Gökyüzünün İki İkonik Efsanesi F-4 ve MiG-21 Gökyüzüne Veda Aşamasındalar
MiG-21 Fishbed Sovyetlerin yüksek süratli (Mach 2), basit tasarımlı, düşük bakım ve idame maliyeti olan, düşük fiyatlı gerçek bir 2’nci nesil süpersonik av/önleme uçağıydı. Amerikan F-4 Phantom II ise; zamanının en gelişmiş, süpersonik (Mach 2), BVR (görüş ötesi) radar güdümlü füze atabilen, karmaşık yapıda çok sistemli, bakım-idame maliyeti yüksek, yüksek fiyatlı, 3’üncü nesil süpersonik, çok rollü, av/önleme ve bombardıman uçağıydı.
Özet:
MiG-21 Fishbed Sovyetlerin yüksek süratli (Mach 2), basit tasarımlı, düşük bakım ve idame maliyeti olan, düşük fiyatlı gerçek bir 2’nci nesil süpersonik av/önleme uçağıydı. MiG-21 Fishbed, 11,496 adet ile havacılık tarihinin en çok üretilen süpersonik jet uçağıdır.
Onun akabinde gökyüzüne merhaba diyen Amerikan F-4 Phantom II ise; zamanının en gelişmiş, süpersonik (Mach 2), BVR (görüş ötesi) radar güdümlü füze atabilen, karmaşık yapıda çok sistemli, bakım-idame maliyeti yüksek, yüksek fiyatlı, 3’üncü nesil süpersonik, çok rollü, av/önleme ve bombardıman uçağıydı. F-4 Phantom II da 5.195 üretim adedi ile Batı Dünyası tarihinde en çok üretilen süpersonik jet savaş uçağıdır.
Not. Jet uçak nesilleri ve gelişimi için Bknz. Ref.-1.
1950-1960 Dönemi:
MiG-21 NATO kod adı: "Fishbed", Mikoyan Gurevich Tasarım Bürosu tarafından tasarlanan ve üretilen süpersonik (sesten hızlı) jet avcı/önleme uçağıdır.
MiG-21 2’nci nesil jet savaş uçağıdır, ilk versiyonları 2’nci nesil olsa da sonraki versiyonları 2+ hatta 3’üncü nesil jet avcı uçağı olarak da kabul edilebilir.
MiG-21, dört kıtada ellinin üzerinde ülke tarafından uçurulmuştur ve ilk uçuşunun üzerinden yarım yüzyıldan fazla süre geçmesine rağmen bazı ülkelerde hâlâ hizmet vermektedir. MiG-21, 11,496 adet ile havacılık tarihinin en çok üretilen süpersonik jet uçağıdır.
MiG 21 jet avcı uçağı, ses altı (subsonic) MiG-15, MiG-17 ve ses üstü (supersonic) MiG-19 ile başlayan Sovyet jet avcı uçaklarının bir devamıdır. Sukhoi Su-7 gibi arkaya eğimli ya da delta kanatlı önden hava alıklı deneysel, bir seri, Mach 2 Sovyet tasarımlarının en başarılı olanı MiG-21'dir.
İlk uçuşunu 16 Haziran 1955 tarihinde yapan MiG-21, tek modelde hem avcı (fighter) hem de önleme (interceptor) özelliklerini birleştiren ilk başarılı Sovyet jet savaş uçağıdır. Bu hafif avcı uçağı, nispeten düşük takatdaki/güçteki artyakıcı’lı (afterburner) turbojet ile Mach 2 hızına ulaşabiliyordu. Bu kabiliyeti sayesinde Amerikan F-104 Starfighter, Northrop F-5 Freedom Fighter ve Fransız Dassault Mirage III ile kıyaslanabiliyordu.
60 yıllık hizmetten sonra hala güçlü olan kaya gibi sağlam MiG-21 süpersonik avcı uçağı, çok da yüksek puanlı olmayan savaş siciline rağmen korkunç bir ün kazandı.
Amerika Birleşik Devletleri, hepsi göz alıcı, ancak amaçlanan rolde özellikle etkili olmayan Century Serisi avcı uçaklarını (F-100, F-101, F-102, F-104, F105, F-106 Bknz. Ref-1) harekete geçirirken, Sovyetler Birliği sessizce fiyatına nazaran muazzam kapasite ve performansı olan, ekonomik ve uzun ömürlü bir silah buldu: Tek motorlu, Mach 2 Mikoyan-Gurevich MiG-21.
MiG-21; klasik “mükemmel, yeterince iyinin düşmanıdır” yaklaşımına göre tasarlanmış bir uçaktı. Amerikalılar az sayıda süper savaşçı yaratmaya çalışıyorlardı, ancak Sovyetler gökyüzünü binlerce basit, hafif, güvenilir jetle doldurmak istedi. Ne de olsa bu strateji AK-47 tüfeğiyle harika bir şekilde işlerliğini kanıtlamıştı. MiG-21 de AK-47’nin havacılıktaki izdüşümüydü.
McDonnell Douglas (şimdilerde Boeing bünyesinde) F-4 Phantom II ise; çift kişilik, süpersonik, uzun menzilli, tüm hava koşullarına uygun bir avcı-bombardıman uçağıdır. Keşif versiyonu RF-4 olarak tanımlanmıştır. F-4 Phantom II, ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri Donanması (US NAVY) için geliştirilmiş, tandem iki koltuklu, çift motorlu, tüm hava koşullarına uygun, uzun menzilli süpersonik, 3’ncü nesil, zamanının tüm dünyadaki en modern jet önleme ve avcı-bombardıman uçağıydı.
İlk uçuşunu 27 Mayıs 1958’de yapan F-4, test ve değerlendirme safhasında son derece etkili bir muharip bir hava aracı olduğunu kanıtlayarak, 1960’da Amerikan Donanmasında, 1961'de ABD Deniz Piyadeleri ve Hava Kuvvetlerinde hizmete girdi. 1958'den 1981'e kadar toplam 5.195 adet F-4 üretildi, bu miktar da onu Batı Dünyasının tarihinde en çok üretilen süpersonik askeri uçağı haline getirdi. Soğuk Savaş döneminin en ikonik savaş uçağı kesinlikle F-4 Phantom’du.
Phantom, Mach 2.2'den fazla hıza sahip göreceli büyük gövdeli bir avcı uçağıdır. Havadan havaya füzeler, havadan yere füzeler ve çeşitli bombalar dahil olmak üzere dokuz harici sabit noktada 18.000 pound (8.400 kg) 'dan fazla mühimmat taşıyabilir.
F-4, zamanının diğer av önleme uçakları gibi, başlangıçta dahili bir top olmadan tasarlandı. Daha sonraki modellerde ise bir M61 Vulcan döner topu revizyonu yapıldı. 1959'dan başlayarak, mutlak hız rekoru ve mutlak irtifa rekoru da dahil olmak üzere, uçuş sırasında performans için 15 dünya rekoru kırdı.
Vietnam Savaşı (1 Kasım 1955 - 15 Mayıs 1975) ABD Savaşa 1963-1973 Yıllarında Dahil Oldu:
F-4, Vietnam Savaşı sırasında yoğun olarak kullanıldı. ABD Hava Kuvvetleri, Donanma ve Deniz Piyadeleri için başlıca hava üstünlüğü savaşçısı olarak görev yaptı ve savaşın sonlarında kara saldırısı ve hava keşif rollerinde önemli hale geldi. Bununla birlikte, tasarım kusurları ve BVR füzelerinin istenen performansı gösterememeleri, Vietnam Savaşı'ndaki ilk büyük savaş testinde Phantom'a karşı komplo kurdu. Görüş ötesi mesafeden atılan radar kontrollü havadan-havaya füzelerin son derece güvenilmez kaldığı ve uçağın izleme radarının da yetersizliği nedeniyle; ABD pilotlarının BVR füzelerini düşmana fırlatmadan önce, hedef uçak ile görsel temas kurmasını gerektirdiği ortaya çıktı. Bu durumda F-4’ün en muazzam yeteneği ve harp üstünlüğü olan BVR füze atış kapasitesi etkisiz kalmış oluyordu.
Ateşlenen 612 AIM-7D/E/E-2 füzesinin 97'si (veya %15,8) hedeflerine isabet etti ve 56 (veya %9,2) ölümcül vuruş ile sonuçlandı. Görüş mesafesinin ötesinde iki vuruş elde edildi.
Savaşta toplam 425 AIM-9 füzesi fırlatıldı ve %18'lik bir ölümcül olasılık için 80 ölümcül risk elde edildi.
Ayrıca, Phantom, MiG'lere karşı onlardan daha az manevra kabiliyetine sahipti ve ABD pilotları görüş menzili içinde savaşmak için eğitilmemişti. Bu yetmezmiş gibi, Phantom'un it dalaşında çok gerekli olan top’u da yoktu!
Yine de Phantom'un kusurlarının çoğu düzeltildi. F-4E modeline 20 milimetre Vulcan topu eklendi ve füze teknolojisi önemli ölçüde geliştirildi. Ayrıca, Phantom pilotları Hava Muharebe Manevrası teorisi üzerine eğitildi ve Phantom'un hatırı sayılır hızının bir kısmını büyük ölçüde geliştirilmiş manevra kabiliyeti için takas eden özel kanat çıtaları eklendi. Phantom, Vietnam'a göre 3:1'den daha iyi bir öldürme oranı elde etmenin yanı sıra, havadan havaya muharebede 41 kayıp için 150 ölüm ile, İran-Irak savaşı ve Arap-İsrail çatışmalarında seçkin bir savaş rekoru kırdı.
Vietnam semalarında uzayan hava savaşı sırasında, iki av/önleme ve hava üstünlüğü uçağı, türlerinin en önde gelen uçakları olarak ortaya çıktı. Bu süpersonik savaş uçakları; hava savaşında karşı karşıya geldiğinde, pilotların bireysel becerileri ve bazen de tamamen şans genellikle belirleyici faktörlerdi ve ABD'nin Vietnam Savaşı'na katılımının sona ermesinden 40 yıldan fazla bir süre sonra bile öldürme oranlarının ve iddialarının doğruluğu konusunda tartışmalar devam etmektedir. İlginç bir şekilde, ortak düşmanlar olmalarına rağmen, F-4 Phantom ve MiG-21'in görünüşleri bundan daha dikkat çekici olamazdı. Büyük, iri yarı Phantom yaklaşık 19 ton, MiG-21 ise 10 tondan biraz daha hafifti. Phantom 63 fit uzunluğundaydı ve kanat açıklığı 38 fitten fazlaydı. Çok daha küçük bir profile ve daha çevik bir görünüme sahip olan MiG-21'in uzunluğu 48 fit'in biraz altındaydı ve kanat açıklığı da 24 fit'in biraz altındaydı. Her iki uçak da en az Mach 2 süpersonic hıza sahipti.
Vietnam hava savaşları denince bu iki ikonik figür akıllarda yer etti; zengin ve güçlüyü F-4, fakir ama kurnaz’ı MiG-21 temsil etti.
1980-1990 Dönemi:
F-4, 1970'ler ve 1980'ler boyunca ABD askeri hava gücünün önemli bir bölümünü oluşturmaya devam etti ve 1980 yılından itibaren yerini yavaş yavaş ABD Hava Kuvvetleri'nde F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon, Deniz Kuvvetlerinde F-14 ve F-18 gibi daha modern uçaklara bırakmaya başladı.
F-4 Phantom II, 1991 Körfez Savaşı'nda keşif ve SEAD (Düşman Hava Savunmalarının Bastırılması) rollerinde ABD tarafından kullanılmaya devam etti, 1996'da hizmetten ayrıldı. Aynı zamanda her iki ABD uçuş gösteri ekibi tarafından kullanılan tek uçaktır (Hava Kuvvetlerinde F-4E Thunder Birds, Deniz Kuvvetlerinde F-4J Blue Angels).
F-4 ayrıca diğer 11 ülkenin silahlı kuvvetleri tarafından da kullanıldı. Arap-İsrail çatışmalarında yoğun bir oranda ve İran-Irak Savaşı'nda (Şah'ın düşüşünden önce satın aldığı Phantom’lar) kullanıldı. F-4, ilk uçuşundan 63 yıl sonra, 2022 itibarıyla İran, Güney Kore, Yunanistan ve Türkiye hava kuvvetlerinde aktif olarak hizmet vermeye devam etmektedir. Ancak, tüm kullanıcılarda servis ömrünün son dönemine girmiştir.
F-4 ve MiG-21’in Birbirlerine karşı göreceli Güçlü ve Zayıf Yönleri:
MiG-21 tipik olarak AA-2 Atoll gibi havadan havaya füzeler ve 23 mm'lik bir iç top ile silahlandırıldı. Phantom genellikle AIM-7 Sparrow ve AIM-9 Sidewinder havadan havaya füzelerle silahlandırıldı. Her biri ilaveten bomba yükü de taşıyabilecek kapasitedeydi. Vietnam'a konuşlandırılan ilk F-4’ler yalnızca füzelerle silahlandırılmışlardı. Topları olmayan bu avcı uçakları, MiG-21 ve diğer Sovyet ve Çin yapımı savaş uçakları ile it dalaşlarında genellikle dezavantajlı durumdaydı. Daha sonraki modeller, dahili bir 20 mm M61 Vulcan dahili döner top ile donatıldı. MiG-21 sadece iki füze taşırken, Phantom, genellikle sekize kadar olan çoklu füzelerle üstünlüğü elinde tutuyordu.
Her bir uçağın performansı, göreceli olarak güçlü ve zayıf yönlerini gösterdi. Çevik MiG-21 bir dönüşte ölümcüldü ve siluetini herhangi bir uzak mesafeden görsel olarak elde etmek zordu. Ağır F-4, çok fazla egsoz izi üreten jet motorları ile biliniyordu ve büyüklüğü nedeniyle düşmanına uzaktan tanımlanma kolaylığı sağlıyordu. MiG-21'in genellikle daha yüksek manevra kabiliyetine sahip olduğu düşünülürken, F-4 hava-hava füzeleriyle iyi silahlanıyordu ve M61 Vulcan topunun da konfigürasyonuna eklenmesiyle daha öldürücüydü. MiG-21 kısa menzilli ancak F-4 ona nazaran uzun menzilli bir uçaktı.
2000’lerin Ötesi ve Sonuç:
F-4’ün birçok varyantı üretildi ve ABD Donanması, Deniz Piyadeleri ve Hava Kuvvetleri'nin hava üstünlüğü, bombardıman uçağı, keşif ve radar bozucu hava tamamlayıcılarının birincil bileşeni oldu. 1950'lerde geliştirildi, 1960'ta hizmete girdi ve 1958'den 1981'e kadar 30 yıllık bir çalışma ile toplam 5.195 üretildi. Batı dünyasının en yüksek sayıda üretilmiş jet savaş uçağı olma rekorunu halen elinde tutmaktadır ve bu rekoru F-16 egale etmeye çalışmaktadır. F-4’ün hava muharebe hizmeti, Vietnam döneminden Çöl Fırtınası Operasyonu ve ötesine kadar olan angajmanları içeriyordu. Phantom, en az bir düzine ulusun hava kuvvetleri tarafından kullanıldı ve birçoğu hizmette kaldı. ABD ordusu, Phantom'u 1996'da muharip hizmetten emekli etti. Ancak, Türkiye, Güney Kore, Yunanistan ve İran’da hizmete devam etmektedir ve F-4 tüm bu kullanıcılarda da gökyüzüne veda aşamasındadır.
MiG-21, 1940'ların sonlarında ortaya çıkan MiG avcı serisinin devamıydı. MiG-21 1959'da hizmete girdi ve 1985'te üretimi sona erdiğinde çok çeşitli konfigürasyonlarda toplam 11,496 adet imal edildi. Tarihte en yaygın olarak ihraç edilen savaş uçaklarından biri olan MiG-21, birçok ülkede halen aktif durumdadır ancak, halihazırdaki kullanıcı ülkelerde de gökyüzüne veda aşamasındadır.
Kaynakça:
1. Jet Savaş Uçağı Gelişimi/Jet Savaş Uçağı Nesilleri
https://strasam.org/savunma/havacilik-ve-uzay-sanayii/jet-savas-ucagi-gelisimi-jet-savas-ucagi-nesilleri-1197
2. Mikoyan-Gurevich MiG-21, Alexander Mladenov, Osprey Publishing, 2014
3. F-4 Phantom II vs. MiG-21, USAF & VPAF in the Vietnam War, Peter Davis, Osprey Publishing, 2008