçuşuyla ilişkili ağırlık gereksinimlerini karşılamak için bu daha zayıf (ancak daha hafif) yapıları kullanmaktadır.

Ayrıca C’lerin burun iniş takımında, diğer ikisinden farklı olarak, iki tekerlekli bir yapı kullanılmıştır.

F-35C’ler 2019 yılında Amerikan Donanması’nda ve Deniz Piyadelerinde (USMC) hizmete girmiştir. USMC, F/A-18A/C/D Hornet'in yerini alacak şekilde F-35C varyantından tedarik etme yoluna gitmiştir. Halihazırda F-35C’ler, sadece Amerika Birleşik Devletleri Ordusu tarafından kullanılmakta olan bir varyanttır.

Silah/Mühimmat Taşıma Farklılıkları

F-35’ler 11 adet yük taşıma istasyonuna sahiptir. Her üç F-35 varyantında da 11 istasyon bulunmakla birlikte, uçak varyantına göre bazı istasyonlarda taşınabilen yüklerde farklılıklar vardır. A ve C varyantları, 2/10 ve 4/8 istasyonlarında 2.500 poundluk yük taşıyabilirken, F-35B uçakları bu istasyonlarda en fazla 1.500 poundluk yükleri taşıyabilmektedir. 

F-35C'nin menzili ve silah yükü F-35A ile neredeyse aynıdır. F-35C sadece yaklaşık 7 ile 7,5 G çekebilirken, F-35A’lar 9 G çekebilecek şekilde sertifiye edilmişlerdir.

Bombardıman rolünde F-35A, F-35B'den daha fazla yük taşıma kapasitesine sahiptir ve bu yükü çok daha uzaktaki hedefleri vurmak için kullanabilir. F-35C de F-35B'den daha fazla yük taşıyabilmektedir ve daha uzak mesafelere erişebilmektedir, ancak bu varyant, bir uçak gemisinden kalkıp iniş yapacak şekilde geliştirildiği için, daha geniş harekât yarıçaplarına erişmesi, emniyet ve beka kriterleri gereği mümkün olamamaktadır. Bununla birlikte, taşıdığı mühimmat yükü C ve A’lardan daha düşük olan F-35B’ler, düşman mevziilerine daha yakın meydanlardan, uçak gemilerinden operasyona katılma esnekliğine sahip olduğu için, yeri geldiğinde eşsiz bir bombardıman yeteneğine sahip olarak diğer iki varyanttan daha kritik görevlere imza atabilir kanaatindeyim.

Hava savunma rolünde F-35A, F-35C'ye eşit harekât yarıçapı ile her ikisinden de çok daha önde bir fonksiyon üstlenebilir. Zira, F-35A’ların daha düşük ağırlığı ve sürtünme katsayılarını düşük tutan gövde yapısı, önemli ölçüde daha hızlı tırmanma ve irtifa alma avantajı vermesi yanında uçağın gerektiğinde daha kısa sürede istenen süratlere erişmesini sağlayabiliyor. Bu arada, F-35B, F-35C'den daha çabuk süratlenme ve tırmanma kapasitesine sahiptir ancak harekât yarıçapında 165 nmi'lik bir dezavantaja sahiptir.

Makinalı Top Kullanımı

Hava Kuvvetleri varyantı olan F-35A'larda sol kanadın gövdeyle birleştiği bölümde, pilotun çapraz arkasına gelen çıkıntılı kesimde 25 mm GAU-22/A dahili makinalı topu bulunmaktadır. B’ler gibi C’lerin de dahili makinalı top yuvası yoktur. Bununla birlikte, B ve C varyantlarının, makinalı top podunu taşımak suretiyle gerektiğinde top atışı yapabilen bir varyant olması istenmiştir. Bu varyantlar için isteğe bağlı olarak haricen takılabilen makinalı top podu kullanılıyor.

Bu arada F-35A’larda, F-35B ve F-35C'nin taşıdığı top poduna (gun pod) ihtiyaç duyulmamıştır. Bir başka deyişle 6 numaralı istasyon, F-35A varyantında kullanılmamaktadır. Bununla birlikte, F-35'in top podu istasyonu, gelecekte sinyal bozucular gibi diğer sistemleri potansiyel olarak barındırabilecek bir "çoklu görev podu" yuvasını taşıyıcı olarak hizmet edebilir. Bu yeteneğin kazanılması halinde, F-35A’lar da yeni yetenekleri bu istasyona entegre edebilir esneklikteki yapısını korumaktadır.

İtki Sistemi Farklılıkları

A ve C, tıpkı bir F-16 gibi, yakınsak-ıraksak değişken alanlı egzoz nozuluna sahip tek bir turbofan motordan oluşan bir itki düzeneğine sahiptir. B'lerde ise dikey iniş ve bazen kalkış için gerekli olan 90 derece aşağıya doğru yönlendirilebilen döner bir nozul sistemi kullanılır. Buna ek olarak, B’lerde, motor gazları kanatların içinden geçen rollpost’lara yönlendirilebiliyor. Bu da dikey iniş ve kalkışlar için denge sağlayıcı bir itki işlevini görüyor. Yine daha önce bahsettiğim kanopi arkasında yer alan fan sistemi de, B’lerde motorun düşük basınçlı türbin yuvasından gelen havayı kullanarak devasa kaldırma gücü elde edilmesini sağlıyor. B’lerde, dikey iniş kalkış için kullanılan bu sistem nedeniyle, A ve C’nin sahip olduğu bazı sistemlerden feragat edilmek durumunda kalınmıştır. 

Aşağıdaki fotoğrafta, dahili silahının yer testini yapan bir F-35A'nın resmi ve onun altında da harici makinalı top podu taşıyan bir F-35B yer alıyor.

Maliyet Farklılığı

Üç varyant arasında açık ara en pahalı olanı, F-35B’dir. Ardından C ve en ucuzu da A varyantıdır. A’lar 68,1 milyon USD, en pahalı olan varyant B’ler 98,4 milyon USD iken C’ler ikisinin arasında bir maliyete, 83,1 milyon USD’ye mal oluyor. Bunun anlamı, uçak klasik uçak (A varyantı) uzaklaştıkça pahalı bir makinaya dönüşüyor.

Ağırlık

Kısa kalkış ve dikey iniş yapması gereken B'nin, mevcut üç varyant arasında en hafif varyant olarak üretilmiş olması beklenir. Ancak bu beklentinin tersine, en ağır varyant F-35’lerdir. Burada bahse konu olan boş ağırlıktır. Yakıt ve mühimmat ağırlıkları eklenince, şüphesiz tüm dengeler ve karşılaştırma oranları değişecektir. B'yi bu kadar ağırlaştıran şey, pilotun arkasında taşıdığı büyük fan, thrust vectoring sağlayan nozul sistemi ve aradaki bağlantı kanallarıdır. C, herhangi bir F-35 varyantı arasında en fazla yakıta sahiptir, ancak daha fazla ağırlık ve genel sürtünme, temelde bir F-35A ile aynı menzile sahip olduğu anlamına gelir. Yapının büyük bir kısmı mukavemeti artırılmış taşıyıcılarla güçlendirilmiştir ve iniş takımları tamamen farklıdır.

Bir dipnot olarak belirtelim. F-35 varyantları arasında mümkün olduğunca fazla müştereklik arzusu nedeniyle, B'deki kaldırma fanına güç veren türbin, A ve C'deki motorun türbin modülünde de tutulmaya devam edilmiştir. Son tahlilde, B’ler en ağır motora sahipken, A ise en hafif motorla uçuş yapan varyanttır.

Sonuç

Amerikan ordusunun istekleri ve diğer program ortağı ülkelerin talepleri doğrultusunda, F-35 ailesinde üç varyant uçak üretimi gerçekleştirilmiştir. Hava Kuvvetleri uçağı olarak bilinen F-35A geleneksel pistlerden çalışmak üzere tasarlanan en yaygın varyanttır. Deniz Piyadelerinin uçağı F-35B, bir helikopter gibi dikey olarak inebilir ve çok kısa mesafelerden kalkış yapabilir. Bu sayede sade, kısa pistli askeri üslerde ve uçak gemilerinde görev yapabilmesi amaçlanmıştır. F-35B Amerikan Deniz Piyadeleri, İngiltere, Japonya, Singapur ve İtalyan Hava Kuvvetleri tarafından kullanılmaktadır. Uçak gemilerinde kullanılmak üzere üretilen F-35C, sadece ABD Donanmasının ve Deniz Piyadelerinin kullanımına verilen varyanttır. ABD haricinde henüz başka bir ülkeye ihracatı gerçekleşmemiştir.