Başlangıçtan Günümüze Rusya-Ukrayna Savaşında Yaşanan Askerî Gelişmeler

Rusya-Ukrayna Savaşı, başlangıçtan bugüne kadar beş aşamadan geçmiştir. Bu aşamalar; kriz dönemi, Rus genel taarruzu, cephenin daralması, Rusya’nın savunmaya geçmesi ve Ukrayna genel taarruzu aşamalarından oluşmaktadır.

Birinci Aşama: Kriz Dönemi

Ukrayna 1991 yılında bağımsız olmuştur. Bağımsızlığını kazanmasının ardından Rusya ile Karadeniz’deki Sovyet donanmasının paylaşılması, Kırım ve nükleer silahlar konularında sorunlar yaşamıştır. Bu sorunlar, Rusya’nın Ukrayna ve özellikle de Kırım’ın kendisinden ayrılmasını hazmedememesinden kaynaklanmıştır.

Bunun farkında olan Ukrayna, Rus baskısına karşı güvenliğini ve varlığını garantiye almak için Batı’ya yanaşınca, ülke Batı ve Rusya arasındaki mücadele alanı haline gelmiştir. Rusya kendine taraftar bir yönetim oluşturmaya çalışırken, Batı da kendine müzahir yöneticilerin iktidara gelmesi için çalıştığından Ukrayna renkli devrimler ülkesi olmuştur. Bu yüzden uzun süre istikrara kavuşamamıştır.

Rus yanlısı Viktor Yanukoviç 2010 yılında devlet başkanı seçildikten sonra da bu gün yaşanan savaşın fitilini ateşleyecek olan gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmelerin başlangıcı, Rus ambargosundan sakınma isteğinin de etkisiyle Yanukoviç’in 2013 yılında AB ortaklık anlaşmasını imzalamaması olmuştur.

Bu kararın ardından büyük protestolar düzenlenmiş ve meclisin görevden aldığı Yanukoviç, Şubat 2014’te Moskova’ya kaçmak zorunda kalmıştır. Bu gelişmeler üzerine Rusya, mart ayında Kırım’ı işgal etmiştir. Luhansk ve Donetsk şehirlerinde yaşayan Rus kökenli halk da mayıs ayında bağımsızlıklarını ilan etmiştir.

Ukrayna, bu bağımsızlık hareketini bastırmak istemiş ancak Rusya tarafından fiilen desteklenen ayrılıkçılara karşı 2014 ve 15’te yaptığı askeri operasyonda başarılı olamamıştır. Sorunun çözümü için 2014’ten 2019’a kadar ikişer defa Paris ve Belarus görüşmeleri yapılmış fakat alınan ateşkes kararları kalıcı olmamıştır.

Bu dönemde Ukrayna’nın NATO ve AB’ye girme çabalarının artması Rusya’yı tedirgin etmiştir. Ağustos 2020 Belarus seçimleri ve batının mevcut yönetime baskıları ise Rusya’nın endişelerini daha da artırmıştır. Bu sırada Ukrayna’nın Donbas ve Kırım’ı geri alacağına dair söylemleri artmış ve Donbas bölgesinde Uzov Taburları adı altında Ukrayna milliyetçilerinin gönüllü birlikleri oldukça güçlenmiştir. Bu gelişmeler üzerine Rusya, Belarus, Kırım ve Donbas bölgesine yığınak yapmaya başlamıştır.

Rusya bir yandan da NATO’dan şu taleplerde bulunmuştur:

a. NATO'nun genişlemesinin engellenmesi 

b. Rusya sınırı yakınlarında silah konuşlandırmanın durdurulması 

c. Ukrayna'nın NATO'ya dahil edilmemesi

NATO, bu taleplere olumsuz cevap vermiştir. 

Bunun üzerine, gerilimi artırmaya devam eden Rusya’nın uyguladığı tırmandırma stratejisinin amaçları şunlardır:

a. Kiev yönetiminin NATO’ya katılmaktan vazgeçmesi ve tarafsız devlet haline gelmesi

b. Ukrayna’nın, Kırım ve Sivastopol’un Rusya toprağı olduğunu kabul etmesi

c. Donbas bölgesinin bağımsızlığının tanınması

İkinci Aşama: Rus Genel Taarruzu (24 Şubat 2022)

Uyguladığı tırmandırma stratejisi ile bu amaçlılarına ulaşamayan Rusya, 24 Şubat 2022 tarihinde dört ana istikametten Ukrayna topraklarına taarruza başlamıştır. Putin, Rus taarruzunu savaş değil özel operasyon olarak duyurmuştur. Rusya’nın hedefini ise, Ukrayna’nın silahsızlandırılması ve Nazizm’den arındırılması olarak tanımlamıştır.  

Fakat, 29 Mart’a kadar devam eden Rus taarruzu, başarılı olmamıştır. Aksine, Rus ordusu çok yüksek oranda tank, zırhlı araç, uçak, helikopter ve diğer askeri araç, silah ve malzeme kaybetmiştir. Personel zayiatı da çok yüksek olmuştur. Bu dönemde Belarus ve Türkiye’de yapılan taraflar arasındaki görüşmelerden, savaşı sona erdirecek bir sonuç çıkmamıştır.  

Üçüncü Aşama: Cephenin Daralması  

Bunun üzerine Rusya, Kiev ve Çernhiv eksenindeki askeri faaliyetleri durdurmaya karar vermiştir. Bu bölgeden çektiği kuvvetleri güneye kaydırmaya başlayan Rus ordusu, 6 Nisan’a kadar intikalini büyük ölçüde tamamlamıştır. Ülkenin değişik bölgelerinden yola çıkardığı birlikleri de bölgeye getirmiştir.

İntikal ve hazırlıklarını tamamlayan Rus ordusu, 18 Nisan 2022’de Donbas’ta 300 millik bir cephe boyunca yeni bir taarruz başlatmıştır. Taarruzun hedefi; Transdinyester ile kara bağlantısı kurabilmek için Güney Ukrayna’yı almaktır. Tüm cephe boyunca bir miktar ilerlemeyi başaran Rus ordusu, 21 Nisan’da da Mariupol'ün ele geçirildiğini duyurmuştur. Ancak diğer bölgelerde ilerlemesi kısa süre içinde durmuştur.

Bunun üzerine Ukrayna, 30 Nisan’da Harkov'a büyük çaplı bir karşı taarruz başlatmıştır. Bu taarruz başarılı olmuş ve 4 Mayıs’a kadar Rus topçularının çoğu artık Harkov’u vuramayacak kadar geriye itilmiştir. 6 Mayıs’ta da Harkov yakınlarında "geniş bir yay boyunca" yeni bir karşı taarruz yapılmıştır. Bu taarruz da başarılı olmuş ve tutunamayan Rus ordusu, 13 Mayıs’ta Harkov'dan çekilme kararı almıştır. Bunun üzerine Ukrayna ordusu, 15 Mayıs’ta Harkov yakınlarındaki sınıra ulaşmıştır.

Ukrayna, 29 Ağustos’ta, bu sefer de güneyde Herson bölgesi dahil birçok yönde karşı taarruza geçmiştir. Ukrayna kuvvetleri 30 Ağustos’ta Herson'da Rusların ilk savunma hattını geçmiş ve başarılı bir şekilde ilerlemeye devam etmiştir. Bundan umutlanan Ukrayna Devlet Başkanı, 31 Ağustos’ta yaptığı açıklamada Kırım’ı geri alma sözü vermiştir. Aynı gün Ukrayna, cepheyi 3 noktadan yarmış ve 5 Eylül’de Herson yönündeki bazı bölgeleri ele geçirmiştir. 

Eylül başlarında Ukrayna, Harkov bölgesindeki birkaç yerleşim yerini geri alarak yeni bir karşı taarruz başlatmıştır. Bu taarruz da başarılı olmuş ve Rus birlikleri geri çekilmeye başlamıştır. Taarruza devam eden Ukrayna birlikleri, Luhansk sınırını geçmiş ve Harkov’u Ruslardan tamamen geri almayı başarmıştır. Ukrayna’nın Harkov çevresindeki bu başarıları savaşın kaderini değiştirmiştir. 

Gelişmeler üzerine Rusya, Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporijya bölgelerinde referanduma gidileceğini duyurmuştur. Ayrıca Putin, ülkede seferberlik ilan etmiştir. Fakat Rus ordusu 300 bin yedek askerin cepheye süreceğini açıklayınca, savaşa katılmak istemeyen gençler Rusya'dan kaçmaya başlamıştır. 

Başarılarından cesaret alan ve kendine güveni artan Ukrayna, 8 Ekim’de Kırım'daki Kerç Köprüsü’ne bir saldırı düzenlemiştir. Rusya, bu saldırıya Ukrayna'daki şehirlerin altyapı tesislerini vurarak cevap vermiştir. Bu durum, Avrupa’da tepki yaratmıştır. Bunun üzerine ABD ve AB ülkeleri, Ukrayna'ya silah yardımını artırmıştır. 

Dördüncü Aşama: Rusya’nın Savunma Durumuna Geçmesi

Bu sırada Rusya için cephedeki durum kötüye gitmektedir. Örneğin Herson bölgesindeki Rus birlikleri, Ukrayna taarruzları karşısında tutunamamaya başlamıştır. Bunun üzerine Rusya, 9 Kasım’da, birliklerinin Herson’u terk ederek Dinyeper Nehri’nin doğusuna çekileceğini duyurmuştur.

Bu dönemde Rus ordusunun başarısızlığın sebeplerinin şunlar olduğu değerlendirilmektedir:

a. Rusya'nın düzenli ordu komuta kademelerindeki koordinasyonsuzluk, önemli sorun haline geldi. 

b. Çünkü cephede dört farklı birim görev yapıyor ve birimler birbirinden emir almadıkları için komuta kademesinin etkisi azalıyordu. 

c. Çeçen birlikleri, kendi komutanlarının kontrolünde ile savaşıyorlardı.

ç. Wagner paralı askerleri, düzenli ordudan emir almıyordu.

d. Donetsk ve Lugansk gönüllüleri kendi komutanlarının emrindeydi.

e. Düzenli ordu birliklerinin komuta kademesi diğer birliklerle eşgüdüm sağlayamadığından Suriye ve benzer bölgelerde önemli başarılar kazanmış ve askeri bürokraside güç sahibi komutanlar görevden alındı. 

f. Sık sık görevden almalar, komutanlar arasında çekişmelere ve inisiyatif almamaya neden oluyordu.

g. Wagner birlikleri ile Çeçen kuvvetlerinin ortak hareket ederek düzenli orduya karşı direnmeleri, birçok komutanın görevden alınmasıyla sonuçlandı.

h. Çeçen lider Ramazan Kadirov ve Wagner komutanları, kendi istedikleri komutanların Ukrayna'da görev almasını başardılar. 

Beşinci Aşama: Ukrayna Genel Taarruz

Rus taarruzları durup (Ukrayna karşı taarruzları karşısında) Rus birlikleri geri çekilmeye başlayınca savaşın yeni bir evresine geçilmiştir. Geri çekilen Rus birlikleri, cephe boyunca savunma mevzileri hazırlamaya başlamışlardır. Mevsim kış olduğundan çatışmalar azalmıştır. 

Baharda genel bir taarruzî harekât icra etmeye karar veren Ukrayna; Batı’dan ağır silah, tank ve zırhlı araç yardımları almış, bunları kullanacak personele kış boyunca eğitimler vermiştir. Öte yandan, kış süresince Batı’dan alınan roket ve topçu silahlarıyla Rus mevzilerine ateşle taarruz edilmiştir. 

Rus ordusu ise; klasik Rus savunma doktrinine göre üç kademeli savunma hattı oluşturmuştur. Cephe hattına, ileriden itibaren mayın ve engeller döşenmiş, savunma hatları arası da engel ve mayınlarla güçlendirilmiştir. 

Savunma hatları şu şekilde hazırlanmıştır:

a. Temas hattının ilerisinden itibaren özellikle yol ve geçitlere mayın ve değişik engeller döşenmiştir.

b. Bu engellerden sonra ilk savunma hattının ilerisine geniş ve derin tank hendekleri kazılmıştır.

c. Bu hendeğin 250 metre gerisine üçgen prizma beton tank engeller yerleştirilmiştir.

ç. Engelin 300 metre gerisine de sığınakların da bulunduğu savunma hattı hendeği açılmıştır.

d. Savunma hattı gerisine destek silahları yerleştirilmiştir.

e. Bu silahların gerisine ikinci, onun da gerisine üçüncü savunma hattı hazırlanmıştır.

f. Bazı bölgelerde arazi yapısı sebebiyle ikinci veya üçüncü hatta, birbirine yakın bölgelerde çepeçevre hendek ve engellerle korunmuş direnek noktaları inşa edilmiştir.

Cephede görünen emir ve komuta zafiyetlerine çare olarak da bazı komutanlıklarda değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda, Ocak 2023’te Rusya Genelkurmay Başkanı cephe komutanlığına görevlendirilmiştir.

Bol miktarda ağır silah temin eden Ukrayna, bu yeni silah ve teçhizata güvenerek hedefini Azak’a ulaşmak ve Kırım’ı geri almak olarak belirlemiştir. Hazırlıklarına devam eden Ukrayna ordusu, Batı ülkelerinden yardım olarak gönderilen Abrams ve Leopard gibi güçlü tanklar ve Patriot gibi hava savunma sistemleri konusunda eğitilmiştir. Uzun bir hazırlık döneminin ardından 5 Haziran 2023’te Ukrayna ordusu taarruzu başlamıştır.

Başlangıçta ağır da olsa bazı bölgelerde ilerleyen Ukrayna ordusu, beklenen başarıyı gösterememiştir. Bununla birlikte, 15 Temmuz’da Bakhmut ve Japorizya’ya yaklaşmıştır. Fakat Rus direnişi karşısında tüm cephede olduğu gibi bu bölgelerdeki taarruzlar da kısa süre içinde durmuştur. Fakat bu başarının bedeli, Ruslar için oldukça maliyetli olmuştur.

Çatışmaların en yoğun olduğu yer Bahmut’ta Wagner birlikleri çok ağır zayiat vermiştir. Bu zayiat karşısında moral ve motivasyon kaybına uğrayan Wagner paralı asker şirketi, yeterli mühimmat ve ateş desteği alamadıklarını iddia ederek 23 Haziran’da isyan etmiştir. 24 saatte Moskova’ya 200 km mesafeye gelen Wagner, görüşmeler sonucunda ikna edilerek cepheye dönmüştür.

Bu dönemde Bahmut, psikolojik bir önem kazanmıştır. Ukrayna devlet başkanı da bu bölgedeki birlikleri ziyaret etmiştir. Fakat toparlanan Rus ordusu, Ukrayna birliklerini durdurduktan sonra Bahmut başta olmak üzere bazı bölgelerde karşı taarruza geçmiştir. Bu durumu gizlemeye çalışan Ukrayna, ağustos ayında taarruzun çoğu yerde durduğunu ve Bahmut’un tamamen Rus kontrolüne girebileceğini duyurmuştur.

