Site İçi Arama

savunma

Bir Uçak Kaç Yıl Uçar? Ömrü Ne Kadardır?

1960 model bir uçağı alıp sürekli olarak bakımlarını yaptığınız sürece uçması gereken uçuş saat ömrü 20.000 saat ise o saati tamamlayana kadar uçar. Bu uçak ister 5 yaşında olsun isterseniz 55 yaşında olsun. Ama Boeing 737 max uçağı gibi yapısal veya yazılım sorunlu bir uçağınız var ise isterse 3-4 aylık olsun IFAA (International Federal Aviation Agency ) uçuş yetkisi vermemişse uçamaz.

Bu günümüzün en can alıcı konusu; bir uçağın ne zaman yeni ne zaman eski ve uçamaz diye adlandırılabileceği durumdur. 

Size bu konuyu arabanızdan örnek vererek açıklamak isterim. 

Arabanızı ne kadar kullanabilirsiniz? 

1960 yapımı F-4 Fantom uçağı bugün uçabilir mi? 

Tüm bu ve benzeri soruların ana konusu bir uçağın uçuş ömrü ne kadardır sorusuna gelir? 

Bunun için en doğru cevap uçağın yapılmasında kullanılan malzemelerin aşınması için gereken uçuş saatleri toplamıdır. 

Yani 1960 model bir uçağı alıp sürekli olarak bakımlarını yaptığınız sürece uçması gereken uçuş saat ömrü 20.000 saat ise o saati tamamlayana kadar uçar. Bu uçak ister 5 yaşında olsun isterseniz 55 yaşında olsun. 

Ama Boeing 737 max uçağı gibi yapısal veya yazılım sorunlu bir uçağınız var ise isterse 3-4 aylık olsun IFAA (International Federal Aviation Agency ) uçuş yetkisi vermemişse uçamaz. 

Uçaklar da arabalar gibi yolcu taşıma, yük taşıma, süratli seyahat, yangın söndürme askeri amaçlı veya ilaçlama gibi birçok amaçla özel olarak üretilirler. 

Bir uçak askeri olarak uçuş ve manevra yapmıyorsa uçuş ömrü daha uzundur. Askeri uçaklar yüksek G ile manevra yaptıklarından gövdelerinde zaman içinde çatlaklar veya yapısal hasarlar oluşabilir. 

Bir uçak servise verildiğinden yani alınıp kullanılmaya başladığından itibaren uçağın sicil dosyasına tüm uçuşları ve arızaları teker teker işlenir.

Toplamda Kaç saat uçtu, hangi arızaya hangi personel müdahale etti bu müdahale eden şahsın yetkisi ve eğitimi nedir bunlar tek tek bu sicil dosyasında muhafaza edilir. 

Bir sorun çıktığında kaza inceleme ekibi tüm bu dosya ve içeriğini alır bunları tek tek de inceler. 

O uçak arıza yaptığında Toyota marka arabanız arıza yaptığında işin doğru yapılmasını isteyen sahibi gibi servise götürülür. 

Servis müdahale eder ve arızayı gidererek test edip size teslim eder. Garanti dâhilinde ise ücret talep edilmez. Ama kullanıma bağlı hata ise bir ücret tahsil edilir. 

Yok daha ucuz olsun Motorcu Veli Ustaya götüreyim olayı uçaklar için mümkün değildir. 

O uçağın eğitimini almış ve imza atmaya yetkili kişiler ancak uçağın arızasını yapıp uçağa tamam uçabilir diyebilir. 

Pilotu da uçağı alır ve gerekliyse test uçuşuna çıkararak tüm yapılması gereken uçuş testlerini yapar ve uçağa Okey tamam uçabilir raporu verir ve imza atar. 

Uçak test pilotu da bu uçakta yıllarca uçmuş tecrübeli pilotlardan seçilir. 

Herkes test pilotu olamaz. 

Arıza devam ediyorsa veya başka arızaları varsa onlar da sicil dosyasına yazılır ve tekrar onarımları yapılarak aynı usulde faal edilir.

Asıl sorun uçağın yıllar içinde bakımını yapmak kısmında başlar. 

Eski uçağın parçasını bulmak yıllar geçtikçe zorlaşır. Parçalarını üreten şirketler kapanır ve bazı parçalar bulunmaz olur. 

Ya onu yapısal tadilata sokarsınız ya da uçuştan ayırıp müzeye veya okula yollarsınız. 

Bu arada ABD Hava kuvvetleri 1000 adet F-4’ü alıp vakumlayıp ABD’de uçak mezarlığı olan Death Valley’e gömmüştür. Bunun gibi binlerce uçak da orada gömülü olarak hiç kullanılmamış halde bekler. 

USAF yani ABD Hava Kuvvetleri Kullandığı F-4 uçakları eskidikçe de bu mezarlıktan uçak çıkarıp parçalarını ve uçağın kendisini kullanmaya devam etmiştir. 

Her işe özel uçak demiştik. 

Yolcu uçağı çok manevra yapmayacağı için yapısal olarak bu uçaklarda çatlak vb gibi hasarlar kısa zamanda oluşmaz. 

Ama Savaş uçakları maksimum hareket ve manevra istediğinden pilotun limitlerine bağlı olarak yaptıkları bu manevralar kaydedilir. Örneğin 6 G uçak için normalse üstü yapılan her manevra yer ekibine bildirilir. Uçağın G saati de en son yapılan G’yi kaydeder ve orda durur. 8,5 G çekildi ise uçak kontrol edilmesi gereken bağlantı ve gözlem noktaları kontrol edilir ve hasar yoksa tekrar uçuşa verilir. 

Uçakların da periyodik bakımları vardır ve bu bakımlar geldikçe de bakım hangarına alınır. Yağ- yakıt filtreleri değiştirilir. Motor yağı ve hidrolik sıvıları değiştirilir veya tamamlanır.  

Bazı parçaları belli uçuş saatlerinde hiç arıza olmasa bile sökülür ve bakımları yapılıp tekrar uçuşa verilmek üzere ya fabrikasına veya varsa yurt içinde onarım atölyelerine gönderilir. Oralarda gerekli test ve bakımları yapılıp tekrar kullanmak üzere de ikmal sistemine veya depolara kaldırılır. 

Uçak belirli bir zaman uçtu ama herhangi bir sorunu yok. Yine de periyodik bakıma alınır. Ve gerekirse röntgeninin çekilmesi ve (NDI) Non Destructive İnspection denilen işlemler uygulanarak uçağın yapısal hasar durumu var mı yok mu kontrol edilir. Yüksek G çekildiğinde bu işlemler gerekirse periyodik bakımı beklemeden yapılır. 

Tüm bu bakım işlemleri üretici firmanın uçağı üretim esnasında veya uçak serviste iken yaşanan olay, sorun ve bakımlar sonucunda tıpkı araçlarda olduğu gibi var olan bakım usulleri el kitapları ve arızalardan elde edilen bulgular dahilinde gerekirse acil bakım işlemleri ile uçakları sürekli olarak uçuşa hazır tutmak için gereken bakım usulleri teknik dokümanlara da işler ve bu dokümanları da günceller. 

Günümüz uçaklarında sistemler dijital olduğundan arıza var ise direkt sistem kendi kontrolünde bu arızaları arabalarda gördüğümüz ikaz işaretleri gibi anında pilota ve yer ekibine belirtir. 

Bugün 3 milyon km giden arabalar var olduğu düşünülürse iyi bakım ile bu uçakların parçalarında temin sorunu yaşamadığınız sürece tavsiye edilen uçuş ömrü kadar uçurabilirsiniz. 

Sonrasında tadilat yaparak bu ömrü de arttırabilirsiniz. 

Uçak uçuş saat ömrü tahmini F-16’larda 8.000 saat idi. Hava Kuvvetleri ile TAİ işbirliği gitmiş, Lockheed Martin’le paralel olarak dünyadaki tüm F-16 uçaklarına yapılan yapısal tadilatın aynısı Türk F-16’larına da yapılarak, ilave 4-7 bin uçuş saati yapabilme yeteneği kazanılmıştır.

Uçak üzerindeki sistemlerin gerekirse uzman ekipler ve mühendislerce incelenmesi ile bu uçaklar daha modern sistemlerle de iyileştirilebilirler. F-4/2020 de İsrail ile işbirliği yapılarak bu şekilde iyileştirilmiş uçaklardır. 

Ve şu anda bile aktif olarak hem de çok iyi harekât ve bomba vuruş başarılarıyla görev yaptığını biliyorum. 

Bunları neden yazdım. 

İkinci el araba alırken tüm bakımları yetkili serviste yapılmış ibaresi nasıl sizde bir güven duygusu oluşturuyorsa bakımı yapılmış uçak da bu şekildedir. 

Bu işi hatalı veya eksik yaptığı belirlenen kurumların yetki ve onarım belgeleri de yetkili kurumlarca derhal iptal edilir. 

THY de çalışmak için de bu yetki belgelerini sınava girerek alırsınız sonra THY de çalışmaya başlarsınız. Ama çalışacağımız uçağın da eğitimini alır ondan sonra o uçakta işlem yaparsınız. 

Her personelin de hangi uçakta kaç yıl çalışmış tüm bilgileri de bu şekilde kayıt altına alınır. 

Tıpkı uçaklar gibi pilotların da tüm uçuş yaşamları kayıt altındadır. Hangi uçakta kaç saat uçmuş sağlık durumu nedir, hastalıkları nelerdir tüm bunlar tek tek kayıt altındadır. 

Pilotlar da zorunlu sağlık muayenesinden geçer ve uçuşa elverişli ise uçabilir raporu alır. 

Tüm bu bilgilerin ışığında 60 yaşındaki Uçak hiç uçmamış ise veya toplam uçuş ömrünü tamamlamamış ise uçabilir.  

