NATO Mukabele Kuvveti (NRF) Ruslara Karşı mı Kullanılacak?

NATO; 2000’li yılların başında, daha önce başlatılan Kuvvet Yapısı çalışmalarının bir parçası olacak şekilde, olası kriz bölgesine intikal edecek NATO kuvvetlerinin yığınaklanma safhası tamamlanıncaya kadar, vakit kazanmak maksadıyla, daha süratle bölgeye intikal edebilecek bir kuvvete sahip olmayı gerekli görmüştür.

Bu kuvvetin, süratli müdahale yeteneğine sahip yüksek hazırlık seviyesindeki kolordu karargâhlarından (high readiness forces) daha küçük olması ve sürekli harbe hazır tutulan bir kuvvet olması öngörülmüştür.

Sonradan NATO Mukabele Kuvveti (NATO Response Force-NRF) olarak isimlendirilen bu kuvveti oluşturma fikri, Amerikan ordusundaki eğilimlerle tutarlı olarak Amerikalılar tarafından İttifak’ın gündemine getirilmiştir.

Bu oluşumun o dönemde kurulmasındaki temel amaç, 11 Eylül sonrasında önemi artan terör tehdidine karşı daha hızlı ve esnek mukabele gösterebilme kabiliyetinin NATO’ya da kazandırılması olarak belirlenmiştir. Böylece, 2002 yılında gerçekleştirilen Prag Zirvesinde NRF’nin oluşturulması kararı alınmıştır.

NRF’nin daha ziyade Avrupa dışındaki olası harekât bölgelerinde kullanılması öngörülmüştür. Bu çerçevede NRF kuvvetinin NATO kuvvet havuzundan karşılanması amaçlanmıştır. Olası savaşlar için önceden kuvvet hazırlama ve her an savaşa hazır olma misyonuna dayalı NRF fikri, bu oluşumun ilk yıllarında durağan ve yaşlı Avrupa kıtası için ürkütücü bulunmuştur. Buna rağmen, NATO üyeleri arasında sağlanan konsensüs neticesinde, politik süreçle birlikte NATO askeri birliklerinin süratle krizlere müdahil olması ihtiyacı kabul görmüş ve bu doğrultuda üye ülkeler NRF kuruluş süreçlerini desteklemiştir.

NATO üyeleri; ABD ordusunun sahip olduğu yetenekleri, yenilikleri ve doktrinleri benimsemeye ve kendi milli ordularına bunları kazandırmaya geleneksel olarak istekli olmuşlardır. NRF fikri de kısa süre içerisinde tüm üyeler tarafından benimsenmiştir. Ekonomik ve uygulanabilir bulunan bu konsept aynı zamanda bir Avrupa ordusunun kurulmasıyla da ilişkili bir yetenek gelişimi olarak Avrupalı Birliği üyeleri tarafından da kabul görmüştür. Aynı dönemde bir Avrupa kuvveti oluşturmaya heveslenen ve AB liderliğindeki olası harekâtlarda NATO kuvvetlerini de kullanmayı öngören Avrupa Birliği ülkeleri açısından NRF, iki tarafın “birlikte çalışabilirlik” maksadına uygun olumlu bir araç olarak değerlendirilmiştir. Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikasına tehdit oluşturmayan NRF, aynı zamanda barışı koruma benzeri Petersberg görevleri için öngörülen Avrupa Süratli Reaksiyon Kuvveti (European Rapid Reaction Force-ERRF) oluşturma sürecini destekleyebilecek bir NATO yeteneği olarak algılanmıştır.

Böylece, 2002 Prag Zirvesi kararları çerçevesinde, NRF’nin başlangıç harekât kabiliyetine (Initial Operational Capability – IOC) Ekim 2004, Tam Harekât Kabiliyetine (Full Operational Capability – FOC) Ekim 2006 ayında ulaşması hedeflenmiştir. Doğabilecek krizlere kısa sürede müdahale etmek amacıyla müşterek ve birleşik yapıda, yüksek hazırlık seviyesinde (5-30 gün) ve kendi mevcut lojistik imkanlarıyla 30 gün boyunca harekât icra edebilme kabiliyetine sahip olması öngörülen NATO Mukabele Kuvveti, 15 Ekim 2003 tarihinde aktive edilmiştir.

Bu kapsamda NRF; hızla konuşlandırılabilen kara, hava, deniz ve Özel Kuvvetlerden oluşan teknolojik olarak gelişmiş, çok uluslu bir kuvvet olarak ortaya çıkmıştır. NRF’nin gelişen bir krize toplu savunma ve hızlı bir askeri müdahale seçeneği olması esas alınmıştır. Ayrıca barışı destekleme, kriz bölgelerindeki kritik tesisleri koruma ve afet yardımı gibi görevler de NRF görev yelpazesine dahil edilmiştir. NRF’nin, Pakistan’da yaşanan 2005 depreminden sonra bölgedeki yardım faaliyetlerinde görev alması ve Afganistan seçimlerinde güvenliğin sağlanması gibi operasyonlarda kullanılmış olması, konseptin geçerliliğine örnek gösterilmiştir.

Doğası gereği uzun zaman alan NATO politik karar verme sürecindeki atalet nedeniyle kaybedilen “kritik zamanın” askerî harekatın en başında NRF ile geriye kazanılması hedeflenmiştir. Böylece, olası harekâtın seyrine bağlı olarak başlatılan ve özellikle alan dışı ihtiyaçlar kapsamında geçerli olan kuvvet oluşturma konferanslarına dayalı NATO harekâtlarına yönelik kuvvet teşkil sürecinin yavaşlığının bir sonucu olarak ortaya çıkan sorunların önüne geçilebilmesi de söz konusu olabilmiştir.

Yüksek ve Düşük Hazırlık Seviyeli Kolordu seviyesi karargâh ve birliklerinin kullanılmasından önce, kriz oluşmadan ya da büyümesine önlem olarak düşünülebilecek ve aynı zamanda caydırma fonksiyonuna da katkı sağlayacak bir kuvvet intikali, NRF ile öncelikle karşılanmış olacaktır. Bu çerçevede NATO makamlarının NRF’den beklentileri aşağıda özetlenmiştir:

• NRF’in tüm NATO görevlendirmelerinde kullanılabilmesi,
• İttifakın yetenek geliştirme (PCC) sürecine ivme kazandırılması, PCC ile kazanılacak kabiliyetlerin denenmesi, geliştirilmesine yönelik ortamın tesis edilmesi,
• NRF’in İttifak sınırları ötesinde kullanılacak NATO kuvvetlerinin temelini teşkil etmesi,
• NRF ile 21’inci yüzyıl tehditlerine mukabil bir NATO yapısının oluşturulmasına öncülük edilmesidir.

NATO Mukabele Kuvveti rotasyon dönemlerine ülkelerin deklare ettikleri unsurlar, barış döneminde kendi ülkelerinin emir ve komutasında eğitimlerine devam etmektedirler. Bu unsurlara NATO tarafından görev verildiğinde, ilgili dönemin NRF karargahının harekât komutasına girmektedirler. Bu hareket tarzından amaç doğan krizlere zamanında ve etkin olarak müdahale edilmesini garanti altına almaktır. Harekâtın büyüklüğüne göre ihtiyaç duyulması halinde NATO, HRF kuvvetlerini ve gerektiğinde CJTF karargâh ve birliklerini devreye sokmayı öngören bir stratejiyi benimsemiştir.

NRF harekât çeşitleri:

• Kriz Mukabele görevleri,
• Barışı Koruma Harekâtları,
• Terörizmle Mücadele,
• İnsani Yardım Harekâtı,
• Kimyasal-Biyolojik-Radyolojik-Nükleer (CBRN) olayları önleme operasyonları,
• Ambargo Uygulama Operasyonları,
• Öncü Birlik Harekâtı (IEC),
• Kuvvet Gösterisi (Show of force)
• Tahliye Operasyonlarının Desteği.

NRF, üç alt unsurdan teşkil edilmiştir. Bunlar:

• Komuta-Kontrol Unsuru: Karargâh bölümüdür. 5 gün içinde harekât bölgesine intikal etmesine göre hesaplamalar yapılmıştır.
• Stand-by (Hazır Kuvvet) Unsuru: 21.000 ila 28.000 kişilik büyüklükteki bir hazır kuvvettir. Bu kuvvetin emir verildiğinde, 5 ila 30 gün içerisinde komuta-kontrol unsurunun bulunduğu bölgede yerini alması ve komutası altına girmesi hedeflenmiştir.
• On-Call (Görev Bekler) Unsuru: Rotasyonu sağlayacak veya yedek kuvvet olarak sahadaki kuvveti takviye edecek bu görev bekler statüdeki NATO kuvvetinin ise 30-60 gün içerisinde harekât bölgesinde yerini alması öngörülmüştür.

İlk kurulduğunda yaklaşık 9.500 NATO personelinden oluşan NRF kuvveti, 2002 yılının Ekim ayında 17.000 kişilik mevcuda ulaşarak IOC (ilk harekât kabiliyeti) gerekliliklerini karşılamıştır. Haziran ayında Cape Verde adalarında düzenlenen büyük çaplı Steadfast Jaguar 2006 tatbikatında NRF yetenekleri test edilmiştir. Zorlu şartlarda icra edilen bu tatbikat, NRF’nin İttifak tarafından görevlendirilebileceği tüm coğrafyalarda başarıyla harekât gerekliliklerini yerine getirebileceğinin kanıtı olmuştur. Bunun neticesinde 2006 yılının Ekim ayı itibarıyla mevcudu 21.000 kişi olan NRF, FOC (tam harekât kabiliyeti) gerekliliklerine ulaşmıştır. 2006 yılının Kasım ayında icra edilen NATO’nun Riga Zirvesi’nde, NRF’nin NATO görevlendirmeleri için tam harbe hazır olduğu beyanı NATO devlet ve hükümet başkanlarına NATO komutanı SACEUR tarafından rapor edilmiştir.

NRF oluşumu İttifak üyelerince desteklenmeye devam edilmiştir. NRF görev senaryolarına uygun tatbikat serileri icra edilerek, NRF kuvvetlerinin harbe hazırlık seviyeleri her yıl test edilmiştir.

21 Şubat 2013 tarihinde gerçekleştirilen NATO Savunma Bakanları toplantısında, NRF’nin mevcudunun 40.000’e çıkarılmasına karar verilmiştir. 2014 yılı Eylül ayında gerçekleştirilen Galler Zirvesi’nde Müttefikler, NRF’yi tamamlayacak şekilde, NRF’ye bağlı Çok Yüksek Hazırlıklı Müşterek Görev Gücü'nün (VJTF) kurulmasına kararlaştırılmıştır.

Bu çerçevede NRF içinde, çeşitli NATO kuvvetlerinin görev yapacağı bir organizasyon yapısına geçiş yapılmıştır:

• Çok Yüksek Hazırlıklı Müşterek Görev Gücü (VJTF): Yaklaşık 20.000 kişilik bu NRF unsuru, yaklaşık 5.000 asker ve hava, deniz ve SOF bileşenlerinden oluşan çok uluslu bir kara tugayı içerir. Öncü elemanlar iki ila üç gün içinde hareket etmeye hazırdır. Müttefikler dönüşümlü olarak VJTF'nin liderliğini üstlenirler.
• NRF Destek Tugayları: Bunlar, bir krize yanıt olarak VJTF'yi takiben hızla konuşlandırılabilen yüksek hazırlıklı kuvvetlerdir. İki çokuluslu tugaydan oluşurlar.
• NATO Daimî Deniz Görev Grupları ve NATO Daimî Mayın Mukabil Grupları, NRF’nin bir parçasıdır.
• Muharip uçak filosu harekât görevlerini icra eder.
• Özel Kuvvetler, özel kuvvet operasyonlarıyla NRF’in yapısını tamamlar.
• NRF’nin her türlü harekât ortamında görev yapabilmesi için kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN) savunma görev gücü de NRF ile birlikte hareket eder.

Müttefikler; İtalya, Portekiz ve İspanya'nın ev sahipliğinde çok uluslu, yüksek görünürlüklü bir tatbikat olan “Trident Juncture 2015” tatbikatını NRF yeteneklerini geliştirmek maksadıyla icra etmeyi başlamışlardır.

NATO Savunma Bakanları 5 Şubat 2015 tarihinde VJTF'nin uygun hava, deniz ve özel kuvvet birimlerine sahip yaklaşık 5.000 askerden oluşan bir kara unsur komutanlığından oluşmasına karar vermişlerdir. Bu kapsamda, Fransa, Almanya, İtalya, Polonya, İspanya, Türkiye ve İngiltere, dönüşümlü olarak, yıllık rotasyonlarla, VJTF için ev sahibi ülke sorumluluğunu üstlenmeyi kabul etmişlerdir.

Bu çerçevede 9 Haziran 2015 tarihinde VJTF, dokuz NATO ülkesinden 2.100'den fazla askerin katıldığı Noble Jump Tatbikatı sırasında Polonya'da ilk kez konuşlandırılmış ve Doğu Avrupa’nın gerektiğinde NRF unsurları ile takviye edilmesine yönelik bir harekât senaryosu denenmiştir.

Ayrıca, 2016 yılından itibaren NRF'nin NATO tatbikatlarda kilit bir unsur olduğu ve tatbikatların NRF’nin harbe hazırlık ve eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak planlanması gerektiğine karar verilmiş ve bu çerçevede geleneksel NATO tatbikat programı revize edilmiştir.

9 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleştirilen Varşova Zirvesi'nde İttifak liderleri, Doğu Avrupa’da Rus tehdidini kontrol altında almak ve NATO’nun caydırıcılığını gösterebilmek için NATO Hazırlık Eylem Planı'nı devreye sokmuşlardır. Bu planının bir yansıması olan Noble Jump II 21 (19 Mayıs - 1 Haziran 2021) Tatbikatı sırasında, VJTF'nin kara unsurları Romanya'ya konuşlandırılmıştır. 12 ülkeden yaklaşık 4.000 asker bu tatbikata katılmıştır. 

Sonuç

Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sonrasında NATO'nun ilk kez toplu savunma kapsamında harekete geçirdiği NATO Mukabele Kuvveti, yaklaşık 40 bin askerden oluşan ve krizlere süratle mukabele gösterme (karşılık verme) imkânına sahip çok uluslu NATO gücüdür.

NRF'nin unsurları, NATO ile birlikte çalışan Afganların aileleriyle birlikte tahliyesini ve yer değiştirmesini desteklemek için Ağustos 2021'de etkinleştirilmiştir. NRF birlikleri, nakliye uçakları, inşaat ekipmanları, ambulanslar, sağlık ekipleri, sivil işler ekipleri ve güvenlik personeli de dahil olmak üzere Avrupa genelindeki yerlerde tahliye operasyonlarına destek vermişlerdir.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, çevrimiçi video konferans yöntemiyle 25 Şubat 2022 tarihinde icra edilen olağanüstü nitelikli NATO zirvesi sonrasında ittifakın Mukabele Kuvveti'nin ilk kez Doğu Avrupa'ya konuşlandırılacağını açıklamıştır. Şimdilik Ruslara karşı kullanılması söz konusu olmayan NATO Mukabele Kuvvetinin (NRF) Ruslara karşı caydırıcılık sağlayıp-sağlayamayacağı önümüzdeki günlerde belli olacaktır.

NATO Avrupa Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı (SACEUR) Orgeneral Tod D. Wolters da NATO ülkelerinin gelişen güvenlik ortamı uyarınca mukabele planlarının onaylanması üzerine, NATO Mukabele Kuvveti'nin unsurlarını görevlendirdiklerini duyurmuştur. Wolters, "Bu, tarihi bir andır ve ittifak, caydırıcılık ve savunma rolü içinde ilk kez bu yüksek hazırlıklı kuvvetleri görevlendirmiştir." açıklamasını yapmıştır.

Türkiye NRF sürecini, düşünce olarak ilk ortaya atıldığı andan itibaren desteklemiştir. 15 Ekim 2003 tarihinden itibaren, dokuz aylık NRF uygulama safhası rotasyon görevlendirmesi çerçevesinde teşkil edilen NRF-1 ve NRF-2 kuvvet yapısının liderliği ve Kara Unsur Komutanlığı, Türkiye’nin sponsorluğunda kurulan NRDC-TU (3’üncü Kolordu Komutanlığı/İstanbul) tarafından üstlenilmiştir. 20 Kasım 2003 tarihinde Doğanbey’de NRF Harekât Gösterisi ile NRF, ittifak ülkelerinin kamuoylarına basın yoluyla ilk defa Türk topraklarında tanıtılmıştır. Türkiye; 8. dönemde (Ocak 2007- Temmuz 2007) yeniden Kara Unsur Liderliğini üstlenmiştir.

VJTF içindeki kara unsurlarının komutasını 2021'de Türkiye üstlenmiştir. Türkiye, NATO Mukabele Kuvveti için Deniz Unsur Komutanlığı görevini 2023 yılında, Hava Unsur Komutanlığı görevini de 2025 yılında üstlenecektir.