Uçaklar Uçuşa Nasıl Hazırlanır?

34 yıllık uçuş, uçakların bakım ve idamesi ile havadaki takip usulleri, olayların analizi, geliştirilmesi ve alınan derslere bağlı olarak bu yazıyı hazırlayıp sizlerle paylaşmak istedim.  

Flightradar uçuş takip sisteminin ortalama verilerine bakarak diyebiliriz ki 2022 yılında dünya üzerindeki günlük sivil uçak uçuş sayısı, ortalama 200.000’dir.  

Her gün 200.000 uçak bir havaalanından bir başka hava alanına uçmakta, yolcu taşıma ve malzeme nakli yapmaktadır. 

Yine aynı Flightradar verilerine bakarak 31 Temmuz 2022 haftasını önceki yıllar ile karşılaştırmak istersek 2019 yılının aynı dönemi 7 günlük uçuş ortalaması tüm zamanların en yüksek değenine sahip olduğu görülür. Bu hafta içinde, bir günde 219.575 uçuş yapılmıştır.

Boardinginfo.com sitesinde yayımlanan verilere ve bilgilere bakarak da diyebiliriz ki 2018 yılında yaklaşık 45 milyon uçuş gerçekleşmiştir ve bu uçuşlar ile 4.4 milyar kişi havayolu ile seyahat etmiştir. 

Bu sayılar bize, 2018 yılı için dünya nüfusunun yarıdan fazlasının uçak seyahatleri ile bir yerden başka bir yere seyahat ettiğini anlatmaktadır. 

“Şu an gökyüzünde kaç uçak vardır?” derseniz bu, yılın günlerine ve günün saatlerine göre değişse de cevap genellikle 8.000 ile 20.000 uçak arasında değişiklik göstermektedir. 

Gün boyunca uçakların uçuşlarına başlaması ve bitirmesiyle birlikte hava alanlarında ve bakım hangarlarında hummalı bir çalışma başlar ve devam edip gider. 

Kargolar boşaltılır, yolcular indirilir, uçaklar temizlenir, bir sonraki uçuş için uçak uçuşlar arası bakıma alınır, lastikleri kontrol edilir. Uçak gövde dış yüzeyleri, motorları, iniş takım yuvaları, hidrolik boruları da herhangi bir sorun var mı diyerek kontrol edilir. Bir önceki uçuş ekibinin bildirdiği veya rutin yapılan bu kontroller esnasında tespit edilen sorunların çözümü için uçağa ait ilgili teknik dokümanlar eşliğinde bakım ve kontrolleri yapılır. Gerekirse malzeme değiştirilir ve malzeme değişimi sonrası ilgili sistem ayrıca bir daha faaliyet kontrolü ve testi yapılır.

Uçaklar üzerinde yapılan bu işlemler bazen saatler bazen de günler sürebilir.  Günlerce sürmesi beklenen durumlarda ise ilgili uçuş için yeni bir uçak tahsis edilir. Böylece uçuş görevi zamanında karşılanmaya çalışılır. 

Bu arada uçuş ekibinin mesai saatleri dolduysa yeni uçuş için yeni bir uçuş ekibi görevlendirilir. 

Yeni uçuş görevi yapacak uçak için kahvaltı, yemek, çay kahve gibi ikram malzemeleri de, catering firmaları tarafından hazırlanarak uçuş süresince servis edilmek üzere uçağa yüklenir. 

Gerçekleştirilen bu işlemler bakım ve yer destek ekiplerince yerine getirilen ve uçağın ticari olarak yeni bir göreve gitmesi için yapması gereken normal işlemlerdir ve her bir birim tarafından ayrı ayrı tamamlanarak yapacağı göreve uygun olarak uçaklar, bir sonraki görevi olan yeni bir uçuşa hazır hale getirilir. 

Sizler herhangi bir uçuş için hava alanına gelirken uçak; planlandığı uçuş görevine, planlandığı uçuş saatinde, teknik ekip, yer hizmetleri, yer destek ve havaalanları ekipleriyle beraber, hummalı bir şekilde çalışılarak yeni görevine hazırlanır.

Bir başka yere gitmek için siz hava alanına ulaştığınızda uçağınızın durumunu ve hazırlığını, hava alanlarındaki uçuş takip tabelalarından takip edebilirsiniz. Gerekli işlemlerin zamanında yetine getirilip uçağın hazırlığı hakkında da kabaca bilgi sahibi olabilirsiniz. Planlı uçuşunuz için bu tabelalardan veya internet üzerinden gecikmeler veya meteorolojik şartlar nedeniyle olası gecikmeler hakkında da bilgi sahibi olursunuz. Örneğin bir önceki uçuşunu meteoroloji veya havaalanı yoğunluğu gibi çeşitli nedenler ile geç tamamlamış uçağınız için gecikme zamanlarını, nedenlerini ayrıca bu tabelalardan görüp kontrol edebilirsiniz. Gelmesini beklediğiniz yolcunun durumunu bu sitelerden biraz gecikmeli de olsa takip edebilirsiniz. 

Sahip olduğunuz diğer araçlarınız, arabalarınız gibi uçakların da bakım, onarım ve tamir işleri, yerde görevli uçak bakım ve onarım ekipleri tarafından, bu uçakların uçuşa hazırlanması esnasında yapılır. 

Bir önceki uçuş görevini normal olarak tamamlayan uçak ve uçuş görev ekibi uçuş göreviyle ilgili yaşanan sorunları veya olumsuz durumları uçuş sonrasında ilgili uçağın dosyasına kaydederek ilgili uçağın varsa sorunlarını tek tek sistem bazında ilgili dosyasına kaydeder ve teknisyenlerin varsa o uçakta yaşanan sorunları bulmasını ve çözmesini bekler. Herhangi bir sorun yoksa da uçak faal olarak deklare edilerek gecikme olmadan bir sonraki uçuş görevine yetiştirilmek üzere gerekli tüm hazırlıklar başlatılır. 

Uçuş yapabilir oluruna sahip her uçağın araçlarınızda bulunan araç plakası gibi kuyruk numarası olarak da adlandırılan kendine has takip seri ve model numarası ile çağrı adı da bulunur. Uçağın görev kodu ve uçuş takibi, kontrol kulelerinde bu adla bilindiği gibi bu çağrı adına herhangi bir başka kuyruk numaralı bir uçak atanabilir ve bu görevi icra edebilir. 

Örneğin İstanbul’dan New York’a veya New York İstanbul seferlerini yapacak uçakların uçuş çağrı kodları uçuş saatine veya kalkış noktasına göre TK1, TK3 veya TK11 gibi kodlarla anılır. 

Ama bu uçuşları aynı yolcu taşıma kapasitesine sahip Airbus uçağı modelleri veya Boeing modelleri de farklı kuyruk numaralarıyla gerçekleştirir. 

Bu çağrı kodu uçağın tüm uçuş süresi boyunca uluslararası uçuş kuleleri tarafından uçuş ekibince önceden yapılan uçuş görev bildirimi ile bilinir ve bu çağrı adı ile de uçuş boyunca takip edilir. 

Uçuşu gerçekleştiren ilgili uçak seri numarası bazında da yapılan tüm bakım, kontrol, ikmal ve diğer tüm işlemler de; bu seri numaralı uçağın kayıt defterlerine veya bilgisayar kayıtlarına kaydedilir.  İlgili kuyruk numaralı uçak ile ilgili uçuş hayatı boyunca yapılmış tüm bakımlar, onarımlar ve diğer olaylar da bu seri numarasından takip edilebilir.  Hangi seri numaralı cihaz hangi uçağa takılmış, kaç saat uçmuş bu kayıtlardan kolayca bulunabilir. 

Her uçağın uçuşu bu takılan cihazın uçuş saatine de otomatik olarak eklenir. 

Örneğin uçak bir yıl 50.000 saat uçmuş ise üzerine monteli ve değişmemiş olan uçak altimetresi veya radarı da o uçakla birlikte 50.000 saat uçmuş demektir. 

“Bu malzemeyi kim takmış, kontrollerini kim yapmış, hangi gün değişim yapılmış, bu değişimi yapanın eğitim seviyesi, eski sökülen cihaz model no’su ve seri numarası ile yeni takılan cihaz model ve seri no’su nedir ve bu uçakta takılı olduğu dönemde ne gibi arızalar yaşanmıştır?”

