Türk Hava Kuvvetleri Hangi Savaş Uçağını Satın Almalı? F-16V mi Eurofighter Typhoon mu? Bölüm-2

Uçağı Koruma/Korunma Sistemleri 

Praetorian DASS (Defensive Aids Sub System)

EuroDASS (Leonardo, Elettronica, Indra ve Hensoldt) tarafından, hava-hava ve satıhtan havaya füze tehditlerine (kızılötesi ve radar güdümlü füzelerin tümüne) karşı koruma sağlamak maksadıyla dizayn edilmiş bir üründür. DASS, kanat ucu elektronik destek ve elektronik karşı tedbirler desteği sağlayan ESM/ECM podlarıyla birlikte, füze ikaz alıcıları, chaff ve flare dispenserleri ve opsiyonel lazer ikaz alıcısı sistemlerinden oluşur. Eurofighter Typoon’un görev bilgisayarında yükseltme işlemi, DASS’ın kapasitesini de artırmıştır. DASS, böylece tüm tehditlere karşı devamlı koruma sağlayan, uçağın genel görev başarısını artıran bir sensör olarak kendisinden beklenen fonksiyonları başarıyla yerine getirmektedir. Bu çerçevede DASS, görev ihtiyaçlarına göre yeniden programlanabilen bir sistemdir.

Kızılötesi Pirate Sensör

Pirate (korsan) sensör, silah sistemlerini tamamlayıcı bir unsur olarak uçağa entegre edilmiştir. Sensör, radar ve DASS’ın yeteneklerini artırır. Pirate’in pasif sensörleri, çoklu/hareketli hedeflerin aynı anda tespit, teşhis ve takip edilmesini sağlar. Typhoon uçakları DASS ve PIRATE IRST ile pasif hedef takibi yapabilir. Aynı zamanda uçağın pasif ELINT kabiliyeti, elektronik harp alanında Typhoon’a avantaj sağlar.

Praetorian eVolution

Bu sistem ise muharebe ortamına uygun sunduğu istihbarat, keşif ve gözetleme yetenekleriyle uçağın kapasitesini artıran, yüksek hassasiyette hedeflemeye izin veren, savaş şartlarında gelişmiş teşhis (ID) kolaylığı sunan bir tasarım olarak devreye sokulmuştur. Pirate elektro-optik hedefleme sistemi hava hava hedefleri için kullanılır. 

Hava yer görevleri için Litening III hedefleme podu kullanılmaktadır. Uçağın sahip olduğu Paveway IV yeteneği, pilot tarafından kokpitte programlanabilen vuruş açısı ve yönünü belirleme, gerektiğinde yeni çıkan hedefler için uygun tapa değerlerini havada yeniden bağlama imkânı sunmaktadır.

Kokpit

Eurofighter Typhoon'da tek pilot görev yapabilecek şekilde ergonomik bir tasarım öne çıkarılmıştır. Bu nedenle, baş üstü, baş altı ve çok yönlü görüşü çok iyi olan bir kanopi dizaynına gidilmiştir. Pilotun iş yükünü azaltacak şekilde gerekli bilgilerin öncelik sırası içerisinde pilota aktarılmasına olanak tanıyan bir bilgi akış tasarımı geliştirilmiştir. 

Uçağın tasarlayan mühendisler, kokpit tasarımında, kokpit yerleşiminde harekât tecrübesi yüksek çok sayıda test pilotuyla birlikte çalışarak en uygun kokpiti geliştirmişlerdir. Uçak kokpitinde kullanılan yüksek ve gelişmiş dijital teknoloji kolaylıkları, uçağın operasyon ve beka kabiliyetini artırmanın yanında kokpit bakımının da kolaylıkla yapılmasını sağlamaya hizmet etmektedir.

Gaz Kolu

Çoğu modern savaş uçağında kullanıldığı üzere, Eurofighter Typhoon savaş uçaklarında da, istenirse doğrudan sesli komutla da (DVI-Direct Voice Input) çalışabilen sviçler ile HOTAS (Hands On Throttle And Stick) kullanılmıştır. Üçlü ergonomik yapı elemanları (Sesli Komut + Gaz Kolu + Lövye) VTAS (Voice + Throttle And Stick) pilotun iş yükünün, özellikle de karmaşık hava-hava veya hava-yer görevlerinde, inanılmaz derecede azaltılmasına hizmet eden bir kolaylık sunmaktadır.

Baş Üstü Ekran (Head Up Display - HUD)

Eurofighter Typhoon'un geniş açılı HUD’ı istikrarlı, yüksek doğruluklu, düşük gecikmesi hemen hemen hiç olmayan bir yapıda üretilmiştir. Pilota gereken tüm bilgileri bilgileri aktarırken, aynı zamanda pilota bu bilgi akışından rahatsızlık duymadan, dış dünyayı takip etme imkânı tanır. HUD, gece görüş gözlükleri ve lazerden koruyucu gözlüklerle uyumlu çalışacak şekilde üretilmiştir.

Baş Aşağı Ekran Sistemleri (Head Down Display Systems - MHDD)

Ön konsolda çok fonksiyonlu üç adet renkli baş aşağı ekran yerleştirilmiştir. MHDD’ler; genel taktik resmi görmek ve takip etmek, taarruz bilgi setini izlemek ve yönetmek, taarruz şekillerini ve silahlarını belirlemek, haritaları istenen ölçekte seçmek, gereken detayda görüntülemek, hava trafik akışını takip etmek, ihtiyaç olduğunda uçak sistemlerindeki arızaları görmek ve çeklist gerekliliklerini yerine getirmek vb. fonksiyonlar için kullanılır.

Kaska Monteli Semboloji sistemi (Helmet Mounted Symbology System - HMSS)

Eurofighter Typhoon kendine has bir HMSS sistemine sahiptir. Uçuş kaskı (HMSS); dış kask yüzeyi, iç kask yüzeyi, vizör, oksijen maskesi, gece görüş şartlarını iyileştiren kamera ve başın pozisyonuna uyarlanabilen takip sisteminden oluşur. HMSS, vizör üzerinden uçuş durum bilgisini ileterek pilotun uçuşunu kolaylaştırır ve aynı zamanda bir nişangah vazifesi görerek de silah ve mühimmatın kolaylıkla hedeflere yönlendirilmesinde pilota kullanım kolaylığı sunar. HMSS, gece görüş sistemini tamamlayacak şekilde fonksiyonlarını yerine getirir. FLIR görüntüsü yanında gece görüş gözlüğünü kullanan pilotun oryantasyonunu bozmayacak şekilde ışık ayarlarının yapılabilirliğine imkân tanır. 

Seyrüsefer Sensörleri

Gelişmiş sensör teknolojilerinin kullanılması, pilotun 100 feet’e kadar otonom uçuş ve profil yapmasını destekler. Eurofighter Typhoon’un seyrüsefer yardımcıları içinde küresel konumlama sistemi (GPS) de yer alır. Karıştırmaya dayanıklılığı yüksek olan bu GPS, uydu takip kanallarını birebir takip edebilen tam dijital bir arayüze sahiptir. GPS’le entegre çalışan bir INS (inertial navigation system) de hatasız seyrüsefer ve profil uçuşu yapılmasını, üç boyutlu ortamda pilotun yatay ve dikey manevraları esnasında durum bilgisinin kesintisiz pilota aktarılmasını sağlar. 

Uçuş Kumanda Sistemi

Uçuş kumanda sistemi (flight control system - FCS) tüm uçuş şartlarında uçağın kullanım karakteristiklerine uygun kumanda tekniğini destekleyen dört kanallı dijital bir sistemdir. HOTAS ergonomisi, pilotun uygun gaz kolu ve lövye kullanımı ile tüm uçuş komutlarını verebilmesi sağlar, dikkat dağınıklığına neden olmadan taktik görevleri yerine getirmesine yardımcı olur. Kumanda sistemine entegre çalışan otonom acil durum (emercensi) kurtarma özelliklerini bünyesinde barındıran FCS, azami oranda emniyetle görevlerin yerine getirilmesini sağlayan bir sistem tasarımına sahiptir.

Çok Fonksiyonlu Bilgi Dağıtım Sistemi (Multifunctional Information Distribution System - MIDS)

Son versiyon Link 16 veri hattıyla birlikte çalışan MIDS, gelişmiş bir veri hattı (data link) olarak birden fazla kullanıcı arasında gerçek zamanlı/emniyetli bilgi değişimini destekler. MIDS, yüksek hızlı, yüksek kapasiteli, emniyetli, karıştırmaya dayanaklı bir yapıda üretilmiştir. MIDS, Hava Kuvvetleri unsurları yanında Kara ve Deniz unsurlarıyla da harekât görevleri esnasında irtibat, bilgi teatisi (değişimi) için de kullanılırken, tüm unsurlar arasındaki birlikte çalışabilirlik (interoperability) gerekliliklerini en üstün seviyede yerine getirir. 

Silah ve Mühimmat

Hava-Hava 

Eurofighter Typhoon, Kısa Menzilli Hava-Hava Füzeleri (SRAAM) ve 27 mm.lık Mauser Topunun yanı sıra gelişmiş uzun menzilli ve en son teknoloji ürünü METEOR benzeri görüş ötesi BVR füzelerini kullanmaktadır. Özellikle METEOR füzesi, yaklaşan tehdide karşı çok uzaktan angaje olma fırsatını pilota verir. Pilotun füzenin hedefini kaçıramayacağı noktaya kadar (NEZ - no-escape zone) gereken güdüm, hedefle kesişme (önleme) noktası ve rota güncellemelerini füzeye aktarması (uçakla füze arasındaki güvenli veri hatları üzerinden füzenin aktif radar arayıcısına hedef bilgisinin sürekli aktarılması) ve neticede hedefini başarıyla imha etmesi sağlanır. Meteor füzesinin menzili 160-180 NM civarında iken AIM 120 füzelerinin menzili 60-70 NM civarındadır. AMRAAM’a göre iki kat büyüklüğünde NEZ’i olan bu füze, angaje olunan hedeften oldukça uzak bir mesafede NEZ’e ulaşmayı ve sonrasında hedeften kaçınma manevrasını başlatmayı mümkün kılar. Burada bir antparantez olarak şunu vurgulamak gerekir. Hava Hava füzeleri için verilen menzil değerleri, füzeyi atan uçağın mümkün olan en yüksek irtifada/süratte olduğu nokta baz alınmak suretiyle hesaplanmaktadır. Bilinmelidir ki, alçak irtifa/düşük süratlerde füzelerin jenerik menzilleri çok daha düşük değerlerde olacaktır.

Meteor füzesi 5 mach civarında sürate çıkabilmesini sağlayan ramjet motora sahiptir. Füzenin manevra yeteneğini artırmak için "throttleable" diye adlandırılan bir takat (itki) sistemi kullanılmıştır. Bu yetenek sayesinde, füzenin tıpkı bir jet uçağı gibi gaz kolu kullanım tekniğiyle manevralarını (dönüş, tırmanış vb.) yapması, füze yakıtının optimize kullanımının sağlanması ve neticede bu optimizasyon sayesinde füzenin daha uzun menzile sahip olabilmesi söz konusu olabilmiştir. 

Böylece “uzun kol” prensibiyle, uçağın vurulmadan görevini yapabilmesi ve pilotun “vurulmadan hedefini vurarak” hayatta kalabilmesi, son tahlilde Typhoon’un önde gelen bir av önleme platformu olarak hizmet etmesi söz konusu olabilmektedir. 

Eurofighter Typhoon, görev ihtiyaçları doğrultusunda kullanıcıların tercihlerine uygun olarak belirlenecek METEOR (BVRAAM), AMRAAM, ASRAAM veya IRIS-T benzeri tüm hava-hava füzelerini taşır. Uzun sürede havada bekleme (devriye görevi vb.) yapabilir.

Hava muharebe ortamında hava üstünlüğünü tesis etmek (kazanmak), diğer operasyonel görevlerin de hızlı ve emniyetli bir şekilde yerine getirilebileceğini işaret eder. Eurofighter Typhoon, hem görüş menzilinin ötesinde (BVR - beyond visual range) hem de yakın muharebe (CIC - close in combat) senaryolarında hava üstünlüğünün kazanılmasında etkin bir platform olma iddiasını korumaktadır.

Boş ağırlığı 22.000 pound olan Typhoon’un azami kalkış ağırlığı 46.300 pounddur. Harekât yarıçapı 2900 km (yaklaşık 1,800 NM) olan uçağın azami sürati 1.8 mach olarak verilmektedir. Scramble görevleri için uçak hava-hava yüküyle kalkış yaptığında, fren bırakma, kalkış, 1,5 mach sürate ulaşma ve 35.000 feet irtifaya tırmanma süresi toplamda 2 dakika 30 saniyedir. Uçağın azami çıkabileceği irtifa ise 55.000 feettir. Bu özellikleriyle Typhoon çok iyi bir av önleme uçağıdır.

Hava-Yer

Captor-E AESA radarlarıyla donatılan Typhoon uçakları; CM02+ yazılım paketiyle birlikte, Litening III hedefleme poduyla desteklendiğinde, hava-yer hedeflerini otomatik takip etme ve hedef önceliklerine göre hedefe yönelme yeteneğine sahiptir.

Hedefleme podunun bir parçası olan lazer işaretleyicisi (LDP), hedeflere hassas angajman imkân tanır. Lazer güdümlü uygun silah ve mühimmatın kullanımını, bombardıman görevlerinin başarıyla yerine getirilmesini ve hedeflerin imha edilmesini destekler.

Eurofighter Typhoon’a yüksek seviyede operasyonel esneklik kazandıran Paveway IV yeteneği ve Brimstone zırh delici mühimmatı entegre edilmiştir. Çift modlu güdüm sistemiyle birlikte ayarlanabilir tapa ve nüfuz edici başlık kullanımı, en uygun silah bırakma noktasına kadar uçağın yaklaşmasını ve hedefi başarıyla vurmasını sağlar. Typhoon’un hava yer yetenekleri, bugün ve gelecekte üretilecek tüm akıllı mühimmatın uçağa başarıyla entegre edilebilmesini ve kullanıcı isterleri (gereksinimleri) çerçevesinde gereken yeni entegrasyonların yönetimini destekler. 

AGM158 JASSM seyir füzesi veya Türk yapımı SOM ayarındaki stand-off füzesi Storm Shadow, bir başka versiyonu Taurus, küçük çaplı SDB (small diameter) türü bombalar, hassas güdümlü mühimmat ve Gemisavar Füzeleri benzeri silahlar uçağın “av bombardıman” yeteneklerinin geliştirilmesi kapsamında, Typhoon’a başarıyla entegre edilen silah ve mühimmattan bazılarıdır.

Bir sonraki yazımda (Bölüm-3), Eurofighter Typhoon swing-rolü ne demek, hava-hava ve hava-yer görev yetenekleri, Typhoon Trençlerini kapsayacağım.