savunma

Efsanevi Casus Uçağı U-2’lerin İsmi Nereden Geliyor?

1940’lardan sonra geliştirilen birçok Amerika askeri jetinde Kelly Johnson ve onun liderlik ettiği Lockheed Skunk Works ekibinin imzası vardır. Bu durum U-2’ler için de geçerlidir. Skunk Works ekibi, tam bir gizlilik içinde geliştirdiği U-2A uçağını, 1955 yılının Ağustos ayı içerisinde uçurmayı başardı. Uçağın ilk uçuşundan memnun kalan ve istihbarat yönüyle yüksek kapasitesini fark eden Amerikan Hava Kuvvetleri, kısa süre içerisinde uçağı envanterine kattı.

Pilotajı Zor Bir Uçak

Lockheed yapımı U-2 uçakları, yüksek irtifa stratejik istihbarat ihtiyaçları için geliştirilmiş bir uçaktır. Takma adı, Dragon Lady (Ejderha Kadın) olan uçak, tek kişilik ve tek motorlu imal edilmiştir. Bu uçak, gece veya gündüz yüksek irtifada/yakın uzayda, her türlü hava koşulunda istihbarat, keşif ve gözetleme sağlayabiliyor. Uzun (105 feet) ve geniş kanatları U-2 uçaklarının bir planör gibi uçmasını, üzerinde taşıdığı ağır sensörlerle/ekipmanlarla uzun süre yüksek irtifalarda görev yapabilmesini sağlamaktadır. Bu uçaklar elde ettiği görüntüleri, dinlemeleri, istihbarat bilgilerini havadan yerdeki istasyonlara ya da havada uçarken uydulara veri yoluyla ulaştırabilecek teknik donanıma sahiptir.

Normalde 70.000 feet'in üzerindeki irtifalarda uçan U-2 pilotları, astronotların giydiğine benzer tam basınçlı bir uçuş kıyafeti giymek zorundadır. Uçağın uzatılmış burnu ve ‘taildragger’ konfigürasyonu, pilotun görüş açısını oldukça sınırladığından inişte pilotların zorlanmasına neden olur. Yine iniş takımları tasarımında bisiklet-tip esas alındığından, pilotun özellikle iniş rulesinde uçağı pist içinde tutabilmesi için hassas kumanda vermesi gerekir. İmkanlar elverdiğince, yerden ikinci bir U-2 pilotu uçağın inişini takip eder ve iniş rulesi esnasında uçağın arkasından gelen ‘takip et’ aracıyla uçağın pilotuna telsizle yardımcı olur. Dünyada böyle dış destekle iniş yapabilen başka bir uçak yoktur. Bu nedenle U-2 uçakları, pilotlar açısından dünyada uçması en zor uçak olarak kabul edilir.

U-2 İsmi Nereden Geliyor?

İlk uçuş sonunda iniş esnasında Kelly Johnson, test pilotu Tony LeVier’e inişi nasıl yapması gerektiğini telsizden anlatma ihtiyacı duyuyordu. Kelly Johnson’a göre test pilotu Tony, çoğu uçakta uygulanan, önce arka tekerlekleri yerle temas ettirme iniş tekniğinin aksine, önce burun tekerleğini yere temas ettirmesi gerekiyordu. Test pilotu uçağı indirmek için yaptığı her yaklaşma sonunda önce burun iniş tekerini yere temas ettirmesine rağmen, uçağı kontrol etmesi mümkün olamıyordu ve uçak ister istemez havaya sıçrıyordu. Doğal olarak uçağın kontrolünü sağlayamayan test pilotu pas geçmek zorunda kalıyordu. Ne kadar denese boştu. Kelly Johnson test pilotunun çabasını yakından görmesine rağmen, “önce burun tekeri temas etmeli” demekten geri durmuyordu. Bir yaklaşma esnasında yine pas geçmek zorunda kalan Test Pilotu Tony, pas geçerken bir eliyle parmağını gösterdi. Bunu gören Kelly Johnson da Tony’e parmağını You too (sen de) manasında gösterince, uçağın ismi İngilizce okunuşuyla, you too (U-2) olarak kaldı.

Solda Kelly Johnson, Sağda U-2 Test Pilotu Tony LeVier

Belki bu bir şehir efsanesiydi, uçağın ismi her türlü genel maksat görevine uygunluğuna da işaret eden Utility sözcüğünün baş harfinden geliyordu. Ancak akıllarda böyle efsane bir uçak efsane bir anlatı kalmıştı. İlk test uçuşundan itibaren inişinin zorluğuyla ün yapan U-2’lerin ana merkezi Kaliforniya'daki Beale Hava Üssü'dür. Pilotlar, toplamda 5 adet bulunan TU-2S uçaklarında eğitim görürler. Dünyanın dört bir yanına yayılmış Amerikan hava üslerinde görev yapan U-2 pilotları, eğitim tazeleme ve rotasyonlar arasında Beale Hava Üssü’nü kullanmaya devam ediyorlar.

U-2 Uçakları Nasıl Geliştirildi?

Uzun süreler çok yüksek irtifalarda seyir yapmak üzere üretilen U-2’lerin yakıt sarfiyatını düşük tutabilmek için, GE tarafından bu uçak için özel olarak geliştirilen General Electric F118-101 motoru uçağa entegre edildi. Son dönemde yapılan modernizasyonla, uçağın elektrik sistemi iyileştirildi, kablolamada fiber optik teknolojisine geçilerek uçağın elektronik gürültü izinin en düşük seviyeye indirgenmesi, düşman arazisi üzerinde uçarken düşman radarlarına görüntü ve sinyal verilmemesi amaçlandı. Bu arada, kokpit modernizasyonu ile 1960’ların teknolojisi analog saatler dijital renkli saatler ve göstergelerle değiştirildi. Uçağın aviyonik sistemleri neredeyse sil baştan yeniden tasarlandı.

U-2A’ların gelişmiş versiyonu olan ve İlk uçuşunu 1967 yılında yapan U-2R, orijinal uçaktan yüzde 40 daha büyüktü. Şüphesiz kapasitesi de o denli yüksekti. Daha sonra, bu uçağın taktik keşif versiyonu olan, yapısal olarak U-2R’ın bir benzeri TR-1A üretildi ve ilk uçuşunu 1981 yılının Ağustos ayı içerisinde yapması sağlandı. Üretilen U-2’lerin sonuncusu 1989 yılının Ekim ayında Amerikan Ordusuna teslim edildi. 1950’lerin tasarımı U-2’den kısa vadede vazgeçmeye niyeti olmayan ABD, 1994 yılından bu yana uçağın gövde iyileştirmeleri ve sensörlerinin modernizasyonu için 1.7 milyar dolar para harcadı. Bu iyileştirmeler GE F118-101 motoruna geçişi de kapsıyordu. Bu modernizasyon sürecinden geçen tüm U-2 uçakları, bundan böyle U-2S olarak adlandırılmaya başlandı.

U-2, Efsanevi Casus Uçağı

Amerikan Hava Kuvvetleri (USAF) işin başından itibaren U-2'nin geliştirilmesi, test edilmesi ve casus uçağı olarak kullanımında CIA ile birlikte hareket etti. Örneğin SSCB üzerinde yapılan uçuşlarda görev alan pilotlar gerçekte askerî pilot değildi. Bunlar CIA için çalışan sivil pilotlardı. Başkan Dwight D. Eisenhower, SSCB üzerinde askeri pilotların kontrolünde hava platformlarını uçurmayı, bir yönüyle Sovyetler tarafından savaş nedeni olarak algılanacağına inandığından, U-2’de görev yapan pilotların da sivil pilot statüsüne sahip olması kararlaştırıldı. Bu çerçevede, daha önce Amerikan Hava Kuvvetlerinde askerî pilot olarak görev yapan pilotlardan gönüllülük esasına göre CIA’e geçiş yapmaları istendi. Böylece U-2’nin test pilotları dahil, tüm pilotların CIA adına görev yapan pilotlar arasından seçilmesi tercih edildi. Tabii ki bunlar resmi olarak Lockheed test pilotlarıydı.

SSCB üzerindeki ilk U-2 uçuşu 4 Temmuz 1956 (ABD Devletinin doğum gününde) tarihinde gerçekleştirildi. Leningrad’daki Sovyet tersanelerinin fotoğrafları ilk görevin hasılasıydı. Bunu birkaç uçuş daha izledi. CIA, Sovyet ve diğer komünist ülkelerin toprakları üzerinde 24 sorti daha U-2 uçuşu yaptı. Bu uçuşlar esnasında çekilen hava fotoğrafları, birçoklarının korktuğunun aksine, SSCB ile ABD arasında bir güç farkı olmadığını ortaya çıkardı. Böylece, Sovyetlerin Amerikan Ordusunun sahip olduğu uçaklardan daha gelişmiş bombardıman uçaklarına ve/veya füzelere sahip olmadığına kanaat getirildi.

Küba Füze Buhranı ve Türkiye

Soğuk Savaş’ın başlangıç yıllarında, 1950'lerin sonlarına doğru Sovyetler Birliğinin kapladığı eşsiz büyüklükteki coğrafya üzerinde istihbarat, keşif ve gözetleme uçuşlarını başlattı. Dönemin CIA Başkanı, Amerikan Savunma ve Dışişleri Bakanlarının onaylarını aldıktan sonra, Başkan Eisenhower’a U-2’ler tarafından bir dizi uçuş yapılmasına dair bir program önerdi. Böylece U-2 istihbarat (casusluk) uçuşları 1956 yılından itibaren İngiltere, Almanya, Türkiye ve Japonya’daki üslerden kalkan U-2’ler tarafından gerçekleştirilmeye başlandı.

Bu uçuşlar sayesinde Amerikan Başkanları ve karar alıcıları, Sovyet askeri kapasitesini havadan gerçek zamanlı izleme yeteneğine kavuştular. Görünmeyeni görür oldular. Bu arada, 1962 yılının Ekim ayında o dönemde Küba'ya yerleştirilen Sovyet taktik nükleer füzelerinin konuşlanma ve yığınaklanma aşamasını fotoğraflayan U-2’ler, ABD tarafında tansiyonun bir anda yükselmesine neden oldular. Böylece füzelerden haberdar olan Amerikan yönetimi, Küba Füze Krizine giden süreci başlatabildi.

Küba’daki füzelerin varlığının U-2’ler tarafından çekilen hava fotoğraflarıyla 16 Ekim 1962 tarihinde kesinlik kazanması, beraberinde 22 Ekim 1962 tarihinden itibaren Amerikan ablukasının Küba’ya uygulanması sonucunu doğurdu. Birleşik Amerika ayrıca ittifakın sorumluluk sahası dışında olan bu bölgedeki gelişmeleri, NATO’nun da dikkatine sundu. NATO’nun (özelde Türkiye’nin) güvenliği, bu alan dışı bölgedeki füzeler ile doğrudan ilişkili hâle geldi. İki süper güç arasındaki çekişme, bir füze pazarlığına dönüştü, Küba’da konuşlu Sovyet füzelerinin sökülmesi; Amerika’nın NATO’ya tahsisli olarak Türkiye’de konuşlandırdığı Jüpiter füzelerinin çekilmesi şartına bağlandı. Nükleer başlık taşıyan Jupiter füzelerinin Türkiye’ye yerleştirilmesine ilişkin gizli antlaşma 25 Ekim 1959 tarihinde Paris’te imzalanmıştı. Türkiye’ye yerleştirilen füzeler, 1962 yılının Temmuz ayında tam manasıyla kullanıma hazır hâle geldi. Ancak Küba Bunalımı sonrasında 1963 yılında Jüpiter füzelerinin Türkiye’de konuşlandırmasına, dönemin Başbakanı İsmet İnönü’nün bilgisi dâhilinde ABD’nin aldığı tek taraflı kararla son verildi.

U-2 Casusluk Olayı Nedir?

Bu arada, Sovyetler Birliği üzerindeki uçuşlardan Sovyetler uzunca bir süre haberdar olmamıştı. NATO ve Varşova Paktları arasındaki yumuşama ortamını tesis etmek maksadıyla, Kruşçev ve Eisenhower’ın da katılımıyla, iki pakt arasında Hükûmet Başkanları seviyesinde 15 Mayıs 1960 tarihinde iki gün sürmesi planlanan İstanbul Konferansı yapılıyordu. Ancak Sovyet Hava sahasında yüksek irtifa keşif uçuşu gerçekleştirirken Francis Gary Powers'ın kullandığı U-2'nin karadan havaya atılan bir Sovyet füzesiyle düşürülmesi, Amerikan U-2 casus uçağı olayının patlak vermesine neden oldu. Sovyetler, U-2 uçağının pilotunu sağ ele geçirmişti. Bu durumun açıklanması üzerine ABD uçağın Sovyetler Birliği hakkında bilgi toplayan bir casus uçak olduğunu kabullenmek zorunda kaldı.

CIA Adına Görev Yaparken Uçağı Düşürülen U-2 Pilotu Francis Gary Powers

Sovyetlerin ele geçirdiği U-2 pilotu, Moskova’daki soruşturma sırasında, CIA ile imzaladığı özel sözleşme uyarınca 1956 yılından beri Türkiye’deki İncirlik Hava Üssü’nde görev yapmakta olduğunu, Sovyetlerdeki telsiz istasyonları, radar üsleri ve füzeler hakkında havadan bilgi toplamak maksadıyla uçuşlar yaptığını, uçağının düşürüldüğü esnada görevinin Pakistan’dan Norveç’e doğru uçup bilgi toplamak olduğunu ifşa etmek zorunda kaldı. Türk hükümeti bu olaya yönelik olarak yaptığı açıklamada, düşen U-2 uçağının Peşaver’den Norveç’e doğru uçtuğunu, dolayısıyla Türkiye’nin bu olaydan sorumlu tutulamayacağını beyan etti.

Neticede, her şeyin açık seçik ortaya dökülmüş olması, Amerikan diplomasisini Sovyetler karşısında zora soktu. Bu olay, 16 Mayıs 1960 tarihinden itibaren iki blok arasında devam etmekte olan İstanbul Konferansı’nın yarıda bırakılması sonucunu doğurdu.

Eisenhower’un Kruşçev’e “Sovyetler üzerindeki U-2 uçuşlarının iptal edildiği, bundan sonda da yapılmayacağını” söylemesi, Kruşçev tarafından yeterli görülmedi. Kruşçev, İstanbul görüşmesinden çekilme kararı aldı. Esasında Tarihçilerin ekseriyetinin görüşüne göre U-2 olayı, Doğu-Batı yumuşama sürecinin geçici bir süreliğine askıya alınmasına ve dolaylı olarak Soğuk Savaş’ın uzamasına neden oldu.

Sonuç

Daha yakın zamanlarda Kore, Balkanlar, Afganistan ve Irak'taki operasyonlar sırasında da Amerikan ordusu U-2’lerin sağladığı istihbarat bilgisinden yararlandı. Bunun yanında U-2’ler; doğal afet, arama kurtarma benzeri askerî harekât dışı görevlerde havadan keşif desteği sağladılar. Elektro-optik kızılötesi kamera, optik çubuk kamera, gelişmiş sentetik açıklıklı radar, sinyal istihbarat sensörleri, ağ merkezli harekât ekipmanları ile donatılan U-2 uçakları, eskiyen gövdesine rağmen halen de yeri doldurulamayacak gizli görevleri neredeyse yakın uzaydan icra etmeye devam ediyor.