Çin'ni Kudretli Savaş Uçağı J-20'ler, Pasifikte F-35'leri Durdurabilecek mi?

Askerî havacılık camiasında, Chengdu J-20, Mighty Dragon, Kudretli Ejderha olarak isimlendirilen beşinci nesil bir Çin savaş uçağının gerçekten kudretli olup olmadığı değerlendirmeleri yapılıyor. Çin'in Chengdu Aerospace Corporation (CAC) şirketi tarafından Çin Hava Kuvvetleri (PLAAF) için çift motorlu, tüm hava koşullarında uçabilen, hassas vuruş ve angajman kabiliyetine sahip olması öngörülen, özellikle de hava üstünlüğünü tesis etmesi için birtakım özellikleri öne çıkarılan bir hayalet savaş uçağı olarak tasarlandığı biliniyor. Bu uçağın, F-35’te olduğu üzere, başlıca üç üretim modeli bulunuyor. Erken tasarım ve geliştirme versiyonu J-20A, hareketli nozul veya itki vektörlü (thrust vectoring) denen nozul tasarımına sahip J-20B modeli ve genel maksatlı kullanıma uygun çift pilotlu versiyonu J-20S’dir. 

J-20 programı, 1990'lı yılların sonlarına doğru, J-XX olarak başlatıldı. İlk uçuşunu 11 Ocak 2011 tarihinde gerçekleştirdi. J-10AS çift kişilik takip uçağı eşliğinde başarılı bir uçuş yaptı. Bu tarihi kadar bu uçakla ilgili tartışmalar, dedikodular Batı basınında çokça yer aldı. Ancak uçağın gerçekte ne olduğu tam manasıyla bilinemediğinden, yapılış amacını yansıtırcasına, bu uçak ‘hayalet’ olarak kalmaya devam etti. 2000'li yılların ortalarından itibaren J-XX, J-13, J-14, XXJ olarak yürütülen geliştirme programı, nihayet 2010 yılının Aralık ayının sonlarında bulanık ve düşük kaliteli görüntüler şeklinde belirginleşmeye başladı. Bu bulanık görüntü, 2016 yılında icra edilen Çin Uluslararası Havacılık ve Uzay Fuarı'nda netleşti ve resmi olarak uçağın tüm dünyaya bu fuarda tanıtımı yapıldı. 2017 yılının Mart ayında PLAAF tarafından harekât değerlendirme ve uçuş testlerine tabu tutulan J-20, kendisinden beklenene yakın bir performans sergileyince, PLAAF bu uçakları envanterine dahil etme kararı aldı. İlk J-20 filosunu bir yıl sonra, 2018 yılının Şubat ayında aktive etti. Böylece Çin dünyada düşük görünürlüklü (stealth) savaş uçağı kullanmaya başlayan, ABD’den sonraki ikinci ülke oldu. J-20, Amerikan F-22 ve F-35 savaş uçaklarından sonra dünyanın üçüncü operasyonel beşinci nesil savaş uçağı olarak diğer ülkelerin de dikkatini çeker hale geldi.

O zamandan bu yana, J-20'nin ortaya çıkışının olası askeri ve stratejik etkileri ile ne tür bir savaş uçağı olacağı konusunda özellikle Batı dünyasında çok şey söylendi, tartışıldı. Çin, J-20'den önce J-10 ismini verdiği dördüncü nesil bir avcı uçağını geliştirmişti. J-20’yle birlikte, Çin tarafından geliştirilen 052D ve 055 tipi modern muhripler, Y-20 stratejik ulaştırma uçağı, FC-31’in beşinci nesil prototipi, 002 ve 003 şeklinde numaralandırdığı uçak gemileri, 075 amfibi hücum gemisi gibi büyük projelerine dış basının ilgisi gözle görülür şekilde arttı. FC-31’in yanında H-20 (B-21 muadili) gibi hayalet bombardıman uçakları ile yeni nesil su üstü muharip gemi üretimlerinin artık ciddiye alınması gereken ürünler olduğunu herkes anladı. J-20’yi yapan Çin’in bu geliştirme projelerinde de başarılı olacağına dair beklentiler en üst noktaya çıktı.

Çin Beşinci Nesil Jet Motoru Üretiminde Büyük Aşama Kaydetti

Öte yandan, düşük görünürlükte beşinci nesil uçaklara uygun motorların kullanılması kilit önemde görülüyor. Çin J-20 üretmeye karar verdiğinde, motor teknolojisinde oldukça geriden geliyordu. Bu nedenle, başlangıçta Rus motoru “ara çözüm” olarak kullanılmak zorunda kaldı. Salyut tarafından geliştirilen AL-31FM2 varyantıyla ilk uçuşlar gerçekleştirildi. Yaklaşık 32.600 lbf güce sahip bu motorlardan iki adedini taşıyan uçağın ihtiyaç duyduğu itki kuvveti büyük oranda karşılanıyordu. 

Bir sonraki motor varyantı ise Çin’in kendi geliştirdiği Shenyang WS-10 motoru oldu. Ancak bu henüz hedef motor değildi. WS-10B-3 motorlarının takılı olduğu J-20B uçakları, 2018 Çin Uluslararası Havacılık ve Uzay Fuarı'nda sergilendi. Daha sonra bu uçaklarda WS-10C’ler kullanıma alınırken, bu motorların düşük görünürlüğü destekleyen tırtıklı art yakıcı (after burner) nozullara sahip olması dikkatlerin uçağın üzerine daha da yoğunlaşmasına neden oldu. 

2022 yılının Ocak ayında yapılan bir açıklamaya göre, J-10A’lardaki motorlar da thrust vektörlü WS-10C’lerle değiştiriliyor. J-20’ler için esasında nihai hedef motor olarak Xian WS-15 (Emei) öngörülüyor. 2019 yılından itibaren bu kapsamda epey de yol alındı. Bu motorun süpersonik seyir süratine erişim ve aynı zamanda uçağa kazandıracağı ekstra manevra yetenekleri, uçağa katma değer kazandıran önemli özellikler olarak görülüyor. Bu motorların kullanılmasıyla birlikte, J-20’lerin ağırlık/güç oranının F-22 ve F-35 uçaklarını aşacağı iddia ediliyor. Yeni motorun, ekstra takat artışı yanında, soğutma, yönlendirilmiş enerji silahları ile yakın gelecekte uçağa entegre edilmesi beklenen yeni sensör teknolojilerinin ihtiyaç duyacağı ilave gücü de zorlanmadan verebileceği belirtiliyor.

J-20, Amerikan Stealth Uçaklarının Bir Kopyası mıdır?

İlk başlarda bazı yorumcular, J-20'nin gizliliğe, düşük görünürlüğe ilişkin gövde tasarımı, bir yönüyle F-22 ve F-35 gibi ABD tasarımlarına benzer şekilde geliştirildiğini savunuyorlardı. Ancak, keskin yüzeylere/açılara dayanan klasik beşinci nesil düşük görünürlük ihtiva eden gövde yapısı, tüm benzer özellikli savaş uçaklarında neredeyse birbirinin aynısı olarak kullanılmaktadır. Farklı hayalet uçaklarda da, ihtiyaç duyulan kinematik performansı koruyacak şekilde düşük görünürlükle uyumlu olarak, kenar hizalaması, çentikler, tırtıklar, eğimli kontrol yüzeyleri, karma kanat konfigürasyonları ve giriş geometrisinin sınırlı bir kombinasyonu vb. kullanılıyor. Bu kapsamda, sadece J-20 değil, örneğin Güney Kore'nin KF-21 Bromae’si, Türkiye’nin TF-23 Kaan’ı, Hindistan'ın AMCA’sı gibi üzerinde çalışılan hayalet savaş uçağı projeleri ortaya çıktıkça, dünyadaki hayalet savaş uçaklarının birbirinin kopyası olduğu bağlamındaki değerlendirmeler anlamını yitiriyor. Artık klasikleşen bu gövde tasarımlarında benzerliğe, Avrupa'nın next generation fighter (NGF), İngiltere'nin Tempest ve Japonya'nın F-3 gibi daha gelişmiş özelliklere sahip olması beklenen beşinci ve/veya altıncı nesil projelerinde bile yer veriliyor.

Analistler, J-20'nin gövdesinde radar kesit alanını (RCS) azaltmak için bütünsel bir yaklaşım kullandığını ifade ediyorlar. J-20 kanartları ile kanatlarının ön kenar kök uzantılarının benzersiz bir şekilde birleştirildiğine dikkat çekiyorlar. Çentikli ön gövde, modifiye radar radomu ve elektro-iletken kanopi, F-22'ye benzer şekilde J-20’lerde olgun bir tasarım kullanıldığına işaret ediyor. Beşinci nesil gerekliliklerine uygun olarak hava alığı girişleri ‘S-duct’ tipi bir yapıda tasarlandığından, süpersonik süratlerde bile düşük görünürlüğü destekleyebiliyor. Bu tür hava alığı girişleri, ağırlıktan tasarruf sağlarken, karmaşıklığı azaltmaya ve motor(lar)dan kaynaklanan radar izini en aza indirmeye hizmet ediyor. Düşük görünürlülük için dahili bir silah haznesi bu uçaklarda da kullanıldı. Bu hazneyle uyum sağlayan bir yapıda, düz bir gövde tabanı, hazne kapaklarını birbirine bağlayan testere dişli birbirine geçmeli iz bırakmayan kenarlar, dikey kuyrukların tabanındaki soğutma portlarındaki ağ kaplamalar, gömülü antenler ve radar emici kaplama malzemeleri de J-20’lerde kullanılan ayrıntılar olarak gözlerden kaçmıyor. Düşük görünürlük açısından Çin askerî hava ve uzay mühendisliğinin Ruslara üstün gelmekte olduğu, J-20 teknolojiyle bunun ispatlandığı, PAK-FA’nin J-20’nin gerisinde kaldığı ifade ediliyor. 

Neticede, J-20 geliştirilirken, 2000’li yılların başlarında iddia edilen F-22 ve F-35 tasarımlarını Çin’in ‘çaldığı’ iddiası, bir bakıma artık anlamsız bir söylentiden öteye geçememektedir. Şüphesiz J-20 geliştirilirken teknoloji casusluğu yapılmış olsa bile görünürde klasik beşinci nesil çizgilerinden öte yeni bir durum J-20 tasarımında göze çarpmamaktadır. Bu arada Çin, 2021 yılında yaptığı bir açıklamada, hava kuvvetlerinin yüzüncü kuruluş yıldönümü olan 2027 yılına kadar, ABD’nin elindeki F-22 sayısı kadar (186) J-20 uçağını üretmeyi hedeflediğini duyurmuştu. Bu sayının üstüne bile çıkabileceğini değerlendiriyorum.

Pasifikte J-20 ile F-35 Arasında Çekişme Yaşanıyor

Halihazırda üretilen J-20 uçaklarının sayısı tam olarak bilinemiyor. Yine de J-20 Mighty Dragon'un giderek PLA Hava Kuvvetleri'nin ana savaş uçağı haline gelmekte olduğu gözlerden kaçmıyor. Pasifik bölgesinde Çin-Amerikan çekişmesini, hegemonya mücadelesini ve Tayvan merkezli gel-giti bol gerginlikleri tüm dünya takip ediyor. İki ülke arasındaki çekişmede J-20 ile F-35 beşinci nesil savaş uçakları, hava bacağında kilit rol oynuyorlar. Böyle bir misyon bu iki uçağa iki ülke tarafından adeta yüklenmiş durumdadır. 

ABD Pasifik Hava Kuvvetleri Komutanı General Kenneth 2022 yılının Mart ayında F-35’lerin Çin J-20 jetleriyle temasının olduğunu açıklamıştı. O tarihten itibaren iki ülke de birbirini havada kolaçan etmeye devam ediyor. Şimdilerde Çin’in icra ettiği müşterek veya hava tatbikatlarının kilit oyuncusu J-20’lerle yapılan her faaliyeti ABD yakından takip ediyor.

Amerikan Hava Kuvvetlerinin medyaya yansıyan değerlendirmelerine göre, J-20 ile Çin’in ne yapmak istediği henüz tam belli değil. Hava üstünlüğüne öncelik vermeleri bekleniyor. Uçağı oldukça iyi uçuruyorlar. Amerikalı bir Generale göre, “Kısa bir süre önce Doğu Çin Denizi'nde F-35'lerimizle birlikte J-20'lere nispeten yaklaştığımız bir angajman yaşadık ve J-20'nin komuta ve kontrolünden oldukça etkilendik."

Bu yılın Ocak ayında, Çin devletine bağlı bir yayın kuruluşu, bir J-20 filosunun videosunu yayınladı ve filonun "düzenli devriyelerde ve Doğu Çin Denizi Hava Savunma Tanımlama Bölgesi (ADIZ) devriye görevinde mükemmel bir iş çıkardığını" söyledi. Aynı zamanda o günlerde sosyal medya, bir J-20'nin bir F-35 savaş uçağını engellemiş olabileceği iddialarıyla çalkalandı.

Yine South China Morning Post'ta yayınlanan "Çin, F-35 ile nadir karşılaşmaları gösterebilecek görüntüleri yayınlayarak J-20 hayalet savaş uçağının yabancı savaş uçaklarını engellemedeki rolünü öne çıkarıyor" başlıklı bir haber de böyle bir etkileşime işaret ediyordu. Haberde, PLA Hava Kuvvetleri'nin yabancı savaş uçaklarını engellemek için genellikle J-11 ve J-16 jetlerini göndermesine rağmen, J-20 uçağının ABD'nin F-35'leri veya Japon Hava Öz Savunma Kuvvetleri gibi yabancı hayalet savaş uçaklarını savuşturabilecek en yetenekli uçak olduğunu ileri süren askeri uzmanlara atıfta bulunuluyordu.

Çinli bir askeri havacılık uzmanı olan Fu Qianshao Global Times'a yaptığı açıklamada ABD ve müttefiklerinin çok sayıda F-35 hayalet savaş uçağı siparişi verdiğini ve bunların hava üstünlüğü görevleri yerine, yer hedeflerine taarruz veya havadan yere taarruz görevleri için tasarlandığını söyledi. Fu, bu durumda Kara Kuvvetlerinin kısa menzilli radarları, kızılötesi ve optik sensörlerinin yanı sıra yüksek hareket kabiliyetine sahip araçlara monte edilmiş hava savunma topları ve füzelerinin önem kazandığını, Hava Kuvvetlerinin uzun menzilli radarları ve füzelerinin ise F-35'lerin yüksek irtifalar yerine alçak irtifalardan hava savunmasına nüfuz etmeyi tercih etmesi karşısında, avantajlarını kaybedebileceklerini belirtti.

Sonuç

Bugünlerde, Asya’daki J-20 ile F-35 arasındaki çekişme, bölge ülkelerini etkisi altına aldı. F-35 Lightning II hayalet savaş uçaklarına olan talep, ABD’nin Asya’daki müttefikleri arasında artma eğilimi gösteriyor. Bu talebi Pekin'in agresif genişleme ve nüfuz politikalarının komşuları tarafından rahatsız edici bulunması tetikliyor. ABD'nin başlıca müttefikleri olan Japonya ve Güney Kore; şimdiden F-35 satın alan ülkeler olarak ABD’yi Pasifik’te Çin’e karşı desteklemeye hazır olduklarını göstermekten çekinmiyorlar. Özellikle Japonya, neredeyse ABD’den daha fazla Çin karşıtı bir güç projeksiyonu arayışına girdiğini saklamıyor. Bazıları, zaman zaman tansiyonun yükseldiği Tayvan Boğazı bağlamındaki sorunlara vurgu yaparak, Pekin ve Washington arasında askeri bir çatışmanın an meselesi olduğuna inanıyorlar. Bu bağlamda, ABD Başkanı Joe Biden’ın, Çin'in Tayvan’a saldırması halinde ülkesinin bu ada devletinin yardımına koşacağını defalarca dile getirmesi, çatışma senaryolarının geçerliliğine ilişkin ikna edici bir argüman olarak öne sürülüyor. Olası çatışma senaryolarında Çin tarafının elindeki J-20’lerin belirgin bir rol üstlenmesi, bu uçağı bertaraf edecek tedbirlerin geliştirilmesi, Amerikan hava gücünün öncelikleri arasında yer alıyor. En azından ben resmi bu şekilde okuyorum.

Kaynakça

Rick Joe, “J-20: The Stealth Fighter That Changed PLA Watching Forever”, The Diplomat, 11 Ocak 2021, https://thediplomat.com/2021/01/j-20-the-stealth-fighter-that-changed-pla-watching-forever/

Sakshi Tiwari, “China’s J-20 Fighters ‘Fail’ To Break Through Air Defense Bubble; Gets Caught In The Web In Late-Night Simulation Drills”, The Eurasiantimes, 25 Mart 2023, https://www.eurasiantimes.com/chinas-j-20-fails-to-break-through-air-defense-bubble/

Fatih Mehmet, “Çin’in J10B Savaş Uçağı “thrust vector” kabiliyeti ile sahneye çıktı”, DefenceTurk, 9 Kasım 2018, https://www.defenceturk.net/cinin-j10b-savas-ucagi-thrust-vector-kabiliyeti-ile-sahneye-cikti