1950’lerde bir araba alıp evinde hiç kullanmayıp saklayan adam gibi veya Death Valley ARIZONA’da F4 lerini korumaya alıp uçağı saklayan gibi. 

Sıfır uçak eğer sistemlerinde sorun tespit edildiyse uçuşu kesik olabilir. Boeing 737 MAX örneği. 

Tüm bunlar IFAA uluslararası havacılık federasyonu gözetiminde ve denetiminde yapılan işlemlerdir. Bu şahıslar onay vermedikçe uçamazsınız veya uçar dedilerse uçamaz demek sizi bağlar. Uçabilir ama ben yedek parça bulamıyorum veya uçurmak istemiyorum der uçurmazsınız. 

Uçak motoru da değiştirilebilir veya tadil edilebilir parçalardandır. İsterseniz gövdeniz sağlamsa tıpkı eski model aracınız gibi yeni bir motor alır ve uçağınıza monte eder uçurursunuz. Bunun için ilgili üreticisinden varsa onaylı motorlar alınabilir. 

İşte son günlerde tadilat gören,  görmeyen yok içine kuş yuva yaptı, örümcek sardı denen olayların özü budur. 

Eski de olsa arabanızı alıp onu ve sistemlerini bakım ile güncel tutuyorsanız arabanıza biner ve gezersiniz.   Yağını suyunu koymadığınız 2020 araç bile olsa bakımını yapmadıysanız bir zaman sonra sorun yaşarsınız. 

Sorun ne yapmak istediğinizle ilgilidir. 

Ben bu işi yapmak istiyorum denilseydi ama uçaklar çok eskidi bunlara yatırım yapmak yerine her yıl 2 tane yangın söndürme uçağı alınsaydı son 6 yılda 12 yeni model yangın uçağımız elimizde olurdu. 

Bu durum memleketini seven yöneticilerin vereceği kararlara göre değişebilir. 

Ben olsaydım bu THK da bulunan bu uçakların bakım maliyetleri ile yeni uçak alım ve bakım maliyetlerini karşılaştırır ve her yıl belli oranda yenileme ile 10 yıl içerisinde tamamen yeni bir yangın söndürme uçağı filosuna sahip olurdum.

Veya bir kısım yenileme bir kısım da eldeki uçakların bakımları ile olayı çözümleme yoluna giderdim.

Eğer eski diye bu uçakları kullanmak istemiyorsak yurt dışında bu uçakların ikinci el olanları da alınıp kullanılabilirdi.  

Dünyadan bir örnek vermek gerekirse de 1970 yılında fabrikadan çıkan Boeing 737 şu anda dünyanın hâlâ kullanımda olan en eski ticari uçağı unvanı ile Airfast Endonezya filosunda hizmet vermektedir. 

Tüm olay bu uçakların uçuş maliyet etkinlik oranlarını bilip bulmaya bakar. İsterseniz de eski dediğiniz uçakları eğitim için okullara verir veya satar çeşitli hava alanlarında sivil yolcu taşıması veya turizm için kullanılmasını sağlardım. 

Sonuç

Bir uçağın ne kadar süreyle hizmet verdiği birkaç faktöre bağlıdır:

1. Uçak tipi: Farklı uçaklar farklı ömür beklentilerine sahiptir. Ticari yolcu uçakları genellikle 20 ila 30 yıl boyunca hizmet verirken, özel uçaklar veya hafif spor uçakları daha kısa sürelerde kullanılabilir.

2. Kullanım yoğunluğu: Bir uçağın ne kadar yoğun bir şekilde kullanıldığı, hizmet süresini etkileyebilir. Sık sık uçuş yapan ve uzun mesafeleri kateden bir uçak, daha kısa bir ömre sahip olabilir.

3. Bakım ve onarım: Uçakların düzenli bakım ve onarımlarının yapılması, hizmet ömrünü uzatabilir. Profesyonel bir bakım programıyla düzenli olarak kontrol edilen ve gerekli onarımlar yapılan bir uçak, daha uzun süre hizmet verebilir.

4. Teknolojik ilerlemeler: Havacılık endüstrisi sürekli olarak yeni teknolojiler geliştirmekte ve uçakların verimliliğini artırmaktadır. Daha yeni uçak modelleri, daha uzun ömürler ve daha iyi performans sunabilir.

Bu faktörler dikkate alındığında, bir uçağın hizmet ömrü genellikle 20 ila 30 yıl arasında değişir. Ancak bazı özel durumlarda uçaklar daha uzun sürelerle hizmet verebilirken, bazıları da daha kısa ömre sahip olabilir. Uçağın bakımı, kullanımı ve teknolojik gelişmelere olan adaptasyonu, hizmet ömrünü etkileyen önemli faktörlerdir.

Araştırmacı Yazar Müjdat  YUMAK
Araştırmacı Yazar Müjdat YUMAK
Tüm Makaleler

  • 20.06.2023
  • Süre : 6 dk
  • 8117 kez okundu

Google Ads