Savaş Suçluları ve Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin Yargı Yetkisi

Uluslararası Ceza Mahkemelerinin evrimini incelediğimiz yazımızda İkinci Dünya Savaşı boyunca, Almanya'yı yönetmekte olan Nazi idaresinin soykırım suçları işlediğinden ve insancıl hukuk ihlalleri gerçekleştirdiğinden bahsetmiştik. Bu yazımızda Nazi yöneticilerinin Savaş sonrasında yargılanmaları için Nürnberg’de kurulan Uluslararası Askeri Mahkemenin yargı yetkisini ele alacağız. (1) 

Uluslararası ceza hukuku suçları için farklı terimler kullanılmaktadır. İhlalin gerçekleştiği hukuk alanına göre; soykırım suçları, savaş suçları, silahlı çatışma hukuku suçları, insanlığa karşı suçlar gibi terimler karşımıza çıkar. Tüm bu suç tiplerini bütün olarak kapsayan genel bir terim olarak Uluslararası İnsancıl Hukuk İhlalleri/Suçları adlandırmasının kullanıldığını da görmekteyiz. (2)

Savaş  Suçlularının Yargılanması

İkinci Dünya Savaşının sonlarına yaklaşıldıkça müttefikler savaş suçlularının yakalanması ve yargılanması konusunda çeşitli deklarasyonlar (3) yayınladılar. Savaş sonunda, Romanya ve Finlandiya ile Eylül 1944, Bulgaristan ile Ekim 1944 ve Macaristan ile Ocak 1945 tarihlerinde imzaladıkları antlaşmalara, mağlup devletlerin bu konuda iş birliğinde bulunacaklarına dair hükümler koydurdukları göze çarpmaktadır. Yine Savaş sonunda Almanya'nın imzaladığı Teslim Bildirisi’nde (4) Alman yetkililer, savaş suçu ya da benzer şiddet içeren suçlar işleyen önemli Nazi yöneticilerini, Müttefiklere teslim etmeyi kabul etmişlerdir. (5) 

Bu temelden hareket eden galip devletler; ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa, Londra'da imzaladıkları antlaşma (6) ile Nürnberg’de bir uluslararası Askeri Mahkeme kurulmasına karar verdiler. Müteakip yazımızın konusunu oluşturacak olan ve Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı Douglas Mac Arthur'un özel bir emri ile, 19 Ocak 1946 tarihinde Japon savaş suçlularını yargılamak için kurulan diğer Mahkeme Uzakdoğu Uluslararası Askeri Mahkemesidir. 

Uluslararası hukukta o güne kadar soykırım suçu, savaş suçu veya ağır insanlık suçu nedir ve uluslararası toplum tarafından ne şekilde yargılanma yapılmalıdır konularında, tarihi uygulama emsalleri bulunmadığı için Londra Antlaşması’nın ekinde, Uluslararası Askeri Mahkemenin görev ve yetkileri yani Statüsü detaylı olarak düzenlenmiştir. İleride de vurgulayacağımız gibi bu tarihi gelişmenin önemli sonuçları olarak; ilk kez bir uluslararası ceza yargılama organı tesis edilmiş olmasını ve uluslararası alanda devletin sorumluluğunun yanı sıra, insancıl hukuk ihlalleri işleyen kişilerin bireysel sorumluluğunun kabul edilmiş olmasını sayabiliriz.

Olaylar gerçekleştikten sonra, bu eylemlerin suç olarak tanımlanması, suçların unsurlarının belirlenmesi ve hakimlerinin atanması, bu ad hoc Mahkemelerin evrensel ceza normları çerçevesinde eleştirilmelerine neden olmuştur. Ayrıca sadece “Galiplerin Adaleti” için var oldukları yönünde suçlamalara maruz kaldıkları da görülmektedir. Nürnberg ve Tokyo denemelerinin gerek Statüsü, kuruluşu, yargılama süreci gerekse hükümleri ile dünya hukukçularını ve kamuoyunu tam olarak tatmin edemediğini vurgulamak gerekir. (7) Bu durum daimî bir uluslararası ceza divanı kurulması arzusunu güçlendirmiştir.

Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesi

İkinci Dünya Savaşı, tarihin gördüğü en yıkıcı savaşlardan biri olmuştur. Ülkeler yanmış, yıkılmış ve milyonlarca insan ölmüştür. Daha önce hiçbir savaşta görülmemiş, umalım ki bir daha görülemeyecek çapta, soykırımlar (Holokost), katliamlar yaşanmıştır. 

Savaşın devam ettiği dönemde, yayınlanan ve antlaşmalara derç edilen savaş suçlularının kovuşturulacağına yönelik deklarasyonlar savaşın sonunda hayata geçirilmeye başlandı. Savaş bittiğinde, Berlin'in Müttefiklere teslim olduğu gün olan 02 Mayıs 1945 tarihinde, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Truman bir basın toplantısı düzenleyerek, Yargıç Robert H. Jackson'ı savaş suçluları ile ilgili davayı hazırlama ve savcı görevini yürütmekle görevlendirdiğini açıkladı. Böylece ilk adım atılarak çalışmalar başlatılmış oluyordu. 

Almanya’nın yenilgi sonrası imzaladığı Teslim Bildirisinin 2’nci maddesinde, Alman yetkililer savaş suçu ya da benzer şiddet içeren suçlar işleyen önemli Nazi yöneticilerini, Müttefiklere teslim etmeyi kabul ettiler. Hazırlık çalışmaları sonrasında ve Teslim Bildirisine dayanılarak, ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa 08.08.1945 tarihinde imzaladıkları Londra Antlaşması’nın 1’inci maddesi ile "Fiilleri coğrafya bakımından bir tek yere bağlanamayan savaş suçlularını yargılamak üzere bir uluslararası Askeri Mahkeme kurulmasını ve bu kişilerin uluslararası düzeyde yargılanmasını” kabul etmişlerdir. (8) Bununla birlikte, anılan dört Müttefik devletin oluşturduğu Denetim Konseyinin dayandığı 10 sayılı yasa, Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin yetkisi dışında kalan savaş suçlularının, Almanya’da bulunan ulusal askeri mahkemeler aracılığıyla yargılanmasını öngörmüştür. (9) 

Suç Tanımları

Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin Statüsü’nün 6’ncı maddesine göre ana hatları ile suçlar; barışa karşı suçlar, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar olmak üzere üç ana grup (10) altında tasnif edilmiş ve tanımlanmıştır. Buna göre:

Barışa Karşı Suçlar (md. 6/a);

“Bir tecavüz savaşının veya milletlerarası antlaşmaların, garantilerin ihlal edilmesi suretiyle vuku bulan bir savaşın, hazırlanması, çıkarılması, idaresi veya yürütülmesi veyahut evvelki fiillerden herhangi birinin gerçekleştirilmesi için bir plana veya bir komploya iştirak etmek” olarak tanımlanmış. 

Savaş Suçları (md.6/b);

“Savaş yasalarının ve yapılageliş kurallarının çiğnenmesi” olarak ifade edilmiş ve “kasten öldürme, kötü muamele ya da sivil halkın ya da işgal altındaki sivil halkın sürgünü, kölelik ya da başka amaçla çalıştırma, savaş tutsaklarına ya da denizdeki kişilere kötü muamele, rehinelerin öldürülmesi, kamu ya da özel mülkiyetin yağmalanması, gereksiz yere kentlerin, kasaba ve köylerin yok edilmesi ya da askeri gereklilik olmadan bunların yakılıp yıkılması ve bu sayılanlar ile sınırlı olmamak üzere savaş yasalarının ya da yapılageliş kurallarını ihlal etmek” şeklinde tanımlanmıştır. 

İnsanlığa Karşı Suçlar (md.6/c);

“Savaştan önce ya da savaş sırasında sivil halkın kasıtlı öldürülmesi, soykırım, köle olarak kullanmalar, sürgünler ve diğer insanlığa aykırı eylemler veya barışa karşı suç ya da savaş suçu ile ilgili olarak siyasal, ırksal veya dinsel nedenlerle işlenen ve işlendikleri ülkenin iç hukukunda bir yasanın çiğnenmesi sayılan veya sayılmayan zulmedici davranışlar” tarzında düzenlenmiştir. 

Müttefikler, Nazi savaş suçlularını ve altı Nazi organizasyonunu, yargılanmak üzere, Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesine sevk ettiler.

Bu organizasyon ve gruplar;

1) Nazi Liderler Grubu, 

2) Reich Kabinesi, 

3) Alman Genelkurmayı ve Yüksek Komuta Heyeti,

4) SA (Sturmabteilung/Saldırı Kıtaları),

5) SS (Schutzstaffel/Nazi Partisi Politik Mücadele Grubu-SD Sicherheitsdienst /Emniyet Kıtaları),

6) Gestapo (Geheime Staatspolizei/Gizli Polis), dan oluşmaktadır.

İlk yargılamalar, Kasım 1945’te başlamış ve 1 Ekim 1946 tarihine kadar sürmüştür. Askeri Mahkeme, Üçüncü Reich'in yargılanmakta olan yirmi dört üst düzey yetkilisinden yirmi bir tanesini suçlu bularak (idam, müebbet ve süreli hapis cezalarıyla) cezalandırmış, yargılanan kişilerden üçü ise beraat etmiştir.  Ayrıca, Uluslararası Askeri Mahkeme, yargılanan organizasyonlardan, Nazi Liderler Grubunu, SS'leri (SD'ler de bu gruba dahil), ve Gestapo'yu kolektif savaş suçu işlemekten dolayı mahkûm etmiştir. Diğer konulara ilişkin devam eden yargılamalar 13 Nisan 1949 tarihinde tamamlanmıştır. 

Nürnberg As.Mah.'nin yanı sıra Müttefikler Dachau'da 1.700'den fazla kişiyi toplama kampı suçları ve diğer suçlardan yargıladı ve çok sayıda şüpheliyi yargılanmak üzere Polonya'ya ve diğer ülkelere iade etti. Benzer şekilde, suç örgütlerine üye oldukları için 13 milyondan fazla kişiyi kayıt altına aldılar. Alman Lander (taşra) mahkemeleri de Mayıs 1948'e kadar Nazi yargılamalarını devam ettirdi. Mahkemeler 600.000'den fazla kişiyi çeşitli cezalara çarptırdı. Bunların 3.600 kadarı "ağır suçlu" olarak kabul edildi ve hapis ya da çalışma kampı cezaları verildi.

Uluslararası Askeri Mahkeme, Anglo-Amerikan ve Kıt’a Avrupası Hukukunun ortak bir yansıması olarak görünmektedir. Savunma hakları ve delillerin ikamesi ABD mahkemelerindekine benzemektedir. 

Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin Önemi

Nürnberg Uluslararası Askeri Mahkemesi kuruluşu, iddiaların ortaya koyulması, savunma makamının işleyişi, sanık hakları, yargılama süreci ve kararları bağlamında çok yönlü eleştirilere maruz kalmıştır. Doğal hâkim ve mahkeme ilkesinin ihlal edildiği yönündeki eleştiriler ile birlikte en güçlü tenkit evrensel ceza hukuku ilkelerinden "kanunsuz suç ve ceza olmaz" ilkesinin ihlal edilerek, geçmişe dönük kanunlaştırma (retroactive legislation, ex post facto law character) yapıldığı yönünde olmuştur.  

Bu mahkeme tarihsel bakımdan çok önemli bir işlev yerine getirmiştir. Sanığın suçu işlediği andaki politik veya askeri statüne bakılmaksızın yargılandığı ve hiçbir dokunulmazlıktan yararlandırılmadığı bir yargı makamı oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra saldırı suçu, savaş suçları ve insancıl hukuk suçlarının modern ceza yargılama modeli uygulanarak yargılandığı ilk mahkemedir. 

Belgeler mahkemeyi kuran ülkelerin arşivlerinde olup bazı belgeler internet erişimine açık değildir. Dönemin şartlarının, olanaklarının ve sınırlılıklarının bir bütün olarak ele alınarak bir değerlendirme yapılabilmesi için başta ABD olmak üzere ulusal arşivlerde konunun uzmanları tarafından inceleme yapılması gerektiği söylenebilir. Bununla birlikte mevcut veriler ışığında, bu mahkemenin evrensel insan hakları idealinin gerçekleştirilmesi yönünde atılmış büyük bir adım olduğuna kuşku bulunmamaktadır. Bu mahkemenin Statüsünde belirlenmiş olan uluslararası ceza hukuku suçları, Uluslararası Ceza Divanı dahil olmak üzere, kendinden sonra kurulan tüm uluslararası ceza mahkemelerinin statülerine emsal ve çıkış noktası oluşturmuştur.

Kaynakça

(1) ÇINAR M. Fatih, Uluslararası Ceza Divanı, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul-2004. Tam metin için bkz.: www.academia.edu/38981219

(2) Uluslararası İnsancıl Hukuk için bkz.: https://www.icrc.org/en/doc/assets/files/other/what_is_ihl.pdf

(3) ABD Başkanı Roosevelt, İngiltere Başbakanı Churchill ve SSCB Başkanı Stalin tarafından imzalanan Deklarasyon için bkz.: https://avalon.law.yale.edu/wwii/moscow.asp#imtmoscow

(4) Almanya’nın Şartsız Teslim olduğuna dair anlaşma için bkz.: https://catalog.archives.gov/id/1745024

(5) MINEAR, Richard H.: Victors Justice The Tokyo War Crimes Trail, Princeton University Press, New Jersey - 1984, s. 183-184

(6) Nürnberg As.Mah. Statüsü için bkz. : https://avalon.law.yale.edu/imt/imtchart.asp

(7) MİNEAR, Richard H.: a.g.e

(8) Konu hakkındaki bilgiler için bkz. National Archives Collection of World War II War Crimes Records (Record Group 238), 1933-50 (bulk 1943-50) 2, 220 cu.ft. www.archives.gov/iwg/reports/nazi-war-crimes-interim-report-october-1999. en.wikipedia.org/wiki/German_Instrument_of_Surrender

(9) Detaylar için bkz.: en.wikipedia.org/wiki/Allied_Control_Council. avalon.law.yale.edu/subject_menus/imt.asp

(10) Uluslararası Askeri Mahkemenin Statüsüne göre suçlar yukarıda üç bent halinde sayılan, suçlardan ibarettir. Ancak sayılan suçları işlemek maksadı ile organize olmak ayrı bir fıkra ve suç kategorisi olarak (common plan or conspiracy) düzenlendiğinden ithamların bazı sanıklar için dört suç üzerinden yapıldığı görülmektedir. Statü için bkz. https://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

(11) Mahkeme duruşmalarının video belgeselinden bir bölüm için bkz.: https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn1001596 ; Ayrıca Nürnberg yargılamaları konulu çeşitli filmler bulunmaktadır: https://archive.org/details/movie-judgment-at-nuremberg-1961

(12) Konu hakkında Amerikan resmî belgeleri için bkz. avalon.law.yale.edu/subject_menus/imt.asp ve http://bit.ly/48ODkum. 

(13) Bu konudaki teorik tartışmalar, Nürnberg Askeri Mahkemesinin kararları ve uygulamaları için bkz. DÖNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir: Nazari Tatbiki Ceza Hukuku,Cilt III,s.536 vd.; PAZARCI, Hüseyin: 4. Kitap, a.g.e., s.338-351; MALANCZUK, Peter: Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Seventh Revised Edition, Printed by Routledge,  London-1997, s.352-355; WYZANSKİ, Judge Charles E.Jr.: By The Atlantic Monthly; April, 1946; "Nuremberg-A Fair Trial? Dangerous Precedent"; Volume 177, No. 4 (p.66-70). Copyright -1946, aynı yazar The Atlantic Monthly; December, 1946; "Nuremberg in Retrospect; Volume 178, No. 6 (p.56-59)