NATO’da Kördüğüm: Türkiye; F-16’lar Verilmeden İsveç’in NATO’ya Üyeliğini Onaylamıyor. İsveç de Üye Olmadan Ukrayna’ya Savaş Uçağı Vermiyor.

İsveç’in NATO Üyeliği ile JAS 39 Gripen İlişkisi 

Bu yılın Nisan ayında Finlandiya NATO üyeliğine kabul edildi. İsveç'in üyelik başvurusu Türkiye ve Macaristan’ın halihazırdaki itirazları nedeniyle gerçekleşemedi. İsveç’in üyeliğinin zamanlaması konusundaki belirsizlik devam ediyor. Yabancı basına göre bu ayın sonlarına doğru Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde İsveç’in üyeliğinin oylanmasına ilişkin bir tezkereyi Erdoğan Hükümetinin getirmesi besleniyor. Ancak henüz bu yönde bir gündem bulunmuyor.

İsveç Hükümeti, Kiev'e JAS 39 Gripen savaş uçaklarının verilmesiyle ilgili olarak Silahlı Kuvvetlerin bir değerlendirme raporu hazırlamasını istedi. İsveç Silahlı Kuvvetlerinin ülkenin savunma harcamaları, savunma planlaması ve olası harekât planlama ihtiyaçlarını içeren kapsamlı analizine ihtiyaç duyuluyor. İsveç Ordusunun hazırlayacağı kapsamlı analizin değerlendirilmesine takiben nihai kararın verileceği ifade edildi. 6 Kasım tarihine kadar Ordu’nun hükümete sunacağı raporda, Gripenlerin transferine ilişkin bir fizibilite çalışmasının da yer alması bekleniyor. İsveç Genelkurmay Başkanı Orgeneral Micael Bydén ve karargâhı 6 Kasım’a kadar Hükümeti bir dizi askeri tavsiyeleri içeren raporu iletecek.

Bu arada İsveç, JAS 39 Gripen çok rollü/amaçlı savaş uçaklarını, NATO'ya girişi onaylanıncaya kadar Ukrayna’ya göndermeme kararı aldığını açıkladı. 

Gripen teslimatlarını ilk kez doğrudan ittifak üyeliğine bağlayan yeni politika, İsveç Savunma Bakanı Pål Jonson tarafından Stockholm'ün Kiev'e yönelik yaklaşık 200 milyon dolar değerindeki 14. askeri yardım destek paketiyle birlikte açıklandı.

Reuters'in haberine göre Jonson düzenlediği basın toplantısında "iç güvenlik gerekçeleri" nedeniyle İsveç'in Ukrayna'ya Gripen savaş uçaklarını satabilmesi için NATO üyeliğine ihtiyaç duyacağını söyledi. Basın açıklamasında Savunma Bakanı; “JAS 39 Gripenlerin verilmesi ise İsveç'in öncelikle NATO üyesi olması koşuluna bağlı olacaktır!” ifadesini yineledi. Stockholm, Kiev'e kaç adet Gripen jeti verilebileceğini henüz bir açıklık da getirmedi.

İsveç’in Ukrayna’ya yapacağı 14. Askerî yardım paketinin içeriğinde 155mm topçu mühimmatı ağırlıklı yeri tutuyor. Ayrıca uydu iletişim ekipmanlarının da Ukrayna’ya verilmesi öngörülüyor. Savunma Bakanı Jonson, İsveç'in Ukrayna'ya yaptığı askeri yardımın toplam değerinin 22 milyar krona (yaklaşık 2 milyar dolar) ulaştığını söyledi.

İsveç Üretimi JAS 39 Gripen Savaş Uçakları Ukrayna’nın İşine Yarar mı?

İsveç, şimdiki şartlarda, NATO üyeliği onaylanmadan Ukrayna’ya JAS 39 Gripen savaş uçaklarını göndermiyor. İsveç Hava Kuvvetleri'nin şu anda envanterinde 96 adet Gripen'i var. İsveç Hava Kuvvetleri Komutanı, 2030 yılına kadar toplam 7 muharip filo için yaklaşık 60 Jas 39C/D ve 60 Jas 39E uçağını (toplam 120 uçak) envanterde bulundurmayı planladıklarını söyledi.

İsveç haricinde diğer Avrupa ülkelerinden Çek Cumhuriyeti ve Macaristan'ın da birer JAS 39 Gripen filosu bulunuyor. Bu uçakların Ukrayna’ya verilmesi yönünde her iki ülkenin de açıklanmış bir kararı bulunmuyor. Kaldı ki her iki ülkenin de kendi öz savunmaları için bu uçaklara ihtiyacı bulunuyor.

Gripen, düşük lojistik gereksinimleri ve kısa kalkış/yol kullanımı yetenekleri nedeniyle Ukrayna için en iyi seçeneklerden biri olarak kabul ediliyor. F-16’lar kadar olmasa da, manevra kabiliyeti oldukça yüksek olan küçük ve çevik uçağın AESA radarına sahip olması, Meteor ve AMRAAM füzelerini kullanabiliyor olması, Jas 39 Gripen savaş uçaklarının kullanıcılar açısından öne çıkan artılarıdır. 

İsveç, NATO üyesi olmadığı halde, 2011 yılında Libya'ya müdahale kapsamında Gripen savaş uçaklarını Mayıs ayının sonuna doğru Sicilya’daki Sigonella Hava Üssü’nde konuşlandırdı. Aynı tarihlerde 6 adet F-16 savaş uçağı ve 1 adet KC-135R uçağından oluşan Türk Hava Kuvvetleri İntikal Birliğinin Komutanı olarak adada bulunuyordum. İsveç intikal birliği ile yan yana görev yaptık. Bu görev esnasında Gripen uçaklarını yakından görme fırsatım oldu. İsveç, Gripenlerle Libya üzerinde sadece keşif görevlerini icra ediyordu. Taktik keşif konusunda sahip oldukları sensörleri kullanım teknik ve usulleri ile bunları süratle NATO’nun Libya Harekâtı hava görev sistemlerine entegre edebilmiş olmalarını memnuniyetle izlemiştim. Öyle ki, Libya’ya gerçekleştirilen taarruzların vuruş sonu hasar tespitlerinde herkes Gripen pilotlarının raporlarını referans alır hale gelmişti. İlk defa bu tür bir çokuluslu görevin parçası olan İsveç Hava Kuvvetleri unsurları, Albay Rex’in (sonradan İsveç Hava Kuvvetleri Komutanı) komutasında iyi bir sınav vermişti.

1965 yılından günümüze savaş uçağı üretiminde önemli birçok İsveç projesine imza atan Saab, JAS 39 Gripen ve özellikle de E versiyonuyla, F-16, Rafale, Typhoon benzeri hava platformlarına eşdeğer bir savaş uçağı üretebileceğini göstermiştir. Bakım yönüyle daha basit olan, standart NATO meydanlarına göre pist altyapısı daha zayıf olan Ukrayna’da, Gripenlerin kullanılmasının diğer uçaklara göre artıları olabileceğini değerlendiriyorum. Ancak bu uçaktan hiçbir ülkenin elinde ‘fazla uçak’ bulunmuyor. F-35 savaş uçağına geçiş yapan bazı Avrupa ülkelerinin ellerindeki F-16’ları vermeye yönelik attıkları adımı, örneğin bir Çekya veya Macaristan’ın atabilmesi olası değil. Çünkü ellerinde mevcut savaş uçağı sayıları kendileri için bile henüz yeterli değil. Uçağın üreticisi İsveç bile bu konuda sıkıntı yaşıyor. Bununla birlikte, İsveç Hükümeti tarafından karar alınması halinde bir filoya kadar (18-24 uçak) Ukrayna’ya eski Gripenlerden tahsis edilebileceğini değerlendiriyorum. 

Saab Üretimi JAS 39 Gripen’in Özellikleri

İsveç; kendi ordusunun kullandığı silahları ülke içinde geliştirme konusunda yerleşik bir politika güdüyor. Bunun başlıca nedeni, Soğuk Savaş döneminde katı bir tarafsızlık politikası izlemesidir. Nihayetinde askeri teçhizat konusunda başka bir ülkeye bağımlı olmak istemen İsveç, Gripen uçaklarını da üretiyor. Bununla birlikte İsveç tasarımı ve üretimi olan bu uçağın birçok önemli bileşeni diğer ülkelerden geliyor. İsveçliler uçak gövdesini ve uçuş kontrol sistemi ile bazı elektronik aksamları kendileri geliştirmeyi tercih ettiler. Diğerlerini dışardan aldılar. Örneğin; Gripen'lerde kullanılmakta olan her uçağı takılı iki adet Volvo RM12 motorunun orijinali, F/A-18A-D Hornet'lerin de kullanmakta olduğu F404 motorunun sadece biraz daha yükseltilmiş versiyonudur. Pratikte bir Amerikan motoru olduğunu söyleyebiliriz. Gripen-E’ler ise herhangi bir İsveç motor uyarlamasına ihtiyaç duymadan, doğrudan Super Hornet'lerin de kullanmakta olduğu General Electric F414 motorunu kullanmaktadır.

Gripen'de kullanılan radarlar çoğunlukla İtalyan ve İngiliz teknolojisine dayanmaktadır, sadece küçük değişiklikler İsveç’in Ericsson firması marifetiyle yapılmaktadır. Gripen-E'lerde takılı bulunan IRST sensörü İtalyan malıdır. Gripen'in Mauser BK-27 topu Alman üretimidir. Gripen'de kullanılan füzelerin çoğu NATO ülkelerinden geliyor: AIM-9 Sidewinder ve AIM-120 AMRAAM ve bombaların çoğu Amerikan, IRIS-T Alman, Meteor ise çok uluslu bir Avrupa konsorsiyumu ürünüdür. Gripen'lerde ayrıca İsrail firması Rafael'in Litening III Lazer İşaretleme Podu kullanılmaktadır.

Gripen uçaklarının yüzde 30 oranında İngiliz teknolojisi, ürünleri ya da bileşenleri içerdiği söyleniyor. Arjantin gibi İngilizlerce ‘düşman’ olarak kabul edilen ülkeler, İngiliz yapımı malzemelerin bu uçağın üretiminde kullanılıyor olması nedeniyle, Arjantin’e Gripen satışına İngilizler engel olmaktadır.

Sonuç

İsveç, Ukrayna’ya doğrudan yardım yapan ülkelerin başında geliyor. Bugüne kadar 2 milyar dolar değerinde bu ülkeye malzeme akışı sağladığı biliniyor. Son yardım paketinde 155 mm top mermisinin olması bile Ukrayna açısından sahada ihtiyaç duyduğu bu kritik mühimmatın belirli ölçüde karşılanması anlamına geliyor. Bu arada bu yardım paketi içinde gözler JAS 39 Gripen Savaş Uçaklarını aradı ancak pakete dahil edilmeyeceği anlaşıldı. İsveç Hükümeti geçen hafta sonuna doğru, bu savaş uçaklarının Ukrayna’ya verilebilmesi için öncelikle Türkiye ve Macaristan’ın İsveç’in NATO üyeliğine ilişkin onay vermelerini bekleyeceğini deklare etti. 

İsveç’in savaş uçağı yardımını NATO üyelik süreciyle ilişkilendirmesi, Türkiye için bir ilave bir baskı unsuru olabilir mi? Sanmıyorum. Zaten Türkiye de F-16 paketi-İsveç’in NATO’ya üyelik sürecini ilişkilendirmekte olduğunu saklamıyor. Peki bu durumda anahtarı elinde tutan Washington, zincirleme bir reaksiyonu başlatabilir mi? Bekleyip göreceğiz.

Kaynakça

Tim Martin, “Sweden says it’ll consider sending Gripens to Ukraine only after NATO membership”, Breaking Defense, 06 October 2023, https://breakingdefense.com/2023/10/sweden-says-itll-consider-sending-gripens-to-ukraine-only-after-nato-membership/