Site İçi Arama

savunma

Savaş Uçakları Neden Griye Boyanıyor?

Havada uçakların görünmemesi, en azından görünmesinin geciktirilmesi için askeri kıyafetlerde yaygın bir kullanımı kamuflaj yerine, havanın rengine daha fazla uyum sağlayan bir renk olan gri renginin uçak boyası olarak kullanımına geçildi.

İlk uçağın uçmasıyla birlikte çok kısa süre içerisinde uçaklar askerî maksatlarla da kullanılmaya başlanmıştır. Menşei ne olursa olsun neredeyse tüm askeri uçakların neden benzer göründüğünü hiç merak ettiniz mi? Çoğu savaş uçağı mat gri, yeşil ve kahverengi (hâkî) kamuflaj boyasıyla boyanmıştır.

Öte yandan savaş uçaklarının kolayca tanınabilmeleri için, günümüzdeki ticari uçaklarda kullanılan boyama paternine benzer şekilde, parlak renklere askeri uçakların da boyandığı dönemler olmuştur. İlk yıllarda askeri uçaklar parlak boyayla boyanıyordu. Bu durum, 1900'lerin başında, parlak ve parlak boyalı uçakların monoton renklerle, özellikle de çeşitli gri tonlarıyla silinmesiyle değişti.

Böylece havada uçakların görünmemesi, en azından görünmesinin geciktirilmesi için askeri kıyafetlerde yaygın bir kullanımı kamuflaj yerine, havanın rengine daha fazla uyum sağlayan bir renk olan gri renginin uçak boyası olarak kullanımına geçildi. Askeri uçakların havada düşman uçakları tarafından görülmemesi için düşük görünürlük elde etmek amacıylaboyama teknikleri de değiştirildi.

Öte yandan Türk Yıldızları gibi askeri gösteri timlerinde uçak boyası olarak, parlak renklerin kullanımına devam edildi. Bir yönüyle şov dünyasının havadaki uzantısı olan gösteri uçaklarının ışıltılı, parlak renklerle boyanması sayesinde, uçakların seri akrobasi hareketleri, birbirleriyle bütün oluşturan manevraları ve nefes kesen geçişleri esnasında, havacılık meraklıları tarafından havada kolaylıkla takip edilebilmeleri amaçlandı.

Savaş uçaklarında iki farklı renk perspektifini öne çıkarıyor. Bunlardan biri, göze çarpan ve kolayca dost veya düşman olarak tanımlanabilecek ayırt edici bir renktir. Ancak diğer bakış açısı, düşmanın dikkatini çekme konusundaki boyama paterninin ortaya çıkardığı, savaş uçağının gücünü gösteren doğal dışa yansıyan görüntüsüdür.

Bazı durumlarda parlak boyama tekniği özellikle kullanılmıştır. Sözgelimi, havacılık tarihinin gelmiş geçmiş en başarılı savaş pilotlarından biri olarak kabul edilen Kızıl Baron, uçağının kırmızıya boyanmasını isterdi. Manfred von Richthofen, rivayete göre bir gün canı sıkıldığı için uçağını kırmızıya boyar ve bu renk sayesinde düşman pilotlar üzerinde psikolojik baskı kurduğunun farkına varır. Karşılaştığı düşman uçaklarını önce düelloya davet eder, adil bir çarpışmadan sonra düşürür. Bu şekilde de ün kazanır. Kırmızı renkli Fokker DR 1 uçağından esinlenerek Kızıl Baron unvanını alan Richthofen’e göre kırmızı renk, özellikle kaotik it dalaşı ortamında, düşman uçaklarına karşı kendisinin en baştan üstün gelmesini sağlayan psikolojik bir avantaj sağlıyordu.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Ordular, öncelikle havadan keşif tehdidi nedeniyle, kara araçlarında kamuflaj renklerini kullanmaya başladılar. İngiliz Ordusu ise yeşilin özellikle orman ve tarla alanlarında doğal bir kamuflaj olduğu sonucuna varmıştı. Yine İngiliz uçakları için ise gri renginin havada görünmezliğe daha fazla hizmet ettiğini keşfederek, uçakları da griye boyamaya başladılar. İngiltere’nin ardından Fransa ve Almanya da Birinci Dünya Savaşı sırasında gri rengini uçaklarına uygulamayı tercih ettiler. Örneğin Fransızlar Nieuport tipi uçaklarını açık mavi-gri renklere boyadılar. 1916'nın ortalarına gelindiğinde, Fransız Nieuports uçaklarında gümüş grisi alüminyum boya kullanımını standart hale getirdi. Almanlar da, uçaklarında baklava şeması olarak bilinen genel olarak zeytin yeşili rengini kullandı. Bu uçaklarda şeffaf kumaş uygulamasının yanı sıra grinin bazı tonları da renk olarak uygulandı. Örneğin Almanya'nın LFG Roland C.II modeli gri boyaya sahipti. Daha sonraki yıllarda bazı Avusturya-Macaristan uçakları da savaş boyunca gri renge dayalı baklava şemalarıyla boyandı.

Askeri uçaklarda dış boya rengi olarak neden gri kullanımı tercih ediliyor?

Gri (genellikle "düşük görünürlüklü gri" olarak anılır) renk, yerin üzerindeki alçak bulutlar ve toz parçacıklarıyla kamufle edilebilir. Yüksek irtifada uçanlar gri renkten büyük avantaj sağlar. Azaltılmış açık gri, hem yerden hem de havadaki diğer uçaklar tarafından görünmeyi zorlaştıran bir renk olarak kabul ediliyor. Doğru yansıtıcı niteliklere sahip gri boyanın, yüksek ve orta irtifa uçuşun çeşitli koşullarında görülmesi zordur. Boya sadece gri değil, aynı zamanda doğru yansıtıcı özelliklere de sahip olmalıdır ve bu da kısmen gökyüzünün rengini almasına neden olur ki bu her zaman aynı değildir. Bulutlarda ve açık bir gökyüzünde, öğle saatlerinde, alacakaranlıkta ve şafakta gri boya pek görünür değildir, bu nedenle göze çarpmayan bir renktir.

Savaş pilotluğu yaptığım yıllardaki deneyimlerine göre, gerçekten gri renk görmeyi zorlaştırıyor. Yeşilin tonlarındaki renk skalasından oluşturulan geleneksel kamuflaj renkleriyle boyanmış uçaklara göre gri renkte boyalı olanlar daha geç görünüyor. Bu nedenle grinin tonlarının askeri uçaklar açısından en uygun kamuflajı sağladığına inananlardanım. Ayrıca gri benzeri düşük görünürlüklü boya şemaları uçağın kızılötesi izini azaltarak kızılötesi odaklı hava hava füzelerinin uçağın motorlarına kilitlenmesini zorlaştırdığını biliyorum. Gri renk, çeşitli irtifalarda, hızlarda ve ışık koşullarında uçarken gökyüzüne, bulutlara ve yere karşı daha iyi kamuflaj sağlıyor. Uçağın siluetinin bozulmasına yardımcı olan bu renk, uzaktan gözle ve radarda uçağın fark edilmesi daha zor hale getiriyor.

Bununla birlikte mavinin doğru tonuyla boyanmış uçakların gökyüzüne daha iyi uyum sağladığı da bir gerçektir. Ancak mavi renkli uçakların yukarıdan aşağıya doğru bakıldığında görülmesi daha kolaydır. Yeryüzünün rengi çok çeşitlidir ve hatta denizin rengi bile sabit değildir. Bu nedenle tüm zemin ortamlarına karşı iyi bir kamuflaj sağlayan tek bir renk yoktur. En iyi uçak boyama kamuflaj rengi olan gri bile bu manada yeterli değildir. Ancak yine de gri rengi, çoğu doğal tabiat ortamlarında çok fazla öne çıkmıyor. Çölün ten rengi üzerinde veya kumlu zeminde profil uçuşu yapan mavi renkli bir uçağın görülmesi çok kolaydır. Aynı şartlarda gri renkleri uçakları görmek ise zordur. Ormanlık alanlardaki uçuşlarda da mavi rengin fark edilmesi kolaydır ancak gri renkli uçakları görmek o kadar da kolay değildir. Bir şehrin üzerinde uçan gri renkli uçak, şehrin binaları arasında neredeyse görülmez bir nesneye dönüşür.

Kısacası aşağıdan yukarıya bakınca gri harika bir renk, neredeyse mavi kadar güzel bir renk uyumu veriyor. Gri rengi tüm ortamlarda yukarıdan bakıldığında harika bir kamuflaj değildir ancak çoğu yerde uygun olan en uyumlu tek renktir.

Griyi çok kullanan hava kuvvetlerinde bile zamanlarının çoğunu alçaktan uçarak geçiren uçaklarda başka renklerin de kullanıldığını görüyorsunuz. Örneğin, Alman Luftwaffe Eurofighter Typhoon'ların çoğu gridir, ancak Tornado saldırı uçaklarının çoğu, çok tonlu yeşil bir kamuflaja sahiptir. Bu uçaklar zamanlarının çoğunu Orta Avrupa üzerinde çok alçaktan uçarak geçiriyorlar ve yeşil kamuflaj bunun için çok daha iyi bir renktir.

Grinin tonlarıyla boyanan askeri uçakların kamufle edilmesi uygulamasına Birinci Dünya Savaşı içinde başlanmasına rağmen, bu savaş bittiğinde uçakların performansları yıllar içinde artmaya başladı. Öyle ki İkinci Dünya Savaşı'na gelindiğinde savaş uçakları daha yüksek irtifalara ulaşabilir hale gelmişlerdi. İki renkli, gri ve yeşilin tonlarının birlikte kullandığı Birinci Dünya Savaşı boyama paterninin, uçaklar daha yüksek irtifalara çıktıkça, kamufle olamadıkları fark edildi. İki tonlu boyuma yapmak yerine başka boyama yapma ihtiyacı ortaya çıktı. Hâkî ve yeşil renkler, yüksek irtifalardaki düşman uçakları tarafından görülebiliyordu. Bir başka deyişle, bu eski tip renk uygulaması, özellikle askeri ulaştırma ve bombardıman uçakları için düşman av uçaklarına karşı koruma sağlamadığı görüldü. Bu nedenle boyama paternleri değiştirildi ve renkler önemli ölçüde azaltıldı, daha mat renklere yönelindi. Neticede hâkî rengi "açık gri" ile değiştirilirken, uçakların gövde altları da "deniz grisi" rengine boyandı.

Genel olarak gri renkler, özellikle görev sürelerinin çoğunu yüksek irtifalarda geçiren uçaklar için, düşman karşısında bir koruma sağlıyor, tespit edilme olasılığını düşürmüş gibi görünüyordu.

Bu arada askeri uçaklarda tüm uçağın griye boyandığı ilk denemenin, 1941 yılının Mayıs başında, İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetlerinin Benson Hava Üssü’nde konuşlu PRU Mosquito uçağı, Deniz Grisi/Zeytin Grisi paterninde boyandığını biliyoruz. Bu boya paterninin çok etkili olduğu kanıtlandı. Bununla birlikte yeni boya paterninin tüm uçaklara uygulanmasının savaş içinde büyük bir iş yüküne neden olacağı hesaplandı. Bu nedenle tüm Mosquito tipi uçakların gri renk tonlarında boyanması sonraya bırakıldı. Nihayetinde operasyonel olarak kullanılacak tam boy ilk gri renk uygulaması, Spitfire'lar, Welkins ve bazı prototip uçaklar dahil olmak üzere yüksek seviyeli avcı uçaklarında kullanım için İngiliz Hava Kuvvetleri 1943 yılı Haziran ayında onayladı. Bundan sonra çoğu hava kuvveti benzer şekilde gri renkte askeri uçaklarını boyamaya başladılar. Bu arada uçakların dış boyasında kullanılan grinin tonları, kokpitlere de uygulanmaya başlandı. Böylelikle, neredeyse askeri uçakların her tarafı griye boyanmış oldu.

Gri Dışında Farklı Renkler Neden Kullanılıyor?

Gri boya paternine uymayan ülkeler de bulunuyor. Örneğin Rus yapımı uçaklarda, dış boya rengi olarak mavinin tonlarını tercih ediyorlar. Kokpit için de maviye kaçan bir yeşil rengi (blueish-greenish) kullanıyorlar. Ruslara göre özellikle kokpitte yeşil ve/veya mavi tonlarının kullanılması, Rus savaş pilotlarını göz yorgunluğuna karşı koruyor. Bu rengin UV (ultra viyole) ışık yansımalarını da emmesi nedeniyle Ruslar tarafından tercih edildiği söyleniyor. Bu arada Rus psikofizyolojisine göre deniz mavisi renkler konsantrasyonu iyileştirir ve vertigo, baş dönmesi gibi vestibüler bozuklukları azaltır.

Rusların durumu biraz özel olmakla birlikte esasında birçok ülke grinin tonlarını ağırlıkla kullanmaya devam ediyorlar. Öte yandan bazı ülkeler de kendi bulundukları coğrafi bölgenin şartlarına, arazi yapısına göre uçaklarını ve helikopterlerini boyamayı tercih ediyorlar. Özellikle bu boyama tekniği ulaştırma, keşif, bombardıman tipi askeri uçaklarda daha çok kullanılıyor. Zira yere yakın uçan bu uçaklar, yeryüzünün renkleri arasında kendilerini daha görünmez hale getirebiliyor, doğaya daha uyumlu bu renklerle doğa üzerinde uçarken adeta ‘kayboluyorlar’.

Beyaz veya açık renkli uçaklar genellikle belirli görevler ve operasyonel ortamlar için kullanılıyor. Beyaz rengin kullanılmasının başlıca nedenlerinden biri, güneş ışığını ve ısıyı yansıtmaktır, bu da uçağın içindeki sıcaklığın azaltılmasına ve özellikle sıcak ve güneşli bölgelerde aşırı ısı oluşumunun önlenmesine yardımcı olabilir. Bazı askeri uçaklar, arama kurtarma gibi özel roller için kullanılmakta olduğunda, arama kurtarma (SAR-search and rescue) ve tıbbi tahliye (medivac) benzeri acil durumlarda ve olumsuz koşullarda fark edilmelerini kolaylaştırmak için beyaz veya yüksek görünürlüğe sahip renklerle boyanıyorlar.

Askeri uçaklar, beyaz ve grinin yanı sıra, görev gereksinimlerine uyacak veya ulusal bayrak veya amblemlerini temsil edecek şekilde başka renklere veya özel desenlere de boyanabilir. Bazı uçakların teşhir veya hatıra amaçlı özel boya şemaları olabilir. Askeri uçak renk şemalarının, orduların spesifik branşına, uçağın amaçlanan rolüne ve konuşlandırılacağı operasyonel alana bağlı olarak değişebileceğini belirtmekte fayda var. Renk seçimi, uçağın performansını, görev ortamına uyumunu ve bekasını optimize etmek için yapılan bir değerlendirmenin sonucunda belirlenir.

Sonuç

Askeri jetlerin, özellikle de savaş uçaklarının rengi, öncelikle amaçlanan operasyonel ortam, görev gereksinimleri ve kamuflaj stratejilerine göre belirleniyor. Hem beyaz hem de gri, askeri uçaklarda kullanılan yaygın renklerdir ve her biri belirli amaçlara hizmet eder. Gri renk, düşük görünürlük grisi, savaş uçakları, özellikle de savaş uçakları ve bombardıman uçakları gibi taktik operasyonlar için tasarlananlar için kullanılan yaygın bir renk şemasıdır. Bu uçaklar, rakiplerin tespitini en aza indirmek amacıyla gizlilik ve azaltılmış görünürlük için tasarlanmıştır.

Günümüzde bazı ülkeler tamamen işaretsiz askeri nakliye ve keşif uçakları bile kullanmayı tercih ediyorlar. Günümüzdeki askerî uçak boya kültürünün ortaya çıkması uzun yıllar sonrasında oluştu. Askeri uçaklar, asırlık bir renk veya kamuflaj perspektifinden, savaş uçaklarında neredeyse hiç işaret bulunmamasına kadar sürekli olarak değişikliğe uğradı. İlk başlarda, askeri uçaklardaki ulusal işaretler çok fazla öne çıkarılması tercih ediliyordu. Bugünse modern uçaklarda giderek boya paternler giderek sadeleşmiş durumdadır. Ulusal gurur olarak görülmesi gereken her şey, neredeyse yok denecek kadar sönükleşiyor.

Yine bugünlerde görünmezlik için uçağın boya renginden ziyade boyanın radar dalgalarını emici özelliğe sahip olması daha çok öne çıkıyor. Tanıma tanıtma için uçakların renklerinden, üzerlerindeki amblemlerden daha çok dost düşman tanıma (IFF- Idendification Friend and/or Foe) sistemlerinin sağladığı veriler kullanılıyor. Savaşlar neredeyse uçakların birbiri görmeden, görüş ötesi menzilde gerçekleşiyor. Bu nedenle boya renkleri de eski önemini yitirmiş durumdadır. Bununla birlikte geleneksel gri renk uygulaması, helikopter gibi kara havacılık araçlarında ise hâkî yeşil rengin ağırlıkta olduğu boya paterni kullanılıyor. Deniz Kuvvetleri ise deniz grisi rengini uçak ve helikopterlerine uygulamayı tercih ediyorlar.

Dr. Hüseyin Fazla
Dr. Hüseyin Fazla
Tüm Makaleler

  • 26.03.2024
  • Süre : 6 dk
  • 2380 kez okundu

Google Ads