İşte tüm bu bilgilerin hepsi bu uçağın kuyruk numarası adı altında tutulan dosya kayıtlarında ister klasik kâğıtta imza ile veya elektronik olarak kayıt altındadır.

Uçuşa gidecek uçuş ekibi de bu kayıtlara bakarak “uçağın önceki uçuşlarında ne gibi sorunlar yaşanmış, yeni görev için ne kadar yakıt lazım veya uçağa ne kadar malzeme yüklenmiş ve bu malzeme ile uçağın ne kadar daha yakıt alması gerekir, gidilecek hava alanındaki meteorolojik şartlar veya uçuş yolunda yaşanabilecek meteorolojik şartlar nelerdir, ilave yakıt gerekir mi?” gibi bilgilere bakarak gerekli hesaplamaları yapar ve gerekli kararları alır ve bu şekilde de yeni uçuş görev planlaması yapılır. Gidilecek yolda karşıdan gelecek rüzgâr uçağın yakıt artışını arttırabileceği için görev için daha fazla yakıt ve daha az kargo taşınması gerekebilir.

Günümüzde geçmişte yapılan uçuşlara bağlı olarak o kadar çok uçuş bilgi verisi vardır ki bir uçağın bir hava alanından bir başka hava alanına gidişi için havada bekleme süreleri dahil ne kadar yakıt ve süre gerekeceği bilgileri standart olarak bilinir hale gelmiştir.  

Uçuş ekibi, uçağa gidilecek yeri uçak sistemlerine bildirdiğinde uçak bilgisayar ve rota planlama sistemleri uçakta bulunması gereken yakıt ve diğer ihtiyaçları otomatik olarak belirleyip uçuş ekibini bilgilendirir hale gelmiştir. 

Eğer kargo taşıyorsanız da taşıyabileceğiniz yükün altında veya üstünde olduğunuzu dahil uçak üzerinde bulunan tartı ve denge sistemleri size bu verileri göstergeleri üzerinden hesaplayarak bildirir. 

Bir uçuşta gerçekleşen bu olaylar ve yapılan işlemler sivil, ticari veya askeri uçuşlar için olduğu gibi insansız hava araçları ve uzay araçları için de geçerlidir.  Hatta Kapadokya’da gerçekleşen balon uçuşları için de geçerlidir. 

Uçuştan gelen her hava aracının özellikle uçuş öncesi, uçuş sonrası, uçuşlar arası, belli bir uçuş saati sonrası yapılması gerekli bakımlar gibi birçok türde bakım ihtiyaçları ve süreçleri de vardır. 

Özellikle uzun süre uçmamış uçaklar kuşlar, fareler ve hatta böcekler için bir yuva haline bile gelmiş olabilir. 

Birkaç gün uçmamış veya yerde kalmış bir hava aracının bakımı ile bu hava aracının 100 uçuş saati sonrası yapılması gereken bakımları veya 1000 veya 5000 saat uçmuş hava aracının bakım süreçleri de ayrı kontroller, malzeme değişimleri gibi farklı kontrol ve bakım işlemleri gerekir. 

Bu bakımlarda uçuş saatine veya uçuşta yaşanan olaylara bağlı olarak gerekirse uçağın kontrol edilmesi gereken kısımlarının röntgeni dahi çekilir veya tahripsiz kontrol usulleri gibi usuller ile önemli bölgelerde veya kontrol edilmesi istenen bölgelerde çatlak ve korozyon kontrolleri yapılır. 

Kışın soğuk bir zamanda kalkış yapacak uçaklara yazdan farklı bir şekilde bakım yapılır ve uçak yüzeylerinin donmasını önlemek için uçuştan hemen önce uçak hareketli yüzeylerinin alkolle veya özel bir sıvıyla yıkanması bile gerekebilir. 

Uçak bakım teknisyeni mühendisi veya ekibi; uçak ve uçak parçalarının bakımı, arıza tespiti ve arızayı giderme gibi süreçlerinde etkin rol oynayan kişilere verilen mