Havacılığın Kilit Mesleği ve Sektör UÇAK BAKIM - Bölüm: 1
Havacılığın ana aktörü uçaktır, uçak sivil sektörde insan ve malzeme, askeri sektörde mühimmat, insan ve malzeme taşıyan, düşman uçaklarını önleyen, düşman hedefleri imha eden çok gerekli ve faydalı uçan bir platformdur. Uçaklar görevleri ve üç boyutta hareket ettikleri için yüksek teknolojili karmaşık sistemlere sahiptirler. Bu sistemlerin hem ekonomik hem etkin hem de emniyetli yöntemlerle bakımlarının yapılması, arızalarının faal edilmesi ve revizyonlarının yapılması sistem ve uçuş emniyeti açısından elzemdir. Bu sistem emniyetini sağlamak ise; havacılığın kilit disiplini Uçak bakım Mesleğine aittir.
Uçak Bakımın Temelleri
Havacılığın ana aktörü uçaktır, uçak sivil sektörde insan ve malzeme, askeri sektörde mühimmat, insan ve malzeme taşıyan, düşman uçaklarını önleyen, düşman hedefleri imha eden çok gerekli ve faydalı uçan bir platformdur. Uçaklar görevleri ve üç boyutta hareket ettikleri için yüksek teknolojili karmaşık sistemlere sahiptirler. Bu sistemlerin hem ekonomik hem etkin hem de emniyetli yöntemlerle bakımlarının yapılması, arızalarının faal edilmesi ve revizyonlarının yapılması sistem ve uçuş emniyeti açısından elzemdir. Bu sistem emniyetini sağlamak ise; havacılığın kilit disiplini Uçak bakım Mesleğine aittir.
Bilgim ve tecrübelerim doğrultusunda; gençlerimizi bekleyen havacılık mesleklerinin en kritiği olan “Uçak Bakım Mesleğinin” tanıtımını bir seri makale ile yapmak istiyorum.
Bu seri tamamlanıp, okunduğunda; meslek erbaplarından ve bu mesleğe hevesli gençlerimizden gelecek, eleştiri, düzeltme ve tavsiyelere açığım. Bu girdiler doğrultusunda düzeltmeler, düzenlemeler ve eklemeler yapılacaktır.
Makalelerim üç bölümden oluşacak:
Bölüm I; Uçak Bakımın temel felsefesine ilişkin bilgilerin yanı sıra etkili bir uçak bakım yönetimi için temel gereklilikleri içerecek. Bölüm I, tipik bir hava gücünün veya havayolunun uçak bakım organizasyon yapısının tanıtılmasıyla sona erecek.
Bölüm II; Uçak Bakım sisteminin bünyesindeki teknisyen, tekniker, teknolog, mühendis ve yöneticilerin eğitimlerinin nasıl olmasına dair görüş ve değerlendirmelerimden oluşacak ve bence bu makale uçak bakım disiplinine ve mesleğine dair en değerli ve kritik bölüm olacak.
Bölüm III; Uçak bakım disiplininin etkilendiği ve yararlandığı bilim dallarını özetleyecek.
A. Uçak Bakımı ne demektir, ne anlama gelir, neden gereklidir?
“Uçak Bakım disiplini bir bilimdir çünkü uygulaması er ya da geç bilimlerin çoğuna bağlıdır. Uçak Bakım disiplini bir sanattır, çünkü görünüşte özdeş problemler düzenli olarak farklı yaklaşımlar ve eylemler talep eder ve bazı yöneticiler, mühendisler, teknologlar ve teknisyenler bu konuda diğerlerinin gösterdiğinden ve hatta edindiğinden daha fazla yetenek gösterirler. Uçak Bakım disiplini, her şeyden önce bir felsefedir, çünkü sıklıkla daha acil ve bariz çözümleri aşan çok çeşitli değişkenlere bağlı olarak yoğun ve mütevazı bir şekilde uygulanabilen bir metodolojidir.”
Havacılığın ilk yıllarında uçak bakımı "gerektiği gibi" yapılıyordu ve uçaklar genellikle her bir saatlik uçuş süresi için birkaç saatlik bakım gerektiriyordu. Büyük bakım faaliyetleri, uçaktaki hemen hemen her şeyin periyodik olarak elden geçirilmesinden oluşuyordu. Uçaklar ve sistemleri ilk başlarda oldukça basit olsa da bu şekilde yapılan bakımlar oldukça pahalı hale geldi. Artan karmaşıklık ile birlikte ilerleyen yıllarda uçaklar ve bünyelerindeki sistemleri, bu masraf buna bağlı olarak arttı. Uçaklar geliştirildikçe; uçak bakımına modern yaklaşım daha karmaşık hale geldi. Gerek askeri ve gerekse sivil amaçlı uçaklar, tasarım, test ve geliştirme safhalarında; güvenilirlik (reliability), uçuşa elverişlilik (airworthiness) ve bakım (maintainability) kolaylığı için tasarlanmıştır ve test edilmiş ve hatta geliştirilmişlerdir, çünkü uçakları bakım yapmak için tasarlamazsınız, uçurmak için tasarlarsınız, işte bu etkili ve verimli sorti üretimini sağlayabilmek için de maalesef çok etkin ve efektif bir uçak bakım faaliyeti yürütmek zorundasınız. Bu paradoks gibi görünse de gövde, mekanik, elektrik, elektronik, motor sistemlerinden ve bu sistemlerin türevlerinden oluşan bir taşıyıcı hava platformu olan uçak gerek şarttır ve her yeni model uçak veya mevcut bir modelin türevi ile birlikte ayrıntılı bir bakım programı geliştirilir. Bu ilk bakım programı daha sonra her bir kullanıcı hava gücü veya havayolu tarafından kendi operasyonlarının doğasına uygun olacak şekilde uyarlanabilir.
Bu her koşulda sürekli uçuşa elverişli operasyon sağlar. Bu bireysel taahhüdü desteklemek, tasarım ve bakım tekniklerini geliştirmek ve havacılık endüstrisini en önde tutmak için üreticiler, hava kuvvetleri, havayolları ve hava sahası düzenleyicileri tarafından sürdürülen çabalardır. Elbette, bakıma yönelik böylesine karmaşık bir yaklaşım, hem kapsamlı bakım programlarının geliştirilmesini hem de karmaşık fakat etkili bir bakım yönetimini gerektirir.
B. Uçak Bakım Teknik ve Mühendislik Yönetimi:
Bir hava gücünde veya havayolu şirketinde bakım faaliyetlerini düzgün bir şekilde yürütmek birkaç disiplin gerektirir:
a. Bakım: Fiziksel çalışmayı gerçekleştirmek için gerekli olan uygulamalı, “tornavida, vida, cıvata ve somun vd.” emeği,
b. Mühendislik: Bakım çalışmalarını desteklemek için gereken tasarım, analiz ve teknik yardım,
c. Yönetim: Bakım operasyonunun birçok yönünün organizasyonu, kontrolü ve idaresi,
d. Üretim Planlaması: Gerekli tüm işleri planlamak için bakımı etkin bir şekilde desteklemek için planlama kavramları ve organizasyon faaliyeti,
e. Lojistik: Başarılı bir bakım operasyonu için gerekli olan parçalara yönelik sürekli talebi karşılamak için gerçekçi, fütüristik, hava aracı envanter kapsamını anlamak,
f. Teknik Eğitim: Gerekli tüm bakım eğitimlerinin taleplerini etkin bir şekilde karşılamak.
Uçak Bakım ile ilgili makaleler serim biraz benzersiz olacak; tüm bu konuları (bakım, mühendislik, yönetim) kapsayacak, ancak teorik ve akademik yöntemlerden biraz daha farklı şekilde uygulamalara, tecrübe ve gözlemlerimize bağlı olarak “büyük resme” bakacağız. Yani; uçak bakımnda “Bakım, Mühendislik ve Yönetim” çoklu disiplinlerine entegre bir bütün olarak bakacağız. Hava Gücü ve Havayolu uçak bakımının amaç ve hedeflerini gerçekleştirmek için tüm bu disiplinlerin nasıl birleştiğini ve koordine olduğunu inceleyeceğiz. Bu üç konunun bazı ayrıntıları tartışmanın dışında kalsa da, kaleme alacağımız makaleler istenen sonuçları elde etmek için gerekli olan bu üç disiplinin koordinasyonunu vurgulayacaktır.
Bu makaleler, havacılık bakımı konusunda bilgi ve deneyime sahip olan ve hava kuvvetlerinin ve havayollarının bakım ve mühendislik faaliyetlerinde; askeri havacılıkta Hat, Üs ve Fabrika seviyesi bakımlarda, sivil hava yollarında Hat Seviyesi A, B bakımlarda, Üs/Ağır Bakım seviyesi C, D bakımlarda, alt, orta ve üst düzey yöneticilik pozisyonlarında çalışan ve mesleki kariyer gelişimini bu seviyelere göre belirleyen meslektaşlarımız ile bilgi ve tecrübelerimizi paylaşmak için yazılmıştır. Uçak bakım organizasyonlarındaki teknik altyapıya sahip olmayanlar da ufuklarını teknik alana genişleterek makalelerimizden faydalanabilirler. Ayrıca; bakım yönetiminde kariyer belirlemek isteyen genç teknisyenler ve mühendisler için de bakım ve mühendislik disiplininin genel işleyişi hakkındaki yaklaşık otuz yıllık mesleki bilgi ve tecrübelerimizin vurguladıklarını öğreneceklerdir. Elbette ki bir seri makale ile devasa büyüklükteki ve sürekli bir gelişim içindeki uçak bakım disiplinini enine boyuna izah etmemiz mümkün değildir ama olabildiğince dolgun içerikli fakat aynı zamanda yalın ve akıcı makaleler yazabilirsem eğer; amacıma hizmet edebileceğimi değerlendiriyorum.
Havacılığın merkezinde “uçak” vardır, havacılık dünyası uçak ve uçak sistemleri eksenindeki havacılığı güvenli, verimli ve zevkli bir faaliyet haline getirmeye kararlı ve interaktif bir insan grubuna yani uçak bakımcılara sahiptir. Elbette ki genel havacılığın emniyetine başta pilotlar olmak üzere bir çok başka meslek disiplini ve grubu da katkı sağlar ama biz temelde uçuş emniyetinden veya havacılık emniyetinden değil “uçak sistemleri emniyetinden” ve uçak sistemleri emniyetinin havacılık emniyetine etkilerinden ve katkılarından bahsedeceğiz.
Uçak üreticileri, uçak platformunda yerleşik ekipman ve sistem üreticileri, hava güçleri, havayolu operatörleri, endüstri ticaret birlikleri, düzenleyici makamlar, uçuş ekipleri ve bakım personeli, bakım programlarının ve modifikasyonlarının geliştirilmesi yoluyla hava aracı ve sistemlerinin tasarımında havacılık güvenliğini sağlamak için birlikte çalışırlar ve çalışmalarına uçağın ömrü boyunca devam ederler.
Birlikte ve entegre çalışmak, meslek ve organizasyon içi gruplar, departmanlar arasında her düzeyde ve her yönde geri bildirim sağlamak, uçak bakım endüstrisinin halka sürekli olarak iyileştirilmiş sistemler ve hizmetler sunmasını sağlar. Uçak bakım dünyası bu "sürekli kalite iyileştirme" kavramını, bahse konu slogan popüler olmadan çok önce dahi uyguluyordu yani askeri ve sivil uçak bakım disiplini, mesleği “Toplam Kalite Yönetimi”nin ilk uygulayıcılarındandır.
C. Uçaklara Neden Bakım Yapmalıyız?
Uçaklara neden bakım yapmalıyız? Çok basit: "Bir uçağın bakımı, uçuş emniyeti, güvenilirlik ve uçuşa elverişlilik güvencesi sağlar." Uçak bakım departmanı, uçak üreticisine ve şirketin gereksinimlerine göre tüm bakım görevlerini yerine getirmekten sorumludur. Amaç güvenli, güvenilir ve uçuşa elverişli bir uçaktır.
Uçak bakım departmanı, güvenilirliği sağlamak için uçak mevcudiyetine/kullanılabilirliğine dönüşen bakım ve önleyici bakım sağlar. Bu işlevler, herhangi bir parçanın veya sistemin rastgele arızalanmasını veya bozulmasını engellemez, ancak rutin bakım ve kontroller bunların olmasını engelleyecek ve uçağı iyi uçuş koşullarında tutacaktır.
D. Uçak Bakım Organizasyon Yapılarının Değerlendirilmesi:
Uçak bakım organizasyonları özellikle jet çağından sonraki son yetmiş küsür yılda yılda hem askeri hem de sivil havacılıkta birçok kez değişti. Merkezi ve merkezi olmayan örgütsel stratejiler birçok kez denendi. Uçak bakımcılar bünyesinde faaliyette bulunacakları organizasyonun yapısı ne olursa olsun; bu organizasyonu işlevsel hale getirmenin bir yolunu bulurlar. Bununla birlikte, organizasyonel yapılar performansı sınırlayabilir veya artırabilir. Dünya hava kuvvetleri ve hava yolu şirketleri, son yarım yüzyılda performans ve etkinlik elde etme çabasıyla uçak bakımı için bir dizi organizasyon yapısını denedi. Gelişen çağa ayak uydurularak, bahse konu organizasyon yapıları değişecek ve gelişecektir. Değişmeyen tek şey değişimdir.
Güncel duruma, maliyetlere, operasyon ihtiyacına, tehdit ve rekabete bağlı taktik ve stratejiler nedeniyle gerek hava güçlerindeki ve gerekse havayolları şirketlerindeki uçak bakım organizasyon yapıları değişir. Hava aracı bakım organizasyonlarının yeniden düzenlenmesi, personel eksikliği, düşük deneyim seviyeleri veya performans eksikliği ile başa çıkmada tercih edilen bir yöntem olmuştur. Eğilim, deneyimli teknisyenler mevcut olduğunda bakımı merkezden dağıtmak ve böylece ana müşterisi olan operasyon filosuna daha daha yakın ve ileri hatta daha etkin hale getirmekti. Bununla birlikte, bakım iş gücünün büyüklüğünde çarpıcı bir artış olduğunda, personel giderleri arttığında veya beceri seviyeleri düştüğünde, bakım kompleksi işlevsel bir yapıda merkezileştirildi. Genel olarak ileri hatlarda yani uçuş hatlarında yoğunlaşmak ve bakım organizasyonunu özerkleştirmek hava kuvvetlerinin tercih ettiği bir yöntem iken, uçuş hatlarında sınırlı sayıda personel konuşlandırarak sadece uçuş öncesi, arası ve sonrası bakımları icra etmek, kapsamlı ve ana bakım faaliyetlerini ise geri hatlardaki MRO (Maintenance, Repair and Overhaul/Bakım, Onarım ve Revizyon) merkezlerinde merkezi olarak icra etmek sivil havayolu taşıyıcılarının tercih ettikleri bir yapıdır ancak ihtiyaca göre tercihler değişebilmektedir.
Herhangi bir hava kuvvetlerinin özü, harbe yönelik uçak sortileri üretme yeteneğidir. Faaliyet dışı bırakılan uçaklar ve yetersiz bakım uygulamaları, görev için gerekli uçak mevcudiyetini, başka bir deyişle hava gücünü doğrudan etkiler. Benzer durum sivil havayolu şirketleri için de geçerlidir. Mevcut uçak envanterinin faaliyet oranı doğrultusunda yeterli sorti üretilebilir ve şirket para kazanır.
Sivil Havacılık Bakımında genellikle Merkezi (Centralized) Bakım Organizasyonu yapısı tercih edilir. Uçuş hatlarında sınırlı sayıda personel ve ekipman muhafaza edilir. Büçük bakımlar ve transit geçiş bakımları uçuş hatlarında icra edilirken büyük bakımlar ve revizyonlar geri plandaki MRO (Maintenance Repair and Overhaul) merkezlerinde icra edilir. Merkezi bakım sistemi en verimli en ekonomik sistemdir. Savaş uçaklarındaki gibi çok fazla sisteme sahip olmayan ve faaliyet oranı çok yüksek olan siivil havayolu taşıma uçakları için en uygun ve ekonomik modeldir.
Askeri Havacılık Bakımında, özellikle Jet Savaş Uçağı Bakım organizasyonlarında, organizasyon yapısı olarak;
Merkezi Bakım Sistemi
NATO Hava Güçlerinin çoğu bu uçak bakım organizasyonunu tercih eder. Bazıları yarı merkezi, yarı-merkezi olmayan karma bakım organizasyonlarını oluşturmuşlardır.
POMO (Production Oriented Maintenance Organization/Üretime Yönelik Bakım Organizasyonu) İsrail Hava Kuvvetleri’nin geliştirdiği bir organizasyon yapısıdır. Sorti üretimini en yüksek oranda gerçekleştirmeyi amaçlar. Uçuş hatlarında yoğun bakım personeli ve ekipmanı bulundurulur. Her bir uçuş hattı geri plandaki bakım atelyelerinden bağımsız olarak bakım ve arıza giderme faaliyetlerini yürütür. Bakım planlaması merkezi yapılır.
COMO (Combat Oriented Maintenance Organization/Harbe Yönelik Bakım Organizasyonu) POMO’dan etkilenerek ABD Hava Kuvvetlerinin oluşturduğu bir yapıdır. Hemen hemen POMO ile eşdeğerdir. Ancak, uçuş hatları bakım planı merkezi değil uçuş hatları tarafından yarı merkezi olarak yapılır. NATO’da ABD Hava Kuvvetleri ve Türk Hava Kuvvetleri uygular.
Sonuç:
Havacılık/Uçak Bakım disiplini, karmaşık ama bir o kadar da dinamik bir organizasyon yapısı içerisinde; uçakların ve onlara ait ekipmanın bakım, arıza giderme ve revizyon faaliyetlerini planlayan ve yürüten bir yöntembilimidir. Uçak Bakım disiplini, sürekli gelişime açıktır, odak noktası olan uçaklara paralel olarak en gelişmiş eğitim seviyesine sahip yetenekli personeli bünyesinde bulundurur, verim ve sistem emniyet odaklıdır ve sistem emniyeti bağlamında havacılık sektörünün kilit mesleğidir.