F-35 Uçaklarında Yaşanan Kazalar ve Nedenleri Nelerdir? Bölüm-8

F-35 uçaklarıyla, ilk uçuşunu gerçekleştirdiği 2006 yılından günümüzde toplamda 613.000 uçuş saati yapılmıştır. Bu uçuşların yaklaşık 23.000 saati test uçuşu olarak gerçekleştirilmiştir. Halihazırda 890’dan fazla F-35 uçağı kullanıcılara teslim edilmiştir. Toplamda dünya çapında 9 ülkenin toprağında yer alan 37 hava üssünde (dokuz uçak gemisi dahil) görev yapan bu uçaklarla, yaklaşık 1.900 pilot tarafından 14.000 kadar uçak bakım personelinin desteğiyle eğitim ve harekât uçuşları gerçekleştirilmeye devam edilmektedir. 

Uçak başına yıllık ortalama 300 saat uçuş yapması öngörülen F-35 uçaklarıyla 2024 yılının sonuna doğru bir milyonuncu saate ulaşılması beklenmektedir. Yaygın kullanımı ve tek motorlu olması yönüyle geleceğin F-16’sı olacağı kanaatindeyim. Bu kapsamda, ilk uçuştan günümüze F-35 uçaklarıyla yaşanan uçak kazalarından özetle bahsetmek istiyorum.

#1 F-35 Kazası:

Kaza; 23 Haziran 2014 tarihinde, Eglin Hava Üssü/Florida’da, Amerikan Hava Kuvvetlerine ait 10-5015 numaralı F-35A uçağıyla yaşanmıştır. 

Kaza, kalkış anında motor stall ikazı ve ardından yangın ikazının alınması neticesinde pilot kalkıştan vazgeçme kararı veriyor ve başarıyla abort ediyor. Yanan uçağı pist üzerinde bırakarak emniyetle terk ediyor. Kurtarma ekipleri yangına müdahale ediyor ve söndürüyor. Yangın işarından yedi dakika sonra yangın söndürülmüş olmasına rağmen, uçağın üçte ikisi yanıyor ve toplamda kazanın sonucu olarak 50 milyon dolarlık zarar oluşuyor.

İnceleme heyeti kazanın sebebinin motorun üçüncü kademesinde fan blade’lerde malzeme kaynaklı bir arızanın neden olduğuna değerlendirmesine ulaşıyor. Rotor kolunun parçalanması ve sonrasında kopan parçaların uçağın gövdesinin üst kısmından fırlayarak dahili yakıt ve hidrolik hatlarını koparıyor. Yakıt ve hidrolik sıvısı bu nedenle tutuşuyor ve ardından yangın hadisesi gelişiyor. 

#2 F-35 Kazası (Olayı):

Kaza; 23 Eylül 2016 tarihinde, Mountain Home Hava Üssünde, Amerikan Hava Kuvvetlerine ait 12-5052 numaralı F-35A uçağıyla yaşanmıştır. Kaza, uçuş hattında çıkan bir yangından kaynaklanmıştır. Uçağın kendisiyle doğrudan ilişkili değildir.

#3 F-35 Kazası (Olayı):

Kaza; 27 Ekim 2016 tarihinde, MCAS Beuafor’ta, Amerikan Deniz Piyadelerine (USMC) ait 16-8057 numaralı F-35B uçağıyla yaşanmıştır.

Pilot havada yangın ikazı alınca, emercensi deklare ederek emniyetle MCAS Beuafort’ta emercensi iniş yapıyor. Yangın ikazı, hatalı bir braketin hidrolik hatların yakınındaki elektrik kablolarının sıyrılmasına neden olması sonucunda meydana gelen elektriksel bir kısa devre küçük bir hidrolik sızıntının alev almasına ve yangının patlak vermesine neden oluyor. Zamanında müdahale edilebildiği için uçak faal hale getirilip, uçmaya devam ediyor.

#4 F-35 Kazası (Olayı):

Kaza; 22 Ağustos 2018 tarihinde, Eglin Hava Üssü/Florida’da, Amerikan Hava Kuvvetlerine ait 11-5024 numaralı F-35A uçağıyla yaşanmıştır.

Uçak görev sonu Eglin Hava Üssüne planlı inişini yaparken, burun iniş takımı arızası yaşandı. İnişte hafif hasar gören uçak, hasarlı parçaların değiştirilmesini takiben tekrar uçuşa verildi.

#5 F-35 Kazası (Olayı):

Kaza; 28 Eylül 2018 tarihinde, MCAS Beaumont yakınlarında, Amerikan Deniz Piyadelerine ait 16-8719 numaralı F-35B uçağıyla yaşanmıştır. Pilot emniyetle uçağı terk etmiştir.

Kaza, motora giden yakıt hatlarında bir borunun arıza yapması sonucu meydana gelmiştir. 

#6 F-35 Kazası:

Kaza; 9 Nisan 2019 tarihinde, Japonya’ya ait Honshu adasının 135 kilometre açıklarında açık deniz üzerinde Japon Hava Kuvvetlerine ait 79-8705 (15-5118) numaralı F-35A uçağıyla yaşanmıştır. Kaza, deniz üzeri eğitim uçuşu esnasında meydana gelmiş, ancak kazanın neden olduğu açıklanmamıştır. Denize düşen uçakta pilot hayatını kaybetmiştir. Kaza incelemesi devam etmektedir.

#7 F-35 Kazası:

Kaza; 19 Mayıs 2020 tarihinde, Eglin Hava Üssü/Florida’da, Amerikan Hava Kuvvetlerine ait 12-5053 numaralı F-35A uçağıyla yaşanmıştır.

Kaza, gece uçuş eğitiminde, iniş safhasında uçağın piste teması esnasında meydana gelmiştir. Uçağın kontrolünü kaybeden pilot, atlama kumandası vererek emniyetle uçağı terk etmiştir. Bu esnada uçak yere sürtünme kaynaklı alev almış ve çıkan yangın sonucu tamamen kullanım dışı kalmıştır.

#8 F-35 Kazası:

Kaza; 17 Kasım 2021 tarihinde, Akdeniz’de seyir halindeki HMS Queen Elizabeth uçak gemisinden uçuşlarını gerçekleştiren İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetlerine ait ZM152 numaralı F-35B uçağıyla yaşanmıştır.

Deniz üzeri uçuş esnasında denize düşen uçaktan paraşütle atlayarak kurtulan pilot emniyetle gemiye dönmüştür. Kaza incelemesi devam etmektedir.

#9 F-35 Kazası:

Kaza, 4 Ocak 2022 tarihinde Güney Kore Hava Kuvvetlerine ait bir F-35A uçağının, iniş takım sisteminde yaşanan bir elektronik/yazılım arızası sonucunda gövde üzerine emercensi iniş yapmak zorunda kalması neticesinde yaşanmıştır. Kaza incelemesi devam etmektedir.

#10 F-35 Kazası:

Kaza; 22 Ocak 2022 tarihinde, Güney Çin Denizi’nde seyir halindeki Amerikan Donanmasına ait Carl Vinson uçak gemisinde konuşlu F-35C uçağıyla yaşanmıştır. Kaza, uçak gemisine iniş esnasında muhtemelen piste sert temas ve sonrasında sürtünmeden kaynaklı çıkan yangın yaşanmasıyla birlikte uçağın gemi üzerinde tutunamayıp pist sonundan denize düşmesi sonucu gerçekleşmiştir. Pilot emniyetle atlamıştır. Su üstünde batmadan kalan uçak daha sonra denizden çıkarılmıştır. Kaza incelemesi devam etmektedir.

#11 F-35 Kazası (Olayı):

Kaza; 1 Aralık 2022 tarihinde, Kadena Hava Üssünde, Amerikan Deniz Piyadelerine ait 16-9617 numaralı F-35B uçağıyla yaşanmıştır.

Kaza, emercensi bir iniş sonrasında, kırım kurtarma ekipleri tarafından uçak çekilirken, burun iniş takımının katlanması neticesinde yaşanmıştır. 

#12 F-35 Kazası:

Kaza; 15 Aralık 2022 tarihinde, Fort Worth Texas’ta Lockheed Martin’e (henüz teslim edilmeyen uçak) ait 17-0061 numaralı F-35B uçağıyla yaşanmıştır.

Kaza, dikey iniş safhasında uçak hoverda alçalırken yere normal temasını yapıp zıplıyor ve sonrasında önce burun iniş takımı üzerine yıkılan uçak sonra da kanat üzerinde dönerek kırım geçiriyor. Uçağın kontrolden çıktığını gören pilot emniyetle atlayarak kurtuluyor. Kaza incelemesi devam etmektedir.

Sonuç:

ABD Ordusu, uçak kazalarını A'dan D'ye sınıflandırma yaparak tanımlamaktadır. Benzer yapı Türk Hava Kuvvetleri tarafından da kullanılmaktadır. A sınıfı; 2 milyon doları aşan onarım masraflarını veya bir personelin ölümüne veya kalıcı sakatlığına neden olan kazalardır. D sınıfı ise 25.000 ila 59.999 dolar arasında maddi hasarı ve ilk yardım gerektirecek yaralanmalardan bir gün iş görememeye kadar değişen hafif yaralanmaları içeren uçak kazalarını kapsar. B ve C sınıfı kazalar bu ikisi arasında sınıflandırılır.

Yaşanan bazı kazaların nedenleri henüz belli olmamıştır. Kaza incelemeleri devam eden birkaç kaza bulunmaktadır. Bazılarının pilotaj ve/veya yer personeli hatalarından, bir kısmının hatalı malzemeden vb. kaynaklandığı anlaşılmaktadır. 

Toplamda 600.000 saatin üzerinde uçuşu olan bir savaş uçağında, şüphesiz kimse kaza kırım yaşanmasını istemez, ancak bu tür kazaların/uçak olaylarının yaşanmasını da bir noktaya kadar normal buluyorum. F-35 uçaklarını ‘işe yaramaz, çok problemli’ görmemize neden olacak bir kaza çokluğu bulunmamaktadır. Yazımda belirttiğim kazaların bir kısmını sadece uçak olayı olarak görmemiz gerekir. Bunları dışarda tuttuğumuzda, kırımlı kaza sayısı oldukça azdır. Sadece 2022 yılı içerisinde yaşanan kazalara bakıldığında, uçak hakkında olumsuz değerlendirmelere yönelinmesini normal buluyorum. Anacak 2006 yılından günümüze kadar genel resme baktığımızda ise olumsuz değerlendirmelere gidilmesini, ‘uçağı gömen’ keskin yorumlar yapılmasını gerektirecek kadar ciddiyeti çok büyük bir durumun oluşmadığı kanaatindeyim. Yaşanan kazalar/uçak olayların çoğunluğu askeri havacılıkta yaşanabilecek nitelikteki hadiselerdir.