2024 Yılı Savaş Uçakları Satış Fiyatı Sıralaması Nedir?

Savaş uçakları, karmaşık teknolojilerin ürünü olan bir savaş makinasıdır. Herhangi bir savaşta düşman derinliklerinde, savaşın en uç noktasında görev yapabilecek şekilde geliştirilen savaş uçakları, güvenlik kaygıları olan her ülke için olmazsa olmaz platformların başında gelmektedirler. Yüksek sürat, manevra, çeviklik, ateş gücü, görünmezlik benzeri özelliklerle donatılan savaş uçakları, üretici ülkeler tarafından, sahip oldukları yeteneklere ve özelliklere göre belirlenen fiyatlar üzerinden diğer ülkelere satılmaktadır. Bu bağlamda savaş uçaklarına baktığımızda, her bir uçağın birim fiyatının ortalama 100 milyon dolar olduğunu anlıyoruz. Şüphesiz devletlerarasında gerçekleşen savunma malzemeleri satışlarında birçok faktör devreye girdiği gibi, ülkelerin birbiriyle ilişkisine, satın alınması düşünülen uçak sayısına, beraberinde alınan mühimmat, füze vb. yeteneklerin olup olmamasına göre fiyatlarda değişiklikler olabilmektedir. Hatta bazı ülkeler, satın aldıkları savaş uçaklarının satış fiyatını gizli tutma yönünde bir anlayışla hareket edebilmektedirler.  

Bu çerçevede 2024 yılı fiyatları üzerinden dünya genelinde üretilen savaş uçaklarını, etiket fiyatlarına göre en pahalı olanından en ucuzuna doğru sıralayalım ve bu savaş uçaklarının kısaca özelliklerine, yeteneklerine değinelim. 

10. Amerikan Lockheed Martin Üretimi F-16 Blok 70/72: 63 milyon dolar

İlk uçuşunu 20 Ocak 1974 tarihinde gerçekleştiren F-16 Savaş Şahin, neredeyse bir asra yakın süredir Türkiye dahil birçok ülkenin Hava Kuvvetleri tarafından kullanılmakta olan bir savaş uçağıdır. Tek motorlu bu uçak manevra kabiliyeti yüksek bir savaş uçağı olarak geliştirildi. 24 Ocak 2023 tarihinde ilk test uçuşuna çıkan F-16V siparişlerini de dikkate alırsak toplamda 5.000’e yakın F-16 uçağı üretilmiş olacaktır.

Bu uçağın eski versiyonlarının adedi yaklaşık 25-30 milyon dolar arasında değişiklik gösteriyordu. Örneğin Türkiye ilk 160 adetten oluşan F-16 paketini, TAI’nin fabrika tesislerinin kurulum maliyeti hariç, yaklaşık 4 milyar dolara, buna göre 1 adet F-16’yı 25 milyon dolara tedarik etmişti.

Bu küçük ama çok kabiliyetli uçağın yıllar içinde yeni versiyonları yapıldı. En son güncel versiyon, Block 70 ve 72 veya F16 Viper olarak isimlendirilen konfigürasyonudur. Tek bir F-16 Blok 70/72'nin etiket fiyatının 63 milyon dolar olduğu hesaplanıyor. Türkiye de 40 adet F-16 Viper satın almak için 30 Eylül 2021 tarihinden bu yana Amerikan kapısında bekletiliyor. Tabii ki kulislerde dillendirilen fiyatlara bakılırsa (40 adet yeni uçak, 79 adet modernizasyon kiti, henüz net ifade edilmeyen sayıda füze ve mühimmat satın alınması öngörülüyor), Türkiye’nin ödemesi gereken büyüklük, 20 milyar dolardır. Türkiye’nin 40 adet F-16 için her biri 63 milyon dolar olmak üzere, toplamda 2 milyar 520 milyon dolar ödemesi gerektiği ortaya çıkar. Eğer gerçekten 20 milyar dolarlık bir ödeme yapacaksak, bunun karşılığında 317 adet yeni F-16 Viper satın almamız gerekmez mi? Belki bu tür satışlarda bu basitlikte bir hesaplama yapmak olası değil ama ne diyelim, “Halep oradaysa, arşın da burada!” 

9. Amerikan Boeing Üretimi F/A-18E/F Super Hornet: 66,9 milyon dolara kadar

Amerikan Hava Kuvvetlerinin kullanımı için YF-16 ile yarışan YF-17, bu yarışı kaybedince zaman içerisinde Amerikan Donanmasının kullanımına sunulmuştu. Neticede Donanmanın bel kemiği olarak görülen dördüncü nesil savaş uçağı F/A-18 Hornet ortaya çıkmıştı.

F-16 Viper gibi sonradan bu uçağın da yeni versiyonları geliştirildi ve en son modeli olan F/A-18E/F Super Hornet kullanımı sunuldu. 90'ların sonunda eski Hornet'lerin A, B, C ve D varyantlarının yerini F/A-18 E/F varyantı aldı. Amerikan Hava Kuvvetlerinin ilgi göstermediği bu çift motorlu uçak, başlangıçta uçak gemilerinde kullanılmak üzere üretilmişti ancak zamanla ABD haricindeki başka ülkelerin Hava Kuvvetleri tarafından da kullanılmaya başlandı. 

F/A-18'in modernize edilen en son versiyonu olan Blok III konfigürasyonu, aviyonik ve silah sistemlerinde büyük iyileştirmeler içeriyor. Bu iyileştirmeler Super Hornet'i en yeni 4.5 nesil savaş uçaklarıyla uyumlu hale getiriyor ama aynı zamanda fiyatı da bir hayli artıyor. Bu jetin en pahalı versiyonu, 125 milyon dolara varan fiyat etiketiyle özel bir elektronik savaş uçağı olan EA-18G Growler'dır. Hem havadan havaya hem de havadan yere mühimmat kullanabilen EA-18G versiyonları, bundan ziyade elektronik harp yetenekleriyle öne çıkan bir uçaktır.

8. Çin Shenyang Üretimi FC-31 Gyrfalcon: 70 milyon dolar

J-35 veya J-31 olarak da bilinen Shenyang FC-31, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından geliştirilen beşinci nesil çok rollü bir savaş uçağıdır. FC-31'in hava üstünlüğü, bombardıman ve keşif dahil olmak üzere çeşitli görevlerde kullanılması amaçlanıyor. Tek motorlu FC-31, Amerikan yapımı F-35’e bir yönüyle benzetiliyor. Düşük görünürlük teknolojisi, gelişmiş aviyonikler ve sensörler yanında beşinci nesil savaş jetlerinde olan diğer özelliklere de sahip olduğu biliniyor.

Çin tarafından geliştirilen iki adet beşinci nesil savaş uçağı bulunuyor. Bu uçaklardan biri olan FC-31’in Çin’deki rakibi çift motorlu Chengdu J-20 Mighty Dragon’dur.  Zira Çin Hava Kuvvetleri, Amerikan F-22 savaş uçağının muadili olarak gösterilen J-20 uçağı yönünde bir tercihte bulundu. Çin Donanması da J-31’i uçak gemilerinde kullanma yönünde bir isteklilik sergiledi. Son gelişmeler de J-31’in Çin Donanması uçağı olacağını destekliyor. Hatta bu uçağın bundan böyle J-35 olarak adlandırılacağına dair bilgilere rastlanıyor. 

7. İsveç Saab Üretimi JAS 39E/F Gripen: 85 milyon dolar

JAS 39 Gripen’in E ve F varyantları, savaş uçağı piyasasındaki en yeni ve aynı zamanda en ucuz dördüncü nesil savaş uçaklarından biri olarak gösteriliyor. Bu uçağın C ve D varyantlarının fiyatı 30 milyon dolar civarındaydı. Ancak artık bu pek mümkün gözükmüyor. Zira en son versiyonları olan E ve F için istenen fiyat yaklaşık 85 milyon dolar. C ve D varyantlarından oldukça farklı özelliklere sahip olduğu iddia edilen E ve F varyantlarında; uçak gövdesi dışında hemen hemen her şeyin sil baştan iyileştirildiği söyleniyor. Yeni radar, motor, aviyonikler, geliştirilmiş silah sistemleri vb. düşünüldüğünde, gerçekten de eski Gripen'den çok farklı bir uçak ortaya çıkmış oldu. 

Öte yandan yeni nesil JAS 39 E/F varyantlarını geliştirme aşamasında, 2012 yılında telaffuz edilen fiyat etiketi 100 milyon doların üzerindeydi. Ancak Saab optimizasyonlara giderek son yıllarda bu uçağın öngörülen fiyatını düşürmeyi başardı ve bu sayede Gripen uluslararası silah pazarında fiyat etiketi ve sunduğu yeteneklerle uyumlu yeni fiyat etiketiyle yeni Gripen, Brezilya’nın yaptığı üzere, satın alınabilir bir savaş jeti haline geldi.

6. Çin Chengdu Üretimi J-20: 110 milyon dolar

Çin’in 5. nesil savaş jetlerinden olan çift motorlu J-20 hakkında çok az şey biliniyor. Gerçekte fiyat etiketi de tam bilenemiyor. Zira bu uçağı Çin henüz kimseye satmadı. ABD’nin F-22 politikasına benzer şekilde anlaşıldığı kadarıyla Çin de bu en iyi silahını ihraç etmeyi düşünmüyor.

Yakın zamanda tanıtılan ve 2052 seri numarasını taşıyan bir J-20 prototipi, 29 Haziran 2023 tarihinde Çin'deki Chengdu Aircraft Corporation tesislerinde ilk uçuşunu başarıyla tamamladı. Şu anda Rus jet motorları yerine iki adet Çin yapımı, düşük görünürlük şartlarını karşıladığı iddia edilen WS-15 turbofan motorla donatılan bu uçak bir anda dikkatleri üzerine çekmeyi başardı. J-20’ye bakanlar ortaya çıkan bu rekabetçi üründen oldukça etkilenmişe benziyorlar ve Çin hava-uzay sanayisinin beşinci nesil yeteneklerinin ne ölçüde gelişmiş olabileceğini merak ediyorlar. J-20 savaş uçaklarında eğer önemli bir ilerleme kaydettiyse, Çin’in yakın bir dönemde altıncı nesil kriterlerini karşılayan bir savaş uçağını üreterek sürpriz yapabileceği bazı uzmanlar tarafından gündeme getiriliyor.

5. Fransız Dassault Üretimi Rafale: Yaklaşık 115 milyon dolar

Çift motorlu, çevik, manevra kabiliyeti yüksek, çok rollü bir savaş uçağı olan Rafale'nin fiyatı, 2015 yılından bu yana çok sayıda ülkeye Fransa’nın gerçekleştirdiği Rafale satışlarına bakıldığında, 100 ila 120 milyon dolar arasında değişen bir fiyat etiketine sahip olabileceği değerlendiriliyor. Rafale uçakları uçak gemilerine iniş kalkış yapabiliyor, nükleer silah atabiliyor, Fransız yapımı birçok modern hava mühimmatını kullanabiliyor. Düşük görünürlük gerekliliklerine belirli ölçüde uymaya çalışan, kompozit malzeme kullanımına özen gösteren Dassault, bu uçağın oldukça rekabetçi bir profil yakalamış olmasından memnun. Şimdilerde Fransız Hava Kuvvetleri Rafale’lerin en gelişmiş versiyonu F4R ile donatılmak üzere yeni bir tedarik anlaşmasına imza attı. Bu yeni modellerin 115 milyon doların üzerine çıkması öngörülüyor.

4. Amerikan Boeing Üretiim F-15EX: 117 milyon dolar

F-15’ler de, F-16 ve F/A-18 gibi 1970’lerde geliştirilen bir savaş uçağıdır. Başlangıç yıllarında sadece hava üstünlüğü uçağı olarak üretilen F-15’lerin zamanla çok rollülük bağlamındaki yetenek kazanımı sonrasında her türlü hava harekât görevini başarıyla yapabilecek özelliklerle donatılmış oldu. 

Şimdilerde F-16Viper gibi bu 50 yıllık geçmişi olan uçağın yeni versiyonu, yeni uçak olarak Amerikan Hava Kuvvetlerinin kullanımına verilmek üzeredir. F-15EX olarak isimlendirilen yeni versiyonun eski C ve D modellerinin yerini alması ve en gelişmiş 5. nesil jetlerden daha uygun fiyatlı olması bekleniyor. Böylece hem yeni hem de yetenekli olacak F-15EX’ten beşinci nesil savaş uçağı temin edemeyen bazı ülkelerin temin etmek isteyebileceğini, hatta bu kapsamda Türkiye’nin de F-15EX alımını düşünmesinin bir seçenek olabileceğini değerlendiriyorum.

Saat başına uçuş maliyeti F-16’dan biraz daha pahalı olan F-15EX’in 29.000 dolarlık saatlik harcamayla uçuşlarını yapması bekleniyor. Bu maliyet, neredeyse F-35'in toplam işletme maliyetinin yarısına karşılık geliyor. Rafale ve Typhoon da 40-45.000 dolarları bulan saatlik uçuş maliyetleriyle, F-15EX’ten 1,5 misli pahalıya uçuyorlar. Bu uzun vadede bir savaş uçağına bakıldığında çok ciddi bir savunma harcamasına karşılık geliyor.  Bu cihetten bakıldığında, F-15EX, önceki modelleriyle benzerliğinin yanı sıra, birçok ülke için cazip bir uçak haline gelmiş durumdadır. Hatta Amerikan Hava Kuvvetleri, daha önce tedarik etmeyi düşündüğü F-35A uçak sayısında azaltmaya gitmeyi ve bütçesel yönden kendisine rahatlama getirecek F-15EX alımlarını gerçekleştirmeyi değerlendiriyor.

3. Avrupa Konsorsiyumu Üretimi Eurofighter Typhoon: yaklaşık 124 milyon dolar

Rafale benzeri bir savaş uçağı olan Avrupa üretimi Eurofighter Typhoon'un geliştirilmesine katılan Avrupa Birliği ülkeleri (İngiltere, Almanya, İtalya ve İspanya) için uçağın fiyatı 50 milyon dolar civarında olabileceği söyleniyor. Bununla birlikte ihracat fiyatının oldukça yüksek tutulduğu anlaşılıyor. Airbus Military’nin 2018 yılında Hindistan'a satılması gündeme gelen Eurofighter'lar için, uçak başına 138 milyon Euro'ya kadar teklif ettiği biliniyor. Öte yandan 115 milyon dolar fiyat etiketi olduğu söylenen ancak Hindistan tarafından satın alınırken Rafale’ler için 138 milyon doların çok üstünde bir ödeme yapıldığından hareket ettiğimizde, ortalama 124 milyon dolar etiket fiyatı olduğu söylenen Typhoon, fiyat yönüyle de Rafale’in önünde bulunuyor.

2. Amerikan Lockheed Martin Üretimi F-35: 130+ milyon dolar

F-35'in A, B ve C varyantları, tüm niyet ve amaçlar açısından farklı uçaklardır. En pahalısı, kısa kalkış ve dikey iniş (STOVL) için tasarlanmış F-35B'dir. F-35B uçaklarının 2029 yılına kadar geliştirilmesi beklenen modifiye versiyonu için öngörülen fiyatı en az 130 milyon dolar civarında bekleniyor. Halihazırda F-35B uçaklarının birim fiyatı 100 milyon dolardan daha düşüktür. Bu haliyle Rafale, Typhoon gibi dördüncü nesil savaş uçaklarının bile altındaki rakamlara satılabileceği düşünülebilir. Gerçekleşen rakamların Amerikan kamuoyuna açıklanan ve dönemin Başkanı Trump döneminde Lockheed Martin’e baskı yapılarak düşürüldüğü iddia edilen fiyat etiklerinin üzerinde olacağı haklı bir iddia olabilir kanaatindeyim.

F-35 bugüne kadarki en pahalı silah sistemi olarak tarihe geçti. En yeni beşinci nesil savaş uçağının işletme maliyetleri dünyadaki en yüksek maliyetler arasında yer alıyor ve bu da uçağın satın alınmasını ve bakımını nispeten pahalı hale getiriyor. 2022'den itibaren F-35'in birim maliyeti eklenen bazı gelişmiş yetenekler nedeniyle daha da arttı. 2023 yılı Mayıs ayının sonlarında yayınlanan GAO raporunda, "Uçak gövdesi ve motor üretimi ile ilgili önümüzdeki yıllara sarkan ek maliyetlerin yanı sıra ekipman, teknik veriler, eğitim ve diğer destek maliyetlerine bağlı olarak uçak maliyetinin artması bekleniyor ve bu da F-35’lerin maliyetini artıran bir faktör olarak görülüyor.”

1. Lockheed Martin F-22 Raptor: 143 milyon dolar

Dünyanın en iyi savaş uçaklarından biri olarak övülen, düşük görünürlüğün öncüsü, iki motorlu F-22 Raptor, Lockheed Martin tarafından sadece Amerikan Hava Kuvvetleri için geliştirilen beşinci nesil bir savaş uçağı oldu. Toplamda 194 adet olarak üretilen F-22’lerden 187 adedi operasyonel olarak hizmet veriyor. 1970’lerde üretilen F-15’in geliştirilme gerekçeleri F-22 için de geçerlidir diyebiliriz. Zira, bu uçak da beşinci nesil bir avcı uçağı olarak sadece hava hava görevleri için üretildi, hava üstünlüğünü hatta hava hakimiyetini hasım hava kuvvetleri karşısında tesis etmesi beklentisiyle sahaya sürülmeye başlandı. ABD’nin kimseye ihracına izin vermediği, üzerindeki teknolojilerin kimsenin eline geçmemesi için özel bir uğraş verdiği bu uçak, üretim maliyetin oldukça yüksek olması nedeniyle daha fazla sayıda üretilmeden, Lockheed Martin tarafından üretimi durduruldu. Bunun yerine Hava, Deniz ve Deniz Piyadeleri’nin isterlerini, gereksinimlerini tek bir uçak üzerinde toplayan ve böylece daha ucuza mal olması öngörülen F-35 beşinci nesil tek motorlu savaş uçakları üretildi.

Nihayetinde F-35’ler ile F-22’lerin program boyutunda mukayesesini önemli görüyorum. Daha yeni ve gelişmiş bir savaş uçağı olan F-35; F-22'den daha fazla harekât menziline sahiptir. Daha gelişmiş sensörleri bünyesinde barındırıyor. F-22’den çok daha iyi bir harekât resmini pilotlara sunabiliyor. Pentagon 187 adet F-22 üretimini yeterli gördü ama üç kuvvet için toplamda 2.500’e yakın F-35 ihtiyacının karşılanmasını istedi. Bu yönelişi, hangi uçağın maliyet, kabiliyet ve kullanılabilirlik açısından daha iyi olduğunu göstermesi yönüyle önemli görüyorum. Başlangıç döneminde 200 milyon dolara mal olduğu ifade edilen çift motorlu F-22 yerine 68 milyon dolara üretilebilen (F-35A versiyonlarının fiyatı) tek motorlu F-35’ler karşısında, yüksek bakım idame masrafları da göz önüne alındığında, F-22’nin hiç şansı kalmıyor kanaatindeyim.

Kaynakça

VALIUS VENCKUNAS, "Top 10 most expensive fighter jets in 2024", Aerotimehub, 24 Kasım 2023, https://www.aerotime.aero/articles/27553-top-10-most-expensive-fighter-jets