Avrupalı Airbus A300 Serisi ile Amerikalı Boeing’in 70 Yıllık B700 Hegemonyasına 50 Yılda Son Verdi
1970'lerde Avrupa konsorsiyumu olarak kurulan Airbus, özellikle 1988'de A320'nin piyasaya sürmesiyle birlikte yolcu uçağı piyasasındaki Boeing merkezli oyunun kurallarını değiştirdi. Fly-by-wire kontrolleri ve eşsiz yakıt verimliliğiyle Airbus; ciddi bir pazar payı elde etmeye başardı.
Boeing ve Airbus; bu ikili gökyüzüne hükmediyor ve uçakları küresel seyahatin omurgasını oluşturuyorlar.
İki devden daha yaşlı olanı Boeing, 1900'lerin başında William Boeing tarafından kurulmuş, jet çağına girişle birlikte; yaklaşık yetmiş yıl boyunca havacılık dünyasına neredeyse rakipsiz bir şekilde liderlik etmek istemiştir. B707, B747 ve hâlâ hakimiyetini koruyan B737 gibi efsanevi uçaklarıyla Boeing; Jet Çağı'nın şekillenmesine katkıda bulunmuş ve Amerikan mühendisliği ve inovasyonunun sembolü haline gelmiştir (Detaylı Bilgi için Bknz. Ref.-1).
Ardından, 1970'lerde Boeing'in hakimiyetine meydan okumaya kararlı bir Avrupa konsorsiyumu olarak kurulan Airbus geldi. Özellikle 1988'de A320'nin piyasaya sürülmesi, oyunun kurallarını değiştirdi. Fly-by-wire kontrolleri ve eşsiz yakıt verimliliğiyle Airbus; ciddi bir pazar payı elde etmeye başladı.
Günümüze geldiğimizde, rekabet her zamankinden daha da kızışmış durumda. Airbus ve Boeing, küresel ölçekte neredeyse eşit paya sahip ve dünya genelindeki havayolları A320 ve B737, A350 ve B787, A330 ve B777'den oluşan karma filolarla uçuyor. Artık üretimleri yapılmayan A380 ve efsanevi B747; Boeing ve Airbus’ın stil ve boyut açısından uzun mesafeli rotalara hakim olma hırslarının birer kanıtı olarak karşımıza çıkıyorlar.
Ancak bu rekabet sadece rekabetten ibaret değil; aynı zamanda ilerlemeyi de teşvik ediyor. Her iki rakip de birbirlerini yenilik yapmaya, emisyonları azaltmaya, yakıt verimliliğini artırmaya ve yolcu konforunu iyileştirmeye teşvik ediyorlar. İster Boeing'in pilot merkezli kontrollere ve dokunsal uçuşa verdiği önem, ister Airbus'ın uçuş kontrol hassasiyeti ve kokpit ortaklığı olsun (Detaylı Bilgi için Bknz. Ref.-2), her ikisi de uçuşa farklı felsefeler getiriyorlar.
Şimdi de Airbus’ın tüm yolcu uçaklarını (A300’lerle başlayan büyük gövde mirası, dar gövde A320 ailesi, A330/A340, A350 ve A380; ayrıca A220) net ve kronolojik bir akışla toplayalım ve aralara, Boeing’le rekabette nasıl öne geçtiğini de serpiştirelim.
1970’ler: Avrupa’nın cevabı-A300
• İlk uçuş: 28 Ekim 1972
• Hizmete giriş: 23 Mayıs 1974, Air France
• Neden önemli?
Dünyanın ilk çift motorlu geniş gövde yolcu uçağı; Airbus’ın sahneye çıkışı.
1980’ler: Kısaltılmış kardeş-A310
• İlk uçuş: 3 Nisan 1982
• Hizmete giriş: 1983, Swissair (ardından Lufthansa vb.)
• Neden önemli? A300’ün daha kısa, menzili uzatılmış, iki kişilik kokpitli türevi.
1988’den günümüze: Tek koridorda devrim-A320 Ailesi
• A320 (ilk uçuş 1987, Hizmete giriş 1988): Sivil havacılığa fly-by-wire’ı yerleştirdi; dar gövde standardını değiştirdi.
• A321 (Hizmete giriş 1994), A319 (Hizmete giriş 1996), A318 (Hizmete giriş 2003): Ailenin boy/menzil çeşitlenmesi.
• A320neo (Hizmete giriş 2016, ilk teslimat Lufthansa): Yeni nesil motorlarla yakıt tüketiminde çift haneli düşüş; NEO dalgası A321neo/LR ile transatlantik dar gövde dönemini başlattı.
• A321XLR (2025’te ilk teslimat, Iberia; EASA sertifikası 2024): 4.700+ nm sınıfında, tek koridorda uzun menzil yaklaşımını ana akım yaptı.
1990’lar: Geniş gövdede çift hamle-A330 & A340
• A330 (ilk uçuş 1992, Hizmete giriş 1994 Air Inter): İki motorlu, uzun menzilli işgücü; sonradan A330neo ile ikinci bahar.
• A340 (ilk uçuş 1991, Hizmete giriş 1993 Lufthansa/Air France): Dört motorlu dönemin son büyük temsilcisi; ultra-uzun uçuşların öncüsü.
• A330neo:
-900 (Hizmete giriş 2018, TAP Air Portugal)
-800 (Hizmete giriş 2020, Kuwait Airways) – yeni motor/aerodinamikle verimlilik güncellemesi.
2000’ler: Süperjumbo rüyası -A380
• İlk uçuş: 2005; Hizmete giriş: 2007, Singapore Airlines.
• Bugün: Üretim 2021’de bitti; son teslimat Emirates’e yapıldı. Birçok filo hizmette tutuyor.
2010’lar ve sonrası: Karbon fiber bayrak gemisi-A350 XWB
• İlk uçuş: 14 Haziran 2013.
• Hizmete giriş: A350-900 (2015, Qatar Airways), A350-1000 (2018, Qatar Airways).
• Öz: Geniş gövdede verimlilik/menzil standardı; B787 ve B777/B777X’e doğrudan rakip.
“Yeni üye” ama kökleri eski: A220 (eski Bombardier CSeries).
• CS100/A220-100 Hizmete giriş: 2016 (SWISS, o zaman “CS100”).
• CS300/A220-300 Hizmete giriş: 2016 (AirBaltic).
• Dönüşüm: 2018’de Airbus çoğunluğu aldı, aile A220 olarak yeniden adlandırıldı; 100-150 koltuk bandında verimlilik şampiyonu.
Peki, Airbus ile Boeing rekabeti sayısal olarak ne aşamada?
Airbus, son yıllarda teslimatlarda Boeing’in önünde:
• 2023’te Airbus 735 uçak teslim ederken Boeing 528’de kaldı.
• 2024’ün ilk yarısında da Airbus öndeydi; Boeing’in 737 MAX kaynaklı aksaklıkları tabloyu etkiledi.
Kısacası, dar gövdede A320neo/A321XLR, geniş gövdede A350 (ve yenilenmiş A330neo) ile Airbus; ağ esnekliği, yakıt verimliliği ve filo ortak kokpit felsefesi sayesinde oyunu uzun vadede kendi sahasına çekti.
Kaynakça:
1. Gökyüzünde 70 Yıllık Hegemonya: Boeing’in 700 Serisi Efsanesinin Doğuşu ve Yükselişi.
2. AIRBUS’mı, BOEING’mi, Gökyüzündeki Savaşın Kazananı Kim?
