Gebze, “Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir” Olabilir mi?
Entegre sanayi şehirleri tüm dünyada, oluşmakta ve gelişmektedir. Sadece çalışanlara barınma sağlamak için değil, aynı zamanda bütünsel bir yaşam tarzını sağlamak için endüstriyel bölgelerin yanı sıra, endüstriyel bölgelerin çok yakınında yerleşim alanları da geliştiriliyor.
Endüstriyel veya bir başka ifade ile sanayi şehrinin beynelmilel tanımı şu şekildedir; “Bir sanayi şehri, hepsi aynı anda çalışan, bağımsız endüstriyel tesislerin kümelerinden oluşan bir bölge veya alandır. Sanayileşme genellikle bu şehrin dış mahallelerinde/varoşlarında yer alır ve normalde karayolu ve demiryolu da dahil olmak üzere iyi ulaşım erişimi sağlanır.”
Bu tanım 1960-1990 arasındaki Gebze için de geçerlidir, ancak 1990’da hizmete giren GOSB (Gebze Organize Sanayi Bölgesi) ile Gebze’nin endüstriyel gelişimi OSB (Organize Sanayi Bölgesi) kümelenmeleri ile çok değişmiştir.
1990’dan günümüze teşekkül ettirilen toplam 10 adet OSB (Organize Sanayi Bölgesi) ile Gebze; çevreye duyarlı, yeşil alanı ve ağaçlandırma sahaları olan, arıtma tesisleri, kanalizasyon ve yol sistemi, sanayi bölgesine özel elektrik dağıtım şebekesi, idari ve teknik yönetim birimleri, itfaiyesi, güvenliği, sağlık birimleri, hatta AVM’si dahi olan (GOSB’da), son derece modern ve dinamik, birbirleri ile ticari ve sınai koordinasyon içerisinde bulunabilen, adeta birer bağımsız belediyenin organizasyonel ve fonksiyonel yapısı içerinde olan sanayi kümelenmelerinden oluşmaktadır.
Gebze dünyaya örnek bir organize sanayi kümelenme sistemine sahiptir
Bu bağlamda Gebze dünyaya örnek bir organize sanayi kümelenme sistemine sahiptir. Ancak, maalesef; OSB’lerdeki bu yapı ve hizmet, başta sağlık olmak üzere kamu hizmetleri açısından Gebze şehir bölgesi için geçerli değildir. Bu husus “Türkiye’nin Sanayi Başkenti Gebze İl Olmayı Hak Etmiyor mu?” başlıklı makalemizde detaylı bir şekilde açıklanmıştır (Bknz. Ref.-1).
Endüstri ve Şehirlerin İlişkisi
Endüstriyel devrim İngiltere’de başladığında aslında şehirler ve endüstri arasında bilinçli bir ilişkiden söz etmek mümkün değildi. Hava ve çevre kirliliği bilincinden de söz edilemezdi. Endüstriyel tesisler genellikle işgücüne ve ulaşım yollarına yakınlık göz önünde bulundurularak kuruluyordu.
Endüstriyel devrimin başlangıcından itibaren geçen iki asırdan sonra; dünya sanayi tesisine boğuldu, çevre ve şehirleşme sanayi gelişiminin paralelinde gelişemedi. Sanayi tesisleri ve bölgeleri şehirlerin dışında kümelendi ama çalışanlar şehirlerde yaşıyordu, endüstriyel tesisler ve şehirler arasındaki insan trafiği sürekli yoğunlaştı, bu durum özellikle bazı şehirleri insanlarını düzgün barındıramayan, şehir estetiği ve sosyal yaşam sunamayan, adeta gettolaşan barınma bölgelerine dönüştürdü.
Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir Konsepti
İnsanoğlu yeni yüzyılda bu çarpıklığa çare aramaya başladı hem şehirlerin hem de endüstri bölgelerinin yaşanabilir, çevreye zarar vermeyen, yeşili koruyan hatta yeşili arttıran “Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir” konsepti iki asırlık yanlışlıklara çözüm olabilecek umudu verdi.
Entegre sanayi şehirleri tüm dünyada, oluşmakta ve gelişmektedir. Sadece çalışanlara barınma sağlamak için değil, aynı zamanda bütünsel bir yaşam tarzını sağlamak için endüstriyel bölgelerin yanı sıra, endüstriyel bölgelerin çok yakınında yerleşim alanları da geliştiriliyor. Bu endüstriyel ve sosyal yaşam bölgelerinde; işletmeler için üretim değer zincirlerinin yoğunlaşması ve üretim bölgelerinin yakınında çalışanlar ve aileleri için de yüksek kaliteli yeşil yaşam alanları sunulması amaçlanmaktadır.
Yeşil Uydu Şehirler-Yeşil Sanayi Bölgesi ile yeşil uydu şehir entegre edilmelidir.
Gebze’nin Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir Konseptine katkı sağlayacak avantajları nelerdir?
Gebze; sanayi kuruluşlarının limanlara ve çevre yoluna yakınlığı tercih etmeleri sebebiyle 1960-90 arası Marmara Denizine doğru şehirleşmiştir. Ancak, 1990’lardan itibaren Gebze’deki sanayileşme Organize Sanayi Bölgeleri ile büyümüş ve genellikle şehri boydan boya kesen TEM Otoyolunun Kuzeyine doğru yani Karadeniz yönünde, modern, çevre dostu, endüstriyel kümelenmeler ile büyümüştür. Ancak, bu endüstriyel bölgelerde çalışanların çoğunluğu şehrin içinde ikamet etmekte, önemli sayıda çalışan da İstanbul ve İzmit’ten Gebze’ye günübirlik çalışmaya gelmektedirler.
Gebze’nin Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir Konseptine katkı sağlayacak avantajları;
1. Endüstrileşmenin büyük oranda OSB’ler vasıtasıyla yapılanmış ve büyümüş olması,
2. OSB’lerin yakınında, modern, yeşil yerleşim bölgelerine uygun arazilerin bulunması,
3. Karadeniz’e doğru yeşil genişleme alanına sahip olmasıdır.
Gebze’nin Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir Olabilmesi için neler yapılmalıdır?
1. OSB’lerin yakınlarında, Karadeniz’e doğru, ancak tarım ve orman arazisine kesinlikle mütecaviz olmayacak şekilde, sadece kamu tesisi yani “Kamu Lojmanı” olmak kaydıyla, TOKİ tarafından yeşil şehir konseptine uygun “yeşil uydu şehirler” kurulmalıdır.
2. Kamu lojmanı olarak tasarlanacak ve inşa edilecek olan yeşil uydu şehirler sadece ve sadece “asgari ücretle çalışanlara” çok uygun fiyatlarla kiralanmalıdır. Lojmanın kiralanacağı asgari ücretlinin “eşinin de çalışıyor olması” şartı konmalıdır. Böylelikle Gebze’de kadınların da üretime katkısı teşvik edilmiş olacaktır.
3. Uydu şehirlere yakın merkezi lokasyonlarda; uydu şehirler arası ortak kullanılacak hastane, polis merkezi, adliye, itfaiye, lise, stadyum, kapalı ve açık spor kompleksleri, yüzme havuzu, rekreasyon bölgeleri vd. büyük kamu tesisleri kurulmalı, uydu şehirler içinde ise; dispanser, kreş, anaokulu, ilk ve orta okul, sosyal tesisler, spor tesisleri vd. kamu hizmet tesisleri olmalıdır.
4. Uydu şehirler ve Organize Sanayi Bölgeleri arasındaki ulaşım çoğunlukla “monorail (monoray)” tren sistemi ile olmalı, karayolu ulaşımı minimum seviyede tutulmalıdır. Elektrikli tren sistemleri ve özellikle monoray sistemi, yeşile en saygılı ulaşım sistemi olarak kabul görmektedir.
Yeşile saygılı ve uyumlu monoray ulaşım sistemi.
5. Gebze Karadeniz kıyıları ile de monoray demiryolu ile bağlanmalı, uygun alanlara kamu konutu hizmeti verecek “uydu şehir konseptinde kamu lojman bölgeleri” tesis edilmeli, Marmara’ya doğru olan çarpık şehirleşme yoğunluğunun önüne geçilmelidir. Kuzeye doğru uydu şehirleşme vasıtasıyla şehir içinde oluşacak fırsat bölgelerinde depreme uygun toplu konut yenileme çalışmalarına girilmeli, elde edilebilecek boş araziler ise “ormanlaştırılmalıdır”. Yani “orman şehrin içine getirilmelidir”.
Gebze Karadeniz ile birleştirilmelidir.
Orman şehrin içine getirilmelidir.
Sonuç:
Gebze; OSB’leri sayesinde, dünyada yeni ve gözde şehirleşme ve sanayileşme trendi olan, “Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir” konseptine çok uygun, bu konsepte süratle uyum sağlayabilecek ve Türkiye’ye de örnek olabilecek seviyede, dinamik bir üretim şehridir.
Gebze Karadeniz tarafına Monoray demiryolu ile bağlanmalıdır.
Uydu şehirler "yeşil şehir" olmalıdır.
Gebze’nin yukarıda arz edilen kriterlere uygun şekilde; “Entegre Endüstriyel Yeşil Şehir” olarak imarı, bu şehirde yaşayan ve üreten dar gelirli vatandaşlara nefes aldıracak, onların hayat standartlarını yükseltecek, şehrin çarpık büyümesinin durdurulmasına hatta bertarafına olanak sağlayacak, depreme hazırlığı da kolaylaştıracaktır.
Kaynakça:
1. Türkiye’nin “Sanayi Başkenti Gebze” İl Olmayı Hak Etmiyor mu?