Ukrayna taarruzları durunca, cephede genel bir tıkanma ortaya çıkmış ve muharebeler daha çok Donbas bölgesinde yoğunlaşmıştır. Meydana gelen çatışmaların çoğu da Rusların küçük birliklerle yaptıkları bölgesel karşı taarruzlardan kaynaklanmaktadır. Bu bölgesel karşı taarruzlar sebebiyle, muharebeler belirli yerleşim yerlerinde yoğunlaşmış ve cephe genel olarak hareketsiz hale gelmiştir.

Sonuç ve Değerlendirme:

Bugün 655. gününü tamamlayan savaş, şu anda orta yoğunluklu çatışma düzeyinde seyretmektedir. İki taraf da oldukça yıpranmış ve taarruz gücünü kaybetmiş görünmektedir. Çatışmalar aralıklı olarak ve belli bölgelerde yaşanmaktadır.

Bunda personel, silah ve araç zayiatlarının çok yüksek olması ve Rusya’nın sıkı mevzi savunması etkili olmuştur. Özellikle personel zayiatı, zorluklar çıkarmaktadır. Kayıplar kaynaklara göre farklılık gösterse de savaşın başından beri her iki tarafın da 600. 000’den çok asker zayiatı olduğu ifade edilmektedir. Nitekim bu zayiatlar sebebiyle Ukrayna ordusunda savaşın başında 30 olan yaş üst sınırı 40’ın üzerine çıkmıştır.

Aynı sorunlarla Rusya da karşı karşıya kalmıştır. Rusya verilen zaiyatlara rağmen büyük nüfusu sayesinde asker temininde Ukrayna kadar sorun yaşamamaktadır. Bununla birlikte, daha fazla askere ihtiyaç hissettiğinden erkeklerde 18 ile 27 yaş arasındaki muvazzaf askerlik yükümlülüğü süresi 30 yaşa yükseltilmiştir. 

Rusya ayrıca, profesyonel asker sayısını 170 bin kişi artırarak 1.320.000’e çıkaracağını, 2,2 milyon olan toplam asker sayısını ise 4 milyona çıkaracağını açıklamıştır. Şu anda kış mevsimine girilmiş olduğundan muharebelerin şiddeti oldukça azalmıştır. Taraflar bu boşluğu, baharda harekata hazırlanmak için kullanmaktadır.

Bugünkü durum yukarıdaki haritada gösterildiği gibidir. Haritada gösterilen çatışmalar, genel olarak Rusların küçük birliklerle yaptığı bölgesel taarruzlarından kaynaklanmaktadır. Ukrayna kuvvetleri ise savunmaya geçmiş durumdadır. Baharda da Ukrayna’nın yeni bir büyük taarruz harekâtına girişeceği beklenmemektedir. Çünkü Ukrayna, sadece personel kayıplarını değil, silah, araç ve malzeme kayıplarını da bütünlemekte zorlanmaktadır.

Bu durum mevcut dünya konjonktürünün bir sonucudur. Çünkü, ağustos ayından itibaren dış yardımlar azalmış ve dünyanın dikkati Ekim ayı başından beri Gazze’ye odaklanmıştır. Öte yandan, Ukrayna’ya verilecek 64,5 milyar dolar yardım ABD senatosunda reddedilmiştir. Ukrayna, muhtemelen bazı mevzi düzeltmeleri yaparak kalıcı savunma hatları teşkil edecektir.

Rusya, bu durumdan faydalanıp baharda taarruz edebilir. Ancak bu taarruz mahdut hedefli olacaktır. Baharda yapılacak muhtemel bir Rus taarruzu, en fazla Dinipro-Harkov demiryolu güneyi ile Dinyeper Nehri arasındaki bölgeyi hedef alabilir. Ancak daha olası ve mantıklı olan, Rusya’nın Donetsk ve Luhansk idari bölgelerinin sınırlarına kadar olan bölgeyi ele geçirip bu hatlarda yeniden savunmaya geçmesidir.