İsveç Jet Savaş Uçakları Endüstrisinde İrtifa mı Kaybediyor?

İsveç; çok geniş ve zorlu bir coğrafi yapısı olan, nüfusuna oranla çok geniş yüzölçümüne sahip bir ülkedir. Kuzeyinden dost ülke Norveç, doğusundan da diğer dost ülke Finlandiya ile çevrilidir. Aslında; kendisine Rusya hariç başka bir tehdit de görmemektedir, ancak bu durum elbette şimdilik böyledir. Öte yandan, elbette başkaları da İsveç’i kendilerine tehdit olarak görüyordur!..

İsveç; 1912’den beri havacılığı ve hava taşıtları tasarlamayı ve üretmeyi çok ciddiye almış bir ülkedir. Hava gücünü 1926’da kurmuştur.

İsveç, savunma ve güvenlik endüstrisinde uzun bir girişim geçmişine ve birikime sahiptir. Bu küçük ülke, içinden Bofors, Kockums ve Saab gibi artık Saab ile birleşmiş çok sayıda tanınmış, yüksek teknoloji şirketi çıkarttı. Savunma sanayilerinin endüstriyel kökleri, İsveç'in Avrupa'nın en büyük güçlerinden biri olduğu 1600'lere kadar uzanır.

İsveç havacılık şirketi Saab, 1930'larda yeni bir dünya savaşı tehdidi altında ortaya çıktı. Tarafsız İsveç, yerli sanayiye dayalı bir hava kuvvetleri oluşturmak istedi. Havacılığın geleceği olduğu onlar için açıktı, ancak, İsveçliler “Ülkemiz mümkün olduğu kadar kendi silahlarını üretmelidir. İyi tersanelerimiz, cephaneliklerimiz var ama ülkemizde savaş uçağı üretimimiz yok” serzenişi içindeydiler.

Saab, savaş uçakları geliştirmek ve üretmek için 1937'de kuruldu. İsveç Hava Kuvvetleri, soğuk Savaş sırasında Saab’ın ürünleriyle inşa edildi ve dünyanın en büyüklerinden biri haline geldi. Draken, Viggen ve Gripen gibi uçaklar, tarih boyunca İsveç'in en büyük endüstriyel girişimlerinden bazılarını temsil ediyor ve özellikle bilgi teknolojileri sektörü olmak üzere birçok alanda öncü teknolojik gelişmelere yol açtılar. İsveç savunma endüstrisi tarihinin büyük bir kısmı, Bofors ve Kockums gibi şirketlerin satın alınmasıyla güçlenen günümüzün Saab'ı ile ilişkilidir. Saab, en stratejik satın almalarından birini Ericsson Mikrodalga Sistemlerini satın alarak gerçekleştirdi. Ayrıca, Saab; 1969-1965 yılları arasında Scania ile de entegre olmuş ve güç birliği yapmıştır.

Yetersiz nüfus ve zorlu coğrafyası nedeniyle, İsveç; kara gücünü yoğunluklu cephe savaşına göre değil de sadece kendini savunmaya yönelik düşük yoğunluklu savaşa göre dizayn etmiştir. Deniz gücü de küçük ama dinamik ve yeterlidir. Hava gücünü ise; kendisine havadan taarruz edecek, TU-95, TU-122M, TU-160 gibi stratejik ağır bombardıman uçaklarını önleme öncelikli bir tehdide göre düzenlemiştir.

Soğuk Savaş sırasında İsveç; Hava Kuvvetleri ve yerli jet savaş uçağı sanayi için büyük yatırım yaptı. Uçak tasarımcısı ve üreticisi SAAB firması çok desteklendi. Saab; 1950-60’larda Saab J 29 Tunnan, Saab A 32 Lansen ve Saab J 35 Draken gibi güçlü ve değerli jet savaş uçaklarını tasarladı ve üretti. 1957'de İsveç, aktif görevde yaklaşık 1.000 modern uçakla, dünyanın en güçlü dördüncü hava kuvvetine sahipti.

Saab J 29 Tunnan; hava savunma uçağı, motoru: 1 × Svenska Flygmotor RM2 (İngiliz, de Havilland Ghost lisanslı), ilk uçuş: 1948, İsveç Hava Kuvvetleri envanterine giriş: 1951, Kullanan ülkeler: İsveç, Avusturya.

Resim 1 Saab J 29 Tunnan

Saab A 32 Lansen; havadan yere taarruz uçağı, motoru: 1 × Svenska Flygmotor RM6A (İngiliz Rolls-Royce Avon lisanslı), ilk uçuş: 1952, İsveç Hava Kuvvetleri envanterine giriş: 1956, Kullanan ülke: İsveç

Resim 2 Saab A 32 Lansen

Saab J 35 Draken; hava savunma uçağı, motoru: 1 × Svenska Flygmotor RM6C (İngiliz Rolls-Royce Avon lisanslı), Maksimum Hız: 2,450 km/h, Mach 2, İlk uçuş: 1955, İsveç Hava Kuvvetleri envanterine giriş: 1960, Kullanan ülkeler: İsveç, Finlandiya, Avusturya, Danimarka

Bu arada Volvo Aero Motors (önceki adıyla, Svenska Flygmotor da özellikle İngiliz RollsRoyce ve Amerikan GE ve PW’den aldığı know how ile jet motorları imalatında çok ilerleme kaydetti, ancak özgün tasarımdan ziyade kendisinin de birtakım ilaveler eklediği, lisans altında Amerikan veya İngiliz motorları üretmekti, özgün motor tasarımı ve üretimini gerçekleştiremedi. Ericsson firması da uçak aviyoniklerinde çok ilerleme kaydetmişti.

70’li yılların başında SAAB, Saab 37 Viggen jet savaş uçağını İsveç Hava Kuvvetleri’nin emrine verdi (1972–2005). 90’lı yılların başında gene SAAB; Saab JAS 39 Gripen’ı piyasaya sürdü. Halen etkin olarak kullanılmaktadır.

Saab JA 37 Viggen, av/bombardıman uçağı, motoru: 1 × Volvo RM8B (Amerikan, Pratt & Whitney JT8D lisanslı, afterburner Svenska Flygmotor (sonraki adıyla Volvo Aero) tarafından tasarlandı ve imal edildi), Maksimum Hız: 2,231 km/h, Mach 2.1, İlk uçuş: 1967, İsveç Hava Kuvvetleri envanterine giriş: 1971, Kullanan ülke: İsveç

Resim 3 Saab JA 37 Viggen

Saab JAS 39 Gripen, Çok rollü av/bombardıman uçağı, Motoru: 1 × Volvo RM12 (Amerikan, GEF404 lisanslı), (Volvo Aero Engines, şimdi GKN Aerospace Engine Systems), Maksimum Hız: 2,100 km/h, Mach 2, İlk uçuş: 1988, İsveç Hava Kuvvetleri envanterine giriş: 1996, Kullanan ülkeler: İsveç, Güney Afrika, Macaristan, Çekya, Brezilya, Tayland.

Figure 4 Saab JAS 39 Gripen

İsveç; batı dünyasında hem kendi kendine yetecek jet savaş uçağı tasarlayıp üretebilen (jet motor tasarımı istisna) hem de bu uçakları ihraç edebilme başarısı gösterebilen ülkeler arasındadır.

İsveç gibi, görece küçük bir ülke, nasıl oluyor da özgün jet savaş uçağı tasarlayıp üretebilmektedir?

İsveç, yaklaşık 10 milyonluk küçük bir ülke olmasına rağmen güçlü bir çelik endüstrisine sahiptir, bu nedenle ağır sanayide son derece ileri seviyededir. Ayrıca, güçlü ve köklü bir kimya endüstrisine de sahiptir, dolayısıyla uçak inşa etmenin gerektirdiği türden kaynaklara da sahiptir.

İsveç ayrıca, özellikle Ericsson firması ile; elektronik ve teknoloji endüstrilerini de geliştirdi, bu nedenle aviyonik ve benzerlerini geliştirme açısından ağırlığının üzerinde başarılara imza attı.

İsveç, en son savaş uçağı için Saab JAS 39 Gripen için lisans altında da olsa bir jet motoru geliştirmeye çalışmadı, ABD General Electric’den GEF404’ü alıp, komple milli uçak üretim çabalarını ikiye katlamak istemedi, yani maliyet avantajı sağladı, ancak kendisini bu uçağın jet motorunun idamesinde tamamen ABD’ye bağımlı hale getirdi.

Soğuk savaş sürecinde SSCB, şimdiki Rusya Federasyonu ile komşu olan İsveç; her zaman dahiyane bir hava savunma sanayisine sahip olmak için yeterli motivasyona sahipti. Bir savunma savaşında kendisinden çok daha büyük ve çok daha güçlü bir düşmanla savaşacağı için ihtiyaçları da bu doğrultudaydı. Kolayca bakım ve idame edilebilen, birden fazla rolü yerine getirebilme ve kısa mesafe otoyollardan dahi kalkış ve iniş yapabilecek av/bombardıman uçakları için; uçak performansının bir kısmından ödün vermeyi de göze almıştı.

Ancak; Saab J 29 Tunnan, Saab A 32 Lansen, Saab J 35 Draken ve özellikle Saab JA 37 Viggen de en üst seviyelere çıkarttığı, jet motorunun afterburner kısmının özgün tasarımı dahil, mahalli tasarım, imalat ve idame seviyesinden; Saab JAS 39 Gripen ile inişe geçmiş, irtifa kaybetmeye başlamış görüntüdedir. NATO’ya da girmek için çabalayan tarafsız ülke İsveç; jet savaş uçaklarının tasarımı ve imalatı konusunda geldiği seviyede tutunabilecek mi? Göreceğiz.