Öte Gezegenler Nasıl Sıralanıyorlar?

Biliyorsunuz insanlık olarak artık uzayda çok uzakları gözleyebileceğimiz kocaman teleskoplar yaptık ve uzaya gönderdik. 

Bunların ilklerinden biri Hubble teleskopu. Yakın zamanlarda James Webb (JWT) uzay teleskopu devreye girdi ve bir anlamda uzay araştırmalarında çığır açtı. Sonrasında Avrupa Uzay ajansının yörüngeye gönderdiği Euclid uzay teleskopunu da sayabiliriz. Euclid daha çok uzaydaki kara madde araştırmaları için yollanmış olsa da, teknolojik açıdan tüm uzay teleskoplarından daha üstün yönleri de var diyebiliriz. Dolayısıyla bu da uzay araştırmalarında kullanılan bir teleskop.

***

Bu araştırmalar üzerine geçenlerde bir yerde ilginç bir haber okudum. 

Biliyorsunuzdur, Güneş Sistemi’miz dışındaki gezegenlere dış gezegenler, ya da öte gezegenler deniyor. 

Bu dış gezegenleri normal şartlarda yıldızlar gibi kendi başlarına ışık saçmadıklarından bu kadar uzaktan tespit etmek o kadar da kolay değil. 

Ancak teknolojinin ilerlediği bu çağda artık gerçekten oldukça çok dış gezegen tespit edilebilmiş durumda.

Kendi galaksimiz olan Samanyolu içerisinde bile dünya benzeri bir sürü gezegen tespit edilmiş. 

Doğal olarak bu kadar uzaktan, üstelik bir takım analizler yapabilmek için bir ışık kaynağı da olmayan bunca gezegen üzerinde dünya ile ne kadar benzer olduklarını tespit edebilmek de o kadar kolay bir şey değil.

Ancak bilim insanları bu konu üzerine oldukça çok uğraşıyorlar. Bu amaçla da kendilerince bir takım kriterler ortaya koymuşlar.

**

Benzerlik araştırmaları içinde baktıkları bir parametre de o yıldız sistemi içindeki gezegen sıralanma biçimleriymiş!

Neyi kastediyorum? Mesela bizim güneş sistemimizde gezegenlerin büyüklükleri öyle düzenli bir sıralama ile yerleşmiş değil. Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni olan Jüpiter güneşten epey uzaklarda, Satürn de öyle, ama en uzak gezegen de değil bunlar. 

Güneşe yakınlık açısından gezegenlerin ne en küçükten büyüğe doğru bir dizilimi var, ne de en büyükten küçüğe doğru.

Güneş Sistemi neredeyse rastgele dağılmış gezegenler sistemi gibi. Büyüğü de var gezegenlerin, ve nispeten küçüğü de var.

***

Peki uzayda diğer yıldız sistemlerinde en çok rastlanan dizilim neymiş dersiniz?

Bizim Güneş Sistemi gibi olmalı diye düşünüyor insan, ama hayır!

Diğer yıldız sistemlerinde en çok rastlanan dizilimden önce, en çok rastlanan gezegen büyüklüklerine bakalım bence. Bu daha ilginç bir soru sanırım. 

Evet, çoğu yıldız sisteminde gezegenler hemen hemen eşit büyüklükteymiş. Yeşil bezelyeyi dalından koparıp içini açarsanız hani üç aşağı beş yukarı aynı büyüklüktedir ya yan yana duran bezelyeler. 

İşte uzayda diğer yıldız sistemlerinin gezegenleri de genellikle aynı büyüklükteymiş.

Dolayısıyla da büyükten küçüğe, ya da küçükten büyüğe mi sıralanıyorlar acaba diye sormanın bir anlamı yok.

Güneş sisteminde olduğu gibi farklı büyüklüklerde gezegen sahibi yıldız sistemleri de yok denecek kadar azmış.

Bu anlamda uzayda ender rastlanan bir gezegen sistemimiz var diyebiliriz.

Acaba gerçekten uzayda var olan tek canlı gezegeni Dünya mı?

***

Tabii bu bilgiler şimdilik teknolojimizin gelebildiği bu yüksek düzeyin tespit edebildiği kadarıyla bilebildiklerimiz. Teknoloji çok gelişti, ama yine de işin başındayız diyebiliriz.

İleride belki de çok daha ileri bir teknolojimiz olacak ve çok daha doğru tespitler yapabileceğiz.

Belki de bu kadar uzaktan normal şartlar altında varlığının tespit edilebilmesi bile oldukça güç olan dış gezegenler üzerine şimdiden bir takım yorumlar yapmak doğru bir şey olmayabilir de.

Ancak yine de insanlığın günümüzde hangi seviyelere gelebildiği, neleri neleri merak ettiğini ve nelerle uğraştığını gördükçe, bizim de en azından uzayda Ali topu at, tut Ali tut seviyesinde deneylerle de başlamış olsak uzay çağında diğer ülkelerce çok küçük, ama ülkemiz için oldukça büyük bir adım atabilmiş olmamıza seviniyorum.

Umarım sıraya ne zaman koyarlar bilmiyorum, ancak biz de bir gün uzaya kendi teleskopumuzu göndeririz de, belki biz de uzak gezegenleri incelemeye başlarız.

Belli mi olur, belki şu işin doğrusunu biz çözeriz.

Öte gezegenler nasıl sıralanıyor acaba kendi yıldız sistemleri içerisinde? 

Gerçekten söylendiği gibi yıldız sistemlerinde çoğu öte gezegen eşit büyüklükte gezegenler mi?

Yoksa çok daha yakından bakabiliyor olsak Güneş Sistemi gibi dağınık büyüklükte gezegenler mi?

Farklı büyüklüklerdelerse nasıl sıralanıyorlar?

Bilimle kalın.

Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla.