İnanç, Felsefe ve Bilim Dünyasında Bitmeyen Kavga: Bölüm-2

Batı'ya damga vuran İslam filozofu: İbn-i Rüşt.

Tarihte derin bir tesir bırakan büyük ilim adamı, filozof, ahlak, astronomi, edebiyat, felsefe, fizik, mantık, matematik, siyaset, psikoloji, tabiat ilimleri, tıp, zooloji ve fıkıh bilgini İbn-i Rüşt vefatından uzun yıllar geçmesine rağmen, bir önceki bölümde anlattığım Gazali ile tartışmaları hâlâ felsefecilerin dilinde olan bir konudur.

14 Nisan 1126 tarihinde Endülüs'te doğan İbn-i Rüşt, tahsilini Endülüs'ün büyük ilim merkezlerinden olan Kurtuba’da tamamladı. Avrupa'da "Averroes" olarak bilinen İbn-i Rüşt'ün babası Kurtuba kadılığı yapan bir alimdi. Eğitim hayatına seçkin hocalardan dersler alarak başlayan İbn-i Rüşt, temel dini ilimleri babasından öğrendi. Dini eğitim yanında Ahlak, Astronomi, Edebiyat, Felsefe, Fizik, Mantık, Matematik, Siyaset, Psikoloji, Tabiat ilimleri, Tıp, jeoloji gibi ilimleri de tahsil etti.

Dönemin Endülüs hâkimi ile tanışan İbn-i Rüşt, Aristo'nun eserlerini tercüme etti. Fıkıh alimlerinin felsefe karşıtı tutumları, İbn-i Rüşt'ün hayatının özellikle son yıllarında sıkıntılı günler geçirmesine sebep oldu.

İslam felsefesi içinde, doğa felsefesinin etkisinden sonra başlayan Rasyonalist felsefe eğiliminin sistemli hale gelmesi ve genel itibarıyla Aristocu fikirlerinin baskın olduğu okul olarak kabul edilen Meşşaiyyun felsefesinin son temsilcisiydi. Aynı zamanda İslam dünyasının büyük filozofları arasında sayılan İbn-i Rüşt Gazali’nin yazdığı Tehafütü'l- Felasife (Filozofların tutarsızlığı) isimli eserine Tehafütü't- Tehafüt (Tutarsızlığın Tutarsızlığı) adlı eseriyle karşılık verdi.

Bu eseriyle, Gazali'nin İslam dünyasında felsefe ve filozoflara yönelik ortaya koyduğu olumsuz tutumu sarsan İbn-i Rüşt bu çalışmasından sonra İslam dünyasında "tehafüt" (Dengesizliğin ve Tutarsızlığın) geleneğini oluşturdu.

Aristo ve Eflatun'un (427-347) felsefesini uzlaştırmaya çalışan İbn-i Rüşt din ve felsefeyi aynı kaynaktan beslenen iki ayrı alan olarak gördü. İbn-i Rüşt'e göre din Vahiy ürünüyken, Felsefe ise insan aklının ürünü olarak değer gördü. Fakat kendisi her ikisinin de kaynağının aynı olduğunu savundu.

Batı dünyasında hiçbir Müslüman bilginin sahip olamadığı ün ve şöhrete erişen İbn-i Rüşt, Batı'da doktor olarak tanınsa da daha çok "Aristo Yorumcusu" olarak bilindi. Tıbbın bir dalı olan Anatomiye de iyi derecede vakıf olan İbn-i Rüşt insanı, Allah’ın varlığına götüren bir delil ve vasıta olarak tanımlayıp, bunu birçok şekillerde başardığını da her fırsatta dile getirdi. Eserlerini yüzyıllar boyunca Avrupa'da okullarda okutuldu. Birçok Batılı bilgini düşünceleriyle etkilemeyi başaran İbn-i Rüşt, tıp sahasında yaklaşık 16 eser verdi. Bunlar arasında en tanınmış kitabı El Külliyat Fi't Tıb", Latinceye tercüme edilerek, yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutuldu. Tıbba damga vuran bilgin İbn-i Rüşt, Tıp ansiklopedisi olan El Külliyat Fi't Tıbb’ta, hastalıkları tek tek ele aldı. Hiçbir insanın hayatında ikinci kez çiçek hastalığına yakalanmayacağını belirtti. Hastalıkların sebeplerini en ince ayrıntısına kadar izah etti. Ayrıca gözdeki retina tabakası ve çalışma şekline ilişkin açıklamalarının da tıp dünyasında çığır açan bir nitelikte olduğu kabul edilerek, tıp tarihinde, gözdeki retina tabakasının fonksiyonunu ilk defa ilmi açıdan izah eden alim olarak kabul gördü

Üzerinde durduğu en önemli meselelerden bir başkası ise Kan dolaşımına getirdiği derin bilgi ile kan dolaşımının şemasını ana hatlarıyla göstermesi, kendisinden sonra gelen ve bu alanda ün salan tıp doktoru William Harvey’in çalışmaları için yol gösterici oldu.

İbn-i Rüşt'ün tıp alanında dikkati çeken diğer bir özelliği ise Mikrobiyolog ve Kimyager Louis Pasteur’den önce mikrobik hayat üzerinde durması ve ilmi anlamda açıklık getirmesi oldu.

Yaşadığı dönem içinde tıp haricindeki alanlara yönelik çalışmalar da yaptı.Farabi, İbn-i Sina, Gazali ve Batılı önde gelen filozofların eserlerini inceledi. Özellikle Aristo'nun görüşlerini inceden inceye tetkik edip, çeşitli açıklamalar yazması nedeniyle, Aristo mantığına ve felsefesine en iyi hakim olan ilim adamı olarak yaşadığı dönemde dikkatleri üzerine çekti.

İleri sürdüğü fikirlerin bazıları İslam dininin esaslarına ters düştüğü gerekçesiyle Müslümanlar arasında hoşnutsuzluğa yol açan İbn-i Rüşt, halkın şikâyeti üzerine Kurtuba alimlerinden oluşan meclis tarafından yargılandı. İleri sürdüğü görüşlerinin bir kısmının İslamiyet’in iman esaslarına uymadığına hükmedildi. Hatta görüşlerinin çoğunun sapkın, bir kısmının ise dinden çıkmaya sebep olduğuna karar verildi ve bu nedenle bir süreliğine hapsedildi.

Ömrünün son seneleri keder ve sıkıntılarla geçen İbn-i Rüşt, serveti elinden alınarak sürgüne gönderildi. Ömrünü ilimle geçiren ve arkasında birçok eser bırakan İbn-i Rüşt, 10 Aralık 1198 tarihinde 72 yaşında Fas'ın Marekeş şehrinde sürgündeyken vefat etti. Önce burada defnedilen İbn-i Rüşt'ün naaşı, daha sonra Kurtuba'daki aile kabristanlığına nakledildi.

İbn-i Rüşt'ün başlıca kitapları 12. yüzyıldan itibaren Latinceye tercüme edildi. Fizik, Gökbilim, Felsefe, Zooloji, Mantık, Siyaset ve Biyoloji gibi alanlarda pek çok eser veren Aristo'nun eserleriyle birlikte İbn-i Rüşt’ün eserleri aranır oldu.

İbn-i Rüşt’ün başlıca kitapları:

El Külliyat Fi't Tıbb (Tıp Konusunda Toplu Eserler)

Faslu'l-Makal /Felsefe-Din İlişkisi,

Tehafütü't- Tehafüt (Tutarsızlığın Tutarsızlığı),

Bidayetü'l-Müctehid ve Nihayetü'l Muktesid (3 Cilt)

Mezhepler Arası Mukayeseli İslam Hukuku

Aristoteles Metafizik Büyük Şerhi,

Psikoloji Şerhi / Kitabu'n -Nefs ve Siyasete Dair Temel Bilgiler