Dron Drona Muharebe: İHA’yı İHA’yla Durdurmak Mümkün mü?

Son yıllarda dünya savunma sanayinde yaşanan en önemli gelişmelerden biri de yaygın kullanımıyla dron olarak bilinen insansız hava araçları (İHA)’nın silahlı çatışmalarda etkin olarak kullanılmaya başlanması ve kuvvet çarpanı etkisiyle muharebelerin sonucunu değiştirecek sonuçlar yaratmasıdır. ABD’nin 2001’de Afganistan’ı işgalinin ardından silahlı İHA (SİHA)’lar hem bu ülke hem de Pakistan’da radikal unsurlara karşı mücadelede sıklıkla kullanılmıştır.  Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) 2005-2010’lu yıllardan beri İHA ve SİHA’ları terörle mücadele ve hudut güvenliğinin sağlanmasında yaygın olarak kullanmaktadır. Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’ı özgürleştirilmesi harekâtı sırasında Türk SİHA’ları harp literatürüne girecek etkiler yaratmıştır. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaşta ise diğer İHA / SİHA’larla birlikte dolanan / gezici mühimmat veya kamikaze (intihar) İHA ve İlk Kişi Görüş (First Person View) İHA’ları yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Orta Doğu’da devam eden istikrarsızlık ortamında İHA’lar vekil unsurlar ve çatışmaların tarafı devletlerce sıklıkla kullanılmaktadır. Hamas’ın 07 Ekim 2023’deki saldırılarında İsrail’in gözetleme ve komuta kontrol sistemlerinin etkisizleştirilmesinde intihar dronlarını etkin olarak kullandığı bilinmektedir. İran’ın İsrail’e yönelik 13-14 Nisan 2024 gecesi gerçekleştirdiği saldırıda da İHA’lar önemli bir yer tutmuştur. 

İHA’ların keşif ve taarruz maksatlı kullanımlarının muharebe sahasındaki etkileri onlara karşı geliştirilen savunma sistemleri üzerindeki çalışmaları da artırmıştır. İHA Savar / Dronsavar olarak da anılan İHA savunma sistemlerindeki gelişmeleri gözden geçirmeden önce İHA’ların sınıflandırılmalarından kısaca bahsetmekte fayda vardır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün (2020, s. 3) ağırlıklarına göre yaptığı sınıflandırmaya göre;

• İHA0, Azami kalkış ağırlığı 500 gr (dâhil) -  4kg aralığında olan İHA'lar, 

• İHA1, Azami kalkış ağırlığı 4 kg (dâhil) - 25 kg aralığında olan İHA'lar, 

• İHA2, Azami kalkış ağırlığı 25 kg (dâhil) - 150 kg aralığında olan İHA'lar, 

• İHA3, Azami kalkış ağırlığı 150 kg (dâhil) ve daha fazla olan İHA'lardır. 

Ağırlık, menzil, uçuş irtifası ve havada kalış süresi gibi faktörleri dikkate alan bir başka sınıflandırmaya göre ise İHA’lar çok küçük, küçük, kısa menzilli, orta menzilli, orta havada kalış süreli, düşük irtifa uzun havada kalış süreli, orta irtifa uzun havada kalış süreli, insansız hava muharebe aracı, yüksek irtifa ve yüksek havada kalış süreli olarak sınıflandırılmaktadır (Karataş, 2020, s. 57). NATO tarafından da kullanılan benzer bir sınıflandırmaya göre ise Sınıf I çok küçük, küçük İHA’lar; Sınıf II orta büyüklükteki İHA’lar; Sınıf III ise orta ve yüksek irtifalı ve uzun süreli havada kalabilen İHA’lar için kullanılmaktadır (Çağlar ve Gülmez, 2023, s. 29). Bu çalışmada anlatım kolaylığı açısından NATO sınıflandırması esas alınacaktır.

İHA’lara karşı savunma sistemleri İHA’ların tespit, teşhis, takip ve etkisiz hale getirme bileşenlerini içermektedir. İHA’ların tespiti, teşhis ve takibi için genellikle radar, radyo frekans (RF) tarayıcı sistemler, elektro-optik kameralar ve termal kameralar kullanılmaktadır. Radarlar, radyo frekans sinyali yayarak hava araçlarını radar kesitlerinden tespit eden cihazlardır. Askeri maksatlı kullanılan radarlar daha yüksekten uçan, daha hacimli ve hızlı hava araçlarını tespit etmek maksadıyla geliştirildiği için İHA’lara karşı etkisiz kalmaktadır. Diğer taraftan bazı İHA modellerinde metal yerine strafor, plastik ve ahşap kullanılması radar kesit alanlarını düşürdüğünden tespit edilmelerini güçleştirmektedir. Özellikle Sınıf I İHA’ların alçak irtifada uçabilmeleri, radar sinyallerinin arazi arızaları nedeniyle etkinliğini kaybetmesine neden olmaktadır. Radyo frekans tarayıcı sistemler ise İHA’ların işletildiği radyo frekansları tarayarak tehdit oluşturabilecek İHA’ları bulan cihazlardır. Bu sistemler otonom uçuş özelliği olan İHA’lara karşı etkili değildir (Genç ve Erciyes, 2020, s. 38). 

Elektro-optik kameralar cisimleri görüntü kesitlerine göre, termal kameralar (IR) ise kızıl ötesi ışın (ısı) kesitlerine göre tespit ve teşhis etmektedir. Akustik sistemler, İHA’lardan algıladıkları sesleri kütüphanelerindeki İHA sesleriyle karşılaştırarak tanımlama işlemini gerçekleştirmektedir. Etkin bir İHA savunma sistemi kurabilmek için tespit, teşhis ve takip sistemlerinin birbirini tamamlayacak şekilde kullanılmaları gerekmektedir. Ağırlıklı olarak radarla İHA’ların konumu belirlenirken teşhis için elektro-optik ve akustik sistemler, takip için ise radar ve elektro-optik sistemler kullanılmaktadır.

İHA’ları etkisizleştirme sistemleri de teknolojik gelişmelere paralel olarak gelişmekte ve çeşitlenmektedir. Bu maksatla RF karıştırma, küresel uydu seyrüsefer sistemi [Global navigation satellite systems (GNSS)] karıştırma, yanıltma sinyali (spoofing), lazer, köreltme, yüksek güçlü mikrodalga, ağ, mühimmat (mermi, füze, roket vb.), İHA kullanılmaktadır. Karıştırma sitemleri İHA ile kullanıcı veya uydu arasındaki sinyal / veri bağlantısının kesilmesi esasına dayanmaktadır. Yanıltma sinyali, İHA’ya yanıltıcı bir sinyal göndererek kontrol ele geçirmek suretiyle güzergâhının dışına çıkarmak ya da istenilen bölgeye indirmek şeklinde uygulanmaktadır. 

Lazerle etkisizleştirmede, İHA’nın önemli parçaları yakılmaktadır. Köreltmede, İHA’nın kameraları lazer veya yüksek yoğunluklu ışınla köreltilmektedir. Yüksek güçlü mikrodalga ile etkisizleştirmede, İHA’nın elektronik sistemleri yönlendirilmiş enerji dalgalarıyla kullanılamaz hale getirilmektedir. Ağ sisteminde, bir fırlatıcı marifetiyle fırlatılan ağ ile İHA kontrol altına alınmaktadır. Mühimmat ile İHA’nın imhası diğer yöntemlere göre daha çeşitli seçenekler sunmaktadır. Bunlar arasında av tüfekleri, makineli tüfekler, otomatik bombaatarlar, roketatarlar gibi klasik silahlarla atılan mühimmatlar yanında güdümlü füzeler veya akıllı mühimmatlar gibi modern mühimmatlar da bulunmaktadır. Etkisizleştirmede İHA kullanılmasında, İHA’nın üzerindeki mühimmatın patlatılması, İHA’nın diğer İHA’ya çarparak düşürülmesi veya İHA’nın üzerindeki lazer vb. enerji yönlendirme sistemlerinin kullanılması gibi farklı yöntemler kullanılabilmektedir.

Sınıf I İHA’lar içinde çok küçük İHA’ları mevcut İHA savunma yöntemlerinden biri veya çoklu bir yöntem kullanarak etkisiz hale getirmek mümkündür. Doğal olarak bunlara karşı küçük çaplı klasik mühimmat ve kendi sınıf ve çapında İHA’ları kullanmak maliyet etkin olacaktır. Özellikle sürü İHA teknolojisindeki gelişmelerle birlikte sürü İHA tehdidine sürü İHA’yla karşılık vermek mümkün olabilecektir. Muharebe sahasında, otonom hareket eden sürü İHA’ların klasik keşif ve gözetleme görevleri dışında belirli alanları tecrit etmek, ateş desteği sağlamak, mühimmat olarak kullanılmak yanında birbiriyle çatıştıklarını da görmek mümkün olabilecektir. Stratejik ve operatif harekâtta kullanılan Sınıf III İHA’ları ise kendi sınıfından başka İHA’lardan atılan, yerden havaya atılan veya savaş uçaklarında atılan füzelerle etkisiz hale getirmek mümkündür. Bu İHA’ların düşük radar kesitleri avantaj sağlamasına rağmen düşük hızları ve IR izleri yer-hava ve hava-hava füzelerine karşı hassasiyet yaratmaktadır. Nitekim, İran’ın İsrail’e karşı 13-14 Nisan gecesi düzenlediği saldırılarda kullandığı 170 kadar Şahid 131 ve 136 intihar İHA’larının tamamı savaş uçakları ve hava savunma füzeleri tarafından imha edilmiştir.

İHA’ların başka bir İHA’yla etkisizleştirilmesine yönelik çalışmalarda ağırlıklı olarak taktik seviyede kullanılan Sınıf I ve Sınıf II kapsamındaki küçük taktik İHA’ların yine bu kapsamdaki İHA’lara karşı kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Zira, yukarıda da belirtildiği gibi, stratejik mesafede kullanılan İHA’ları uzun menzilli hava savunma sistemleriyle hava sahasına veya harekât alanına girdiğinde imha etmek mümkündür. Öte yandan, İHA’nın tehdit oluşturan İHA’yı tespit, teşhisten sonra takip ve sonrasında çarpma veya başka bir yöntemle düşürebilmesi için ondan daha hızlı, taşıdığı mühimmat veya oluşturduğu kinetik etkinin de yeterli şiddette olması gerekir. Radar kesitleri daha düşük, alçak irtifadan uçabilen ve imalat malzemesi nedeniyle radarla tespiti zor İHA’lar diğer hava savunma tedbirlerini aştıklarında elektronik taarruz tedbirleri de etkili olmazsa, aynı sınıftaki başka bir İHA’yla imha etmek mümkün olabilir. 

Aslında tehdidi uzaktan bertaraf etmek prensibi kapsamında elektronik karıştırma veya lazerle köreltme yöntemlerinin menzili kısa kaldığında doğrudan İHA’yı kullanmak da düşünülebilir. Bu konudaki en doğru hal tarzı yapılacak doktrin çalışmalarıyla ortaya konulmalıdır. Maliyet açısından değerlendirildiğinde de cari fiyatlarla 20.000-50.000 $ değerindeki bir İHA’yı daha yüksek maliyetli bir hava savunma füzesi yerine benzer maliyetli bir İHA’yla imha etmek daha ekonomik olacaktır. ABD Ordusu Sınıf I ve Sınıf II kapsamındaki küçük taktik İHA’lara karşı 2022 Ekim ayında LIDS (The Low, Slow, Small, Unmanned Aircraft Integrated Defeat System) olarak bilinen Alçak İrtifa, Yavaş ve Küçük İHA Birleşik Etkisizleştirme Sistemi’ni uygulamaya koymuştur. Bu sistemin en önemli iki bileşeni mikro İHA’lar dahil tespit ve takip eden Ku-band RF Sistemi (KuRFS) ve Coyote olarak isimlendirilen önleyici / durdurucu İHA’dır. Türkiye’de de Gürbağ Savunma ve Teknoloji firmasının bu alanda çalışmaları bulunmaktadır.

Çatışma alanlarının genişlemesiyle günümüz muharebelerinin önemli bir unsuru haline gelen İHA’lara karşı etkin bir savunma sistemi geliştirme yönündeki çalışmalar tüm dünyada artmaktadır. İHA savunma yöntemi olarak İHA’ya karşı İHA kullanan ürünleri envanterlerine alan ve bunu muharebe sahasında kullanan ülkeler bulunmaktadır. Bu çerçevede, İHA’ya karşı İHA konseptinin muharebe sahasında edinilen tecrübeler ışığında yapılacak doktrin çalışmalarıyla birlikte katmanlı hava savunma mimarisinin önemli bir bileşeni olabileceği düşünülmektedir.

Kaynaklar

“Birds, Planes, Drones – KuRFS Radar Can Spot Them All”, Defencenews, https://www.defensenews.com/native/raytheon-missiles-defense/2022/11/22/birds-planes-drones-kurfs-radar-can-spot-them-all/, erişim tarihi: 01.03.2024.

Çağlar, Mehmet Turan ve Lara Gülmez. “Savaşın Yeni Araçları: Silahlı İnsansız Hava Araçlarının (SİHA) Yayılması ve Büyük Güçlerden Devlet Dışı Aktörlere SİHA Kullanımı”, Social Review of Technology and Change, Volume 1, No 2, 2023.

“Defeating Drones: Demonstration in the Desert”, Defencenews, https://www.defensenews.com/native/raytheon-missiles-defense/2021/11/12/defeating-drones-demonstration-in-the-desert/, erişim tarihi: 01.03.2024.

Demarest, Colin. “RTX to Supply 600 Coyote Drone Interceptors to Army”, Defencenews, 12 February 2024, https://www.defensenews.com/unmanned/uas/2024/02/12/rtx-to-supply-600-coyote-drone-interceptors-to-army/, erişim tarihi: 01.03.2024.

“Geleceğin Harekât Ortamında Sürü Drone’lar ve İnsansız Sistemlerin Rolü”, 29.03.2024, https://savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Gelecegin-harek%C3%A2t-ortaminda-suru-drone-lar-ve-insansiz-sistemlerin-rolu, erişim tarihi: 19.04.2024.

Genç, Yusuf Mutlu ve Erdem Erciyes “İnsansız Hava Araçları (İHA) Tehditleri ve Güvenlik Yönetimi”, Türkiye İnsansız Hava Araçları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2020.

“How are 'Kamikaze' Drones Being Used by Russia and Ukraine?”, https://www.bbc.com/news/world-62225830, BBC, erişim tarihi: 3.03.2024.

İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı, 2020, https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/talimatlar/2020/SHT-IHA_Rev-04.pdf, erişim tarihi: 15.04.2024.

Jakes, Lara. “Do Tanks Have a Place in 21st-Century Warfare?”, The New York Times, 20 April 2024, https://www.nytimes.com/2024/04/20/world/europe/tanks-ukraine-drones-abrams.htm, erişim tarihi: 22.04.2024.

Kanat, Öztürk Özdemir. “The Significance of Unmanned Aerial Vehicles (UAVs) in Strategic Contexts”, Journal of Anadolu Strategy, Cilt 5, Sayı 2, 2023.

Karataş, İbrahim. “The Evolution of Unmanned Aerial Vehicles (UAVs) and Their Similarities With Proxy Groups”, Akademik Hassasiyetler, Cilt 7, Sayı 14, 2020.

Martins, Bruno Oliveira and others. “Countering the Drone Threat Implications of C-UAS Technology for Norway in an EU and NATO Context”, Peace Research Institute Oslo, 2020, https://www.prio.org/publications/12245, erişim tarihi: 12.03.2024.

“Meet the US Army's LIDS: A Sure Shot Against Drones”, 08 February 2024, https://www.rtx.com/raytheon/news/2024/02/08/meet-lids-a-sure-shot-against-drones, erişim tarihi: 23.04.2024.

“Mevlütoğlu, Arda. “Gösterişli Bir Hiçbir Şey: İsrail - İran Müşterek Fiilî Atışlı Hava Savunma Tatbikatı”, 17.04.2024, https://www.siyahgribeyaz.com/2024/04/gosterisli-bir-hicbir-sey-israil-iran.html, erişim tarihi: 18.04.2024.

“Navigating the Landscape of CUAS in Modern Defense”, Defencenews https://www.defensenews.com/native/raytheon-missiles-defense/2023/12/15/navigating-the-landscape-of-cuas-in-modern-defense/, erişim tarihi: 19.04.2024.

Öz, Tolga ve Serkan Sert. “The Present Role of Anti-Drone Technologies in Modern Warfare and Projected Developments”, Güvenlik Stratejileri, Cilt 15, Sayı 32, 2019.

Peri, Dinakar. “Expanding Anti-UAVs Market to Counter Drone Technology”, CLAWS Journal, Winter 2015.

“Türk SİHA’larına Hava Hava Füzesi: Oyun Değiştirici”, 14 Nisan 2024, https://www.savunmasanayist.com/turk-sihalarina-hava-hava-fuzesi-oyun-degistirici/, erişim tarihi: 22.04.2024.