savunma

İlk Jet Uçağı Ne Zaman ve Hangi Ülke Tarafından Geliştirildi?

RAF pilotu Albert Wall ve seyrüsefercisi Albert Lobban arkadan kendilerine doğru hızla yaklaşan bir düşman uçağını fark ettiler. Wall ve Lobban'ı şaşırtan şey, uçağın yaklaşmasından ziyade yaklaşan uçağın pervanelerinin olmaması ve arkasında duman izleri bırakmasıydı. Gördükleri uçak bir jet uçağıydı.

1944 yılında göklerde yerini alan Alman yapımı Messerschmitt Me 262, dünyanın ilk jet motorlu savaş uçağı olarak kabul ediliyor. O dönemde ABD’nin başını çektiği müttefik kuvvetler Me 262'nin varlığını, bir foto-keşif görevi sırasında fark kazara fark ettiler, Almanya’nın elinde böyle bir savaş jeti uçağının olduğundan haberdar oldular. 26 Temmuz 1944 tarihinde Bavyera üzerinde bir foto-keşif görevi sırasında, de Havilland Mosquito PR XV uçağının mürettebatı o zaman için ‘garip’ bir şey olarak değerlendirdikleri Me 262’yi tespit ettiler. RAF pilotu Albert Wall ve seyrüsefercisi Albert Lobban arkadan kendilerine doğru hızla yaklaşan bir düşman uçağını fark ettiler. Wall ve Lobban'ı şaşırtan şey, uçağın yaklaşmasından ziyade yaklaşan uçağın pervanelerinin olmaması ve arkasında duman izleri bırakmasıydı. Gördükleri uçak bir jet uçağıydı.

O dönemde Mosquito’lar en süratli savaş uçaklarından, esasında av bombardıman uçaklarından biri olarak kabul ediliyordu. Bu uçağın 40 kadar versiyonu vardı. Bunlardan biri olan keşif versiyonu ise diğer Mosquito’lardan çok daha süratliydi. Bir RAF (İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri) Mosquito'su bir adet Me 262 uçağının saldırısına uğrayınca, dünya da Almanların yaptığı jet uçağından böylece haberdar oldu. Bununla birlikte sahip olduğu potansiyeli Me 262 tam manasıyla sergileme fırsatını çeşitli sebeplerle bulamamış, bu nedenle de II. Dünya Savaşına çok az etkisi olmuştur.

Bununla birlikte Me 262 öncesinde, Almanya'nın 1 Eylül 1939'da Polonya'yı işgal etmesinden sadece birkaç gün önce Heinkel He 178 ilk uçuşunu yaptı. Böylece havada sadece altı dakika kalan He 178, dünyanın ilk jet motorlu uçağı oldu. 1939 yılının Kasım ayında Heinkel, bir grup Nazi yetkilisinin önünde uçak ilk test uçuşuna çıkmıştı ancak Alman yetkililer gözlerinin önünde gerçekleşen bu tarihi uçuştan, ilk jet kalkışından nedense etkilenmemiş gibi gözüküyorlardı. Bununla birlikte He 178’in ilk uçuşu, Messerschmitt'in ürün geliştirme şefi Robert Lusser'in ilgisini çekti ve Me 262'yi geliştirmek üzere bir ekip oluşturdu.

Amerikan Yapımı T-33 Eğitim Uçağı

İlk jet uçağı Heinkel He 178

Bir İngiliz’in, Hava Komodoru Sir Frank Whittle'ın ilk turbojet motorunu icat ettiği kabul edilse de, gerçekte ilk jet uçağını Alman mühendis Hans von Ohain yapmıştır. Ernst Heinkel'in yardımıyla çalışan Alman fizikçi, ilk jet motorlu uçak olan Heinkel He 178'i geliştirmeyi başarmıştır. Bu deneysel (experimental) uçak, Heinkel tarafından finanse edilen özel bir girişim olduğu için bunu o dönemde bir sır olarak saklayabildiler.

Heinkel He 178’den sonra 1942 yılında Bell P-59B Airacomet üretilmiştir. Bu iki uçak da aktif hizmette kullanılmayan jet uçakları olarak biliniyorlar.

Bu arada, farklı motor ve kanat tasarımlarının denenmesinin ardından Me 262 prototip uçağı, Nisan 1941'de uçuş testlerine hazır hale geldi ve jet motorlarıyla ilk uçuşunu 18 Temmuz 1942'de gerçekleştirdi. Bu uçuş İngiliz Gloster Meteor'un 5 Mart 1943 tarihinde gerçekleştirdiği ilk uçuşundan tam dokuz ay önce gerçekleştirilen bir uçuştu. Almanların İngilizlerden bir adım önde olduğunun ispatı da bu iki uçuş arasındaki zaman farkında saklıydı.

İlk jet uçakları arasında Alman yapımı ME 262 belki de en iyi bilinen uçaktır. Toplamda 1.430 adet üretilerek Nisan 1944'te Alman ordusunun hizmetine girmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Çekoslovak Hava Kuvvetleri 1951 yılına kadar az sayıda ME 262 uçağından kullanmaya devam etmiştir.

Yine bir Almanya üretimi jet uçağı olan Heinkel He 280 ise tarihte ilk jet avcı (fighter) uçağı olarak kabul edilir. Bu uçaktan sadece 9 adet üretilebilmiş olması ise Almanlar için bir şanssızlık olarak görülebilir.

Hitler'in müdahalesi uçağın rötar yapmasına neden oldu.

Messerschmitt Me 262, Adolf Hitler'in müdahalesi olmasaydı Luftwaffe'de çok daha erken bir dönemde hizmete girebilirdi. Zira Messerschmitt, Me 262'yi Almanya'yı bombalayan İngiliz ve Amerikan uçaklarını düşürmek için bir av önleme uçağı olarak öngörmüştü. Ancak Führer Hitler kendisiyle aynı fikirde değildi ve Me 262'nin öncelikle bir havadan yere taarruz/bombardıman uçağı olarak geliştirilmesini, bu ihtiyacı karşılamak üzere üretilmesini şart koşmuştu.

Hitler’in direktifi doğrultusunda geliştirilen Me 262, 1944 baharında savaşa girdiğinde, bu jet uçağıyla savaşta Almanya lehine bir fark yaratmak için artık çok geç kalınmıştı. Müttefikler zaten İtalya'daydı ve Fransa'yı işgal etmeye hazırlanıyorlardı. Almanların uçakları üretmek için daha fazla zamana ihtiyacı vardı. Kaldı ki uçakları üretseler bile onları uçurabilecek ellerinde yeterli sayıda pilotları da bulunmuyordu.

Müttefikler Me 262'nin iniş safhasında ve yerdeyken savunmasız olduğunu kısa sürede fark ettiler ve Me 262’ların konuşlu olduğu Alman üslerini yok etmek için bombardıman uçakları ardı ardına bu üslere gönderdiler. Nazi Almanya’sının yenilgisinin ardından, uçar vaziyette kalan bazı Me 262'ler, uçağı incelemek ve motorlarını kopyalamak isteyen Sovyetler, Amerikalılar ve İngilizler tarafından kendi ülkelerine götürüldü.

5 Mart 1943 tarihinde ilk uçuşu yapan İngiliz yapımı Gloster Meteor ise Temmuz 1944'te operasyonlara başladı. Bu jet uçağından 3.947 adet üretildi ve 1955 yılına kadar kullanıldı.

ABD’nin ilk jet uçağı olan Lockheed P-80 Shooting Star ise resmen 1945 yılında gün yüzüne çıkarıldı. Ancak bu uçak öncesinde İtalya’da 2. Dünya Savaşı henüz bitmeden birkaç keşif görevi yaptı. Bununla birlikte P-80 jetleri, Kore Savaşı'na kadar bir daha savaş yüzü görmedi ve o zamana kadar bir anlamda âtıl kaldı. P-80 Shooting Star uçağından toplamda 1.715 adet üretilmiştir.

P-80’lerden esinlenerek geliştirilen çift kişilik T-33 eğitim uçağından 1959 yılına kadar 6.557 adet üretildi. T-33’ler eğitim uçağı olarak oldukça başarılı oldu ve 80'li yıllar boyunca USAF'ta aktif olarak kullanıldı. Türk Hava Kuvvetleri’nde de eğitim ve irtibat uçağı olarak kullanılan T-33’ler, 1958-1993 yılları arasında envanterde kalmıştır. Ben de bu uçaklarda tekamül jet eğitimi 1989 yılında tamamlamıştım.

Sovyetler de jet çağına Sukhoi Su-9 uçağıyla giriş yaptılar. Bu uçak ilk uçuşunu 1946 yılında gerçekleştir. Toplamda sadece 2 adet üretilen bu uçak, daha çok bir "Airacomet" prototipi olarak nitelendiriliyor. Bununla birlikte jet çağına 50'li yılların başında geçiş yapan Sovyetler hızla Amerikalılara yetişmişlerdir.

Gloster Meteor

Nakajima Kikka ve Me 262

Japon yapımı ilk jet uçağı olan Nakajima Kikka da savaşın bitmesine yakın bir dönemde ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştirmişti. Bu uçaktan ancak bir adedini uçar hale getirebilen Japonlar, teslim bayrağını çektiklerinde bu prototip jet uçağından 24 kadarı henüz yapım aşamasındaydı. Nakajima Kikka ve Su-9 jetleri, esasında ME 262'den esinlenen prototiplerdi.