Site İçi Arama

egitim

Eğitim Sisteminde Okul Yönetiminin Yeri ve Önemi

Devlet, yurttaşların eğitim haklarını kullanmalarına olanak hazırlamak ve kendi görevlerini kolaylaştırmak için eğitim sistemini kurmuştur. Eğitim yönetimi ise toplumun eğitim gereksinmesini karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü, önceden belirlenen amaçlarını gerçekleştirmek için etkili işletmek, geliştirmek ve yenileştirmek sürecidir.

Eğitim sistemi ile okulun verimi birbirine neden-sonuç zinciriyle bağlı bulunmaktadır. Sistemin verimi okuldan geldiğine göre, okul yönetimi ve yöneticisinin sistemin başarısı üzerindeki etkisi büyük olmaktadır.

Bu yazımda eğitim sisteminde okul yönetiminin yeri ve önemi, okul yönetiminde dikkat edilecek konular ve okul yöneticilerinin niteliklerini inceliyorum. Böylece önemli bir eğitim sorununu ve çözüm önerilerini de sorumluların dikkatine sunuyorum.

Eğitim Yönetimi ve Okul Yönetimi Nedir?

Örgüt ve yönetim iç içe işler. Çünkü yönetimin görevi örgütü amaçlarına göre yaşatmaktır. Yönetici davranışının kaynağı, örgüt ortamıdır ve yöneticinin değer sistemi örgüt değerleri ile tutarlı olmalıdır. Bu bağlamda yönetim, bir amaç değil bir araçtır.

Örgüt ve yönetim gibi eğitim sistemi ve eğitim yönetimi de amaç-araç bakımından birbirine dayalı ve iç içe işleyen iki kavramdır. Eğitim sistemi ve eğitim yönetimi kavramları eğitimin bütünü ile ilgilidir.

Devlet, yurttaşların eğitim haklarını kullanmalarına olanak hazırlamak ve kendi görevlerini kolaylaştırmak için eğitim sistemini kurmuştur. Eğitim yönetimi ise toplumun eğitim gereksinmesini karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü, önceden belirlenen amaçlarını gerçekleştirmek için etkili işletmek, geliştirmek ve yenileştirmek sürecidir. Başka bir deyişle eğitim yönetimi, eğitimle ilgili kuruluş ve okulların amaçlarına ulaşabilmeleri için insan, para, araç-gereçlerin en etkili ve verimli bir biçimde kullanılmasını inceleyen bir bilim dalıdır. Aslında eğitim yönetimi, yönetimin eğitime uygulanmasından meydana gelmektedir ve yönetim biliminin bir dalıdır.

Bir eğitim sistemi içinde, okul nasıl bir alt sistem ise eğitim yönetimine oranla okul yönetimi de aynı durumdadır. Eğitim yönetimi nasıl yönetimin eğitime uygulanmasından meydana geliyorsa okul yönetimi de eğitim yönetiminin okula uygulanmasından meydana gelir. Eğitim yönetiminin ağırlık merkezi okul yönetimi üzerinde bulunmaktadır. Eğitim yönetimi ile okul yönetimi ayrımını örgütsel yapı içinde belirlemek gerekirse okullar dışında kalan Milli Eğitim Bakanlığı, merkez ve taşra örgütlerini eğitim yönetimi kapsamında değerlendirmek mümkündür. Okul yönetimi, okul veya okulların eğitimsel amaçlara göre en etkili ve verimli şekilde çalıştırılabilmesi ile ilgili ilke, yöntem ve teknikleri inceleyen bir bilim dalıdır.

Okulun Sistem Özelliği Nasıldır?

Sistem, birbirini düzenli biçimde etkileyen, birbirine dayanan ögelerden oluşan bir bütündür. Okul bir sistemdir. Okula sistem yaklaşımı, okulun sorunlarının ilişkili olduğu tüm ögelerle birlikte bütüncül bir yaklaşımla anlaşılmasını sağlar. Sistem düşüncesi bir bütünü görme disiplinidir.

Aşağıda okulun sistem özelliği, sistemin ögeleriyle bütünleştirilerek açıklanmıştır:

Girdi: Okul çevresinden girdiler alarak yaşamasını sürdürür. Okulun çevresinden aldığı girdiler; öğrenciler, eğitim çalışanları, eğitim araç-gereçleri, eğitime gereken tüketim girdileri ve eğitim teknolojisidir. Aslında eğitimin amaçları da bir okul girdisi olarak görülebilir.

İşleme (Süreç): İşleme sistemin üretim sürecini anlatır. Okul, öğrencilerini diğer girdileri kullanarak eğitir. Bir başka deyişle eğitim bir süreçtir.

Çıktı: Sistemin çıktısı, ürünüdür. Okulun ürünü ise eğitsel amaçları doğrultusunda yeni davranışlar kazandırılan öğrencilerdir. Ayrıca okul, eğitim alanında yayınlar, eğitim etkinlikleri ve yeni düşünceler de üretir.

Çıktının Girdiye Dönüşümü: Bir sistemin yaşayabilmesi için çıktısının yeniden sisteme dönmesi gerekmektedir. Okulun ürününü satması sonucu elde edeceği para, dolaylı ve dolaysız yolla kendisine döner.

Girdinin Giderek Artmasına Gereklilik: Sistem her seferinde bir öncekinden daha fazla girdi almak zorundadır. Çünkü sistem, işlemesi boyunca giderek güç yitimine uğrar. Okul da, her yıl bir önceki yıldan daha çok girdi alarak güç yitimini (entropi) azaltmaya çalışır.

Dönüt: Bir sistem yaşamasını sürdürmek için üretim sürecindeki ve ürünlerindeki kusurları, anında görmesi gerekmektedir. Okul, öğrencilerin eğitimi süresince ortaya çıkan hataları gidermedikçe, eğitim için gereken ortamı oluşturamaz. Okul yönetimi bu hataları, kusurları giderebilmek için okulun işleyişi süresince dönütler toplayabilmelidir.

Okul yönetimi, okuldan mezun olan öğrencilerini de izleyerek onların karşılaştıkları sorunları bilmeli ve bu sorunları çözmeye yarayacak bilgi, beceri ve tutumları okul programlarına koyabilmelidir.

Seçme: Sistem, kendisine gerekmeyen girdilere kapısını kapadığı gibi kendisine gereken girdileri de seçerek alır. Okul da öğrencilerini, eğitim çalışanlarını, eğitim araç-gereçlerini seçerek alır. Seçme işlemi okuldaki eğitimin niteliğini yükseltmek için zorunludur.

Dengelenim, Durulum Döngüsü: Dengelenim, örgütün dış ve iç çevreden gelen sorunlarını çözerken içine düştüğü zorlanmadan, bunalımdan kurtulma savaşıdır. Durulum ise, sorunların çözülmesiyle sağlanan rahat durumdur. Okul da bir sistem olarak sorunlarla karşı karşıyadır. Okul yönetimi, bu sorunları çözerek elverdiğince okulunu durulumda tutmaya çalışır.

Çevre: Her sistem bir çevre içinde yaşar. Sistemin çevresi yaşamasına elverişli ise sistem yaşayabilir. Okul da çevresi elverişli olduğu zaman yaşayabilir. Okulun çevresi girdilerini aldığı, mezunlarını gönderdiği, kendini etkileyen ve kendinin etkilediği diğer örgütler ve toplumdur.

Okul Yönetimi Neden Önemlidir?

Eğitim sistemi, toplumun eğitim gereksinimlerini karşılamak ve devletçe hazırlanan eğitim amaçlarını gerçekleştirmek için kurulan okulları bütünleştirmeye çalışır. Okul, eğitim sisteminin, eğitimi üreten temel sistemidir. Eğitim sisteminde, üst sistemler (Bakanlık Merkez Örgütü, Üniversiteler Arası Kurul, Yüksek Öğretim Kurulu) yönetsel kararlar üretirler. Aracı üst sistemler (İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri, Üniversite Rektörlüğü) bu kararları temel sistemlere (okullara) iletirler. Ama okullar (Üniversite, fakülte, enstitü, lise, ortaokul, ilkokul, anaokulu), eğitimi üreten asıl temel sistemlerdir.

Okul denilen örgütün eğitim sistemi içindeki yeri ve önemi, okulun sistemin en stratejik parçası olması ve eğitimi değerlendirebilme araçlarının başında gelmesidir. Okulun bu özelliği, okulun halka en açık ve halk ile en çok ilişkisi bulunan bir sosyal örgüt olmasından ileri gelmektedir.

Okul, örgüt ve işleyiş olarak eğitim yönetiminin bağımlı değişkeni konumundadır. Üst düzeydeki eğitim politikalarını, planlarını belirleyen; orta kademede bunları yorumlayan eğitim yöneticileridir. Ancak bütün bunların uygulanmasını gerçekleştirip sistemin geri beslemesini sağlayanlar ise ilk düzeydeki okul yöneticileridir. Bu bağlamda, eğitim sistemi ile okulun verimi birbirine neden-sonuç zinciriyle bağlı bulunmaktadır. Sistemin verimi okuldan geldiğine göre, okul yönetimi ve yöneticisinin sistemin başarısı üzerindeki etkisi büyük olmaktadır.

Okul ile Bakanlık Merkez Örgütü ilişkisi bir bakıma örgüt ile yönetim ilişkisine benzediğinden, Bakanlığın görevi ve sorumluluğu, okulları amaçlarına uygun olarak yaşatmak olmalıdır. Okul yönetiminin de görevi okulu eğitim amaçlarına uygun olarak yaşatmaktır. Okulların yaşama ve gelişmesinden birinci derece sorumlu olanlar okul yöneticileridir. Demokratik toplum ve yapı içinde, okul yöneticisi bu sorumluluğunu kabul etmek ve gerçekleştirmek zorundadır.

Okul Yöneticisinin Dikkat Etmesi Gereken Konular Nelerdir?

Okulun yönetiminden sorumlu olan okul yöneticisi insan ve madde kaynaklarını uygun biçimde sağlar ve yönlendirir. Okul yöneticisi davranışlarında ve yaptığı işlerde, her şeyden önce okulunu düşünmek ve ön planda tutmak zorundadır. Okulu amacına uygun olarak yaşatacak okul yöneticisi şu konuları göz önünde bulundurmalı ve işleri yapmalıdır:

Okulun, öğrencileri iyi bir vatandaş olarak yetiştirmek üzere kurulduğunun bilincinde olunmalı ve okul amaçlarının gerçekleştirilmesine çalışılmalıdır.

Bir eğitim lideri olarak okul yöneticisinin başarılı olmasına ve gelişmesine katkıda bulunacak bütün güçlerin işbirliği yapması sağlanmalıdır.

Okulu yönetirken yürürlükteki kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile yörede benimsenmiş geleneklere ve kurallara uyulmalıdır.

Ebeveyn ve öğrencilerle ilgili gerekli bilgiler sağlanmalı, okul ve öğrencilerin geliştirilmesi için kullanılmalı, gizlilik ilkelerine uyulmalıdır.

Okulda görevli ve öğrencilerin iyiliğine çaba gösteren kuruluş ve bireyler dışında, okul dışında başvuranlara öğrenci hakkında bilgi verilmesi önlenmelidir.

Okul yönetimi, çalışanların başarısını gözlemeli, kendisine mal etmemeli, değerlendirmeyi nesnel olarak yapmalı ve güven kazanmalıdır.

Okulu kişisel çıkarları için kullanmak isteyenlere karşı dikkatli olunmalı ve okul korunmalıdır.

Yapılan her türlü başvuru dikkatle incelenmeli, okul ve bireyin yararına olan işlemler yerinde ve zamanında yapılmalıdır.

Kişisel çıkar sağlayacak şeylerden ve davranışlardan uzak durulmalıdır.

Okulun para ve diğer kaynaklarının israfa kaçmadan harcanmasına özen gösterilmeli, hesap ve kayıtları eksiksiz tutulmalı ve kontrol edilmelidir.

Çağdaş Okul Yöneticilerinin Hangi Niteliklere Sahip Olmalıdır?

Eğitim yönetiminin demokratikleştirilmesi için demokratik düşünmeyi, davranmayı benimsemiş, demokrasiyi yaşayan ve okulunda yaşatan yetkin okul yöneticilerine gereksinimi vardır. Eğitim sisteminin yapısı ve işleyişindeki yetersizlikleri aşabilmesi için yetkin okul yöneticilerinin varlığı zorunludur. Eğitim sisteminin sorunlarının çözümünde okulu ilk hareket noktası olarak kullanabilmenin yolu okul yöneticilerinin yetkinleştirilmesi somut ve geçerli bir yaklaşım olarak görülmektedir.

Aydınlık bir geleceğin sağlanmasında çağdaş okul yöneticilerinin rolü yüksek olacaktır. Çağdaş okul yöneticisi; kapsamlı insan bilgisine ulaşmış, etkili iletişim becerisine sahip, liderlik özellikleri baskın, ana dilini doğru ve güzel kullanabilen, felsefe, matematik ve uygarlık tarihi eğitimi görmüş, yabancı dil ve iletişim teknolojisini bilen, bilgiyi yöneten, beden ve ruh yönünden sağlıklı ve eğitime inanmış yöneticidir.

Çağdaş okul yöneticisi demokratiktir. Demokratik okul yöneticisi şu niteliklere sahip olmalıdır:

Çevresindeki personelle işbirliği yapar.

Okulun amacına ulaşabilmesi için birlikte çalıştığı kimselere önem ve değer verir, onların resmi ve özel sorunlarıyla ilgilenir, onlara elinden gelen yardımı yapmaktan çekinmez.

Yapılan işlerin eleştirilmesine olanak sağlayacak bir ortam yaratır. Karar verirken personelin katılımını sağlar, onlardan görüş ve öneriler alır.

Sonuç

Okul çevresindeki olay veya olguların etkisi, okul yöneticisinin okulu bir sistem olarak algılamasındaki yeterliğine bağlıdır. Okul yöneticileri, okullarını bir sistem olarak algılayıp çözümlemek için okulun amacını öncelikli ve önemli bir öge olarak algılamalı, açıklayıp yorumlamalıdırlar.

Türk Eğitim Sistemi üzerinde yapılan bir araştırmaya göre eğitim yöneticilerinin, eğitim sisteminin, sistem özelliklerinden çoğunu ara sıra, kimilerini daima, kimilerini de hiç göstermediğini bildirmişlerdir. Eğitim yönetimi bir bilim dalıdır. Bu bilim dalında eğitim almamış kişilerin eğitim yöneticisi olarak atanması ülkemizde sıkça karşılaşılan bir durumdur. Eğitim kurumlarındaki birçok sorunun kaynağı eğitim yöneticilerinin uygun liyakate sahip olmamasıdır.

Eğitimin en stratejik parçaları öğrenci, öğretmen ve okul yöneticileridir. Öğrenci ve öğretmenin niteliği çok iyi olsa da okul yöneticisi gerekli liyakate sahip değilse eğitimin verimliliği ve amaçları tehlike altında olacaktır. Bir siyasi taraftar olarak veya eğitimin amaçları yerine bir grubun amaçlarını gerçekleştirmek üzere seçilen bir okul yöneticisi ülkenin geleceği için önemli bir sorundur.

Okul yönetimi, okul müdürü ve müdür yardımcılarından oluşan ekiple somutlaşmaktadır. Her okul yöneticisinin okul işleyişini verimlilik yönünde çalıştırması gerekmektedir.

Okullar, insan odaklı örgütler olduğu için, yönetilmesi ve geliştirilmesi diğer örgütlerden biraz daha zor olabilmektedir. Bu zorlukların aşılması ve kaliteli bir okul ortamının oluşturulması için okul yöneticilerine büyük görevler düşmekte ve bu yüzden okul yöneticilerinin kendilerini sürekli geliştirmeleri gerekmektedir.

Okulların istenen düzeyde işleyebilmesi için okul yöneticilerinin, toplumun ihtiyaç ve sorunlarına duyarlı, yenilikçi, demokratik değerlere sahip, öğretmenleriyle ekip ruhunu kurabilen bireyler olması gerekmektedir.

Öneriler

Yapılan inceleme ve ulaşılan sonuçlar kapsamında araştırmalarla da desteklenen aşağıdaki önerilerin dikkate alınması eğitim sistemine önemli katkılar sağlayacağı değerlendirilmektedir.

MEB bünyesinde ve taşra teşkilatında yönetici akademisi işlevli birimler kurularak, eğitim yöneticiliğinin profesyonelleşmesine dönük adımlar atılmalı; mevcut eğitim yöneticilerinin eğitim yönetimi tezli/tezsiz yüksek lisans eğitiminden geçirilmesi sağlanmalıdır.

Eğitim yöneticilerinin sınava tutularak ve liyakate dayalı olarak atanması esas alınmalı bu konuda standartlar içeren uygulamalar geliştirilmelidir. Okul yöneticilerinin, özellikle eğitim yönetimi bilim dalından mezun olanlar arasından seçilmesine öncelik verilmelidir.

Okul yöneticiliğine atanma sürecinde yönetici adaylarına teorik eğitimin yanında uygulama da yaptırılması bir zorunluluk olmalıdır. Okul yöneticilerinin belli bir süre öğretmenlik ve müdür yardımcılığı görevlerinde bulunması, ayrıca kıdemli yöneticilerin yanında staj yapması sağlanmalıdır.

Okul yöneticilerinin mevzuat içerikli olarak düzenli eğitimler alması gerekmektedir.

Yazışma ve iletişimde hiyerarşik engeller kaldırılarak, okul yöneticilerinin doğrudan yazışma yapabilmeleri yönünde okul ve yönetici özerkliğini destekleyen uygulamalara yer verilmelidir.

Okul yöneticilerine anlamlı düzeyde bir yönetim tazminatı ödenmeli ve yönetici olmaya dönük teşvik edici mali politikalar geliştirilmelidir.

Okul yöneticileri ile üst kurumları arasında kolay ve ulaşılabilir iletişim kanalları oluşturulmalı, üst kurumların kendilerine ulaşan sorunların çözülmesi konusunda okul yöneticileri ile sürekli işbirliği içinde olmalıdır.

Okullarda öğretmenlerin dikkate alınması oldukça önemlidir. Öğretmenler, uygulama ve fikirleriyle okul yönetiminin başarısını ve yönetim biçimini belirleyen en önemli ögedir. Okullarda öğretmenlerin inanmadığı ve desteklemediği bir fikrin başarılı olma olasılığı çok düşüktür.

Kaynakça

AÇIKALIN, Aytaç. Okul Yöneticiliği. Pegem Akademik Yayıncılık, 1998.

AYDIN,. Mustafa. Eğitim Yönetimi. Gazi Kitapevi. 2022.

BAŞARAN, İ.Ethem. Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Siyasal Kitapevi, 2013.

BOYACI, Adnan. Türkiye'de Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Politikaları. Pegem Akademik Yayıncılık, 2020.

BURSALIOĞLU, Ziya. Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Pegem Akademik Yayıncılık, 2021.

EDGAR, H.Schein. Örgüt Psikolojisi. TODAİE Yayınları, 1978.

GÜRSEL, Musa. Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Eğitim Kitapevi, 2008.

İLGAR, Lütfi. Eğitim Yönetimi, Okul Yönetimi, Sınıf Yönetimi. Beta  Basım A.Ş., 1996.

KAYA, Y.Kemal. İnsan Yetiştirme Düzenimiz. Pegem Akademik Yayıncılık, 2009.

KUZGUN, Yıldız. Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık. Nobel Akademik Yayıncılık, 2019.

ÖZDEMİR Servet ve Diğerleri. Türk eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Akademik Yayıncılık, 2013

TAYMAZ, Haydar. Okul Yönetimi. Pegem Akademik Yayıncılık, 2009.

USTA, M.Emin ve F. BOĞA. "Okul Yöneticilerinin Okul Yönetiminde Yaşanan Sorunlara İlişkin Görüşleri" https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1581495.

Araştırmacı Yazar Necati YILMAZ
Araştırmacı Yazar Necati YILMAZ
Tüm Makaleler

  • 29.07.2023
  • Süre : 7 dk
  • 5051 kez okundu

Google Ads