Demir Kazık ve Güney Haçı Ne Anlama Geliyor?

Daçada bir şey dikkatimi çekti, geceleri gökyüzü ne kadar berrak görünüyor bizim oralarda.

Neredeyse tüm yıldızları çıplak gözle görüyorsun.

Moskova’da gökyüzünde en bulutsuz günlerde bile bu kadar berrak göremezsiniz. Şehrin ışıkları bu berraklığa engel olur.

Burada ise bakın hemen büyük ayıyı görebiliyorum. Kocaman bir kepçe şeklinde diğer yıldızların arasında şekli hemen belli oluyor.

Nasıldı o kuzey kutup yıldızını bulmak? (Polaris, Demir Kazık!)

Büyük ayı takım yıldızının, yani kepçenin kenarındaki iki yıldızdan hiza alıp 5 ya da 7 boy ileride olacaktı değil mi kutup yıldızı?

Tamam, buldum. O da küçük kepçenin kuyruğunda.

O kadar parıldamıyor, ama yine de dikkatli bakınca fark ediyorsun.

Kutup yıldızı buralarda Türkiye’de göründüğünden daha yukarıda görünüyor. Sanırım bu mantıklı. Dünya yüzeyinde ne kadar kuzeye çıkarsan kutup yıldızı o kadar yukarda görünecektir.

Tam kutupta kutup yıldızını görmek için başını tam olarak yukarıya kaldırman gerekecek, çünkü kutup yıldızı dünyanın dönüş eksenine denk geliyor.

Ne kadar ilginç değil mi, dönüş ekseninde bir yıldız olması.

Yüzyıllardır da yerinden kıpırdamamış.

Aslında kutup yıldızı sa tam olarak eksen doğrultusunda değil, dünya döndükçe o da çok küçük bir dairesel yörüngede dönüyormuş gibi görünüyor. Ama bu dönüş ekseninden olan kayması o kadar az ki, tam olarak kuzeyde denebilir.

***

Bir zamanlar denizciler kutup yıldızından yararlanırlarmış yönlerini bulmak için.

Tabii daha sonra pusula bulunmuş. Denizciler uzun yıllar pusula ile un bulmuşlar.

Ve şimdi de yörüngeye yerleştirilen uydular sayesinde GPS sistemi ( Global Positioning System, Küresel Konumlandırma Sistemi) ile artık ne kutup yıldızına, ne de pusulaya ihtiyaç kalmadı.

***

akın şimdi aklıma bir soru takıldı. Kutup yıldızı kuzeyi gösterdiğine göre sadece kuzey yarım kürede görülebiliyor olması gerekiyor.

Güney yarımkürede denizciler eskiden ne yapıyorlarmış acaba?

Yani henüz pusula bilinmezden önce, doğal olarak da GPS sistemi olmadan önce nasıl yönlerini buluyorlarmış?

Güney kutup yıldızı diye bir yıldız var mı acaba?

***

Biraz araştırdım ve maalesef kuzey kutup yıldızı gibi güneyde de çıplak gözle rahatlıkla görünem bir yıldız olmadığını öğrendim.

Aslında bir yıldız varmış, adı da Sigma Octantis, ya da Polaris Australis de diyorlarmış. Ancak bu yıldız kuzey kutup yıldızından 25 kat daha sönük bir yıldız.

Biz kuzeyde kuzey kutup yıldızını bile oldukça zor buluyoruz, bir de 25 kat daha sönük bir yıldız olduğunu düşünün. Bizdeki gibi kepçe şeklinde çok rahat bir şekilde göze çarpan bir takımyıldızla da bağlantılı değil.

Dolayısıyla denizciler için Sigma Octantis çok da faydalanabilecekleri bir yıldız değil.

Güneydeki denizciler kuzeydekiler kadar şanslı değillermiş anlaşılan.

Dünyanın dönüş ekseni doğrultusunda güney yönünde gökyüzünde belirgin bir yıldız yok denebilir, ama güney yarımkürede de gökyüzünde yön tayini için faydalı bir başka takımyıldız var.

Bu takım yıldıza Güney Haçı (Crux) Takımyıldızı deniyor.

Tam olarak güneyde olmasa da, ve güneydeki Sigma Octantis ile basit bir ilişkilendirme de yapılamasa, gökyüzünde bu Crux takımyıldızı hemen göze çarpıyormuş ve tecrübeli denizciler tam sabit bir yerde durmasa bile bu takımyıldız ile yönlerini bulabiliyorlarmış.

**

Güneyin Haçı dedikleri bu takımyıldıza bir kaç ülkenin bayrağında da rastlıyoruz.

Mesela Avustralya’nın bayrağındaki yıldızlar Güney Haçı Takımyıldızı’nın yıldızlardır.

Aynı takımyıldız Yeni Zelanda ve Batı Samoa bayraklarında da yer alır.

***

Bu arada bir konudan daha bahsetmeden bu konuyu kapamak olmaz, kutup yıldızı dediğimiz Demir Kazık her zaman tam kuzeyde olacak diye bir şey yok.

ünkü dünyamız şu anki dönüş ekseni etrafında sabit bir şekilde dönmüyor. Belirli bir yalpalama hareketi yapıyor.

Bu yalpalama çok ağır da olsa günün birinde Polaris yerine Vega kuzey kutup yıldızımız olacak.

Tabii bu yalpalama da neyin nesi demeyin, bir topaç etrafında dönerken hafiften başını sallar ya, işte böyle bir yalpalamadan bahsediyorum. Sebepleri çok çeşitli, ayın bile etkisi var bu yalpalamada.

Zaten öyle hissedilir bir yalpalama da değil bu bahsettiğim, 25 bin 800 yıl gibi bir periyodu var. Yani oldukça uzun bir sürede bir tur baş sallama yapılabiliyor.

Vega yıldızı ise yapılan hesaplara göre 13 bin yıl sonra kuzey kutup yıldızımız olacak.

Yani sizin benim bu değişikliği göremeyeceğimiz kesin.

Yıldızınız bol olsun diyerek bitireyim yazıyı.

Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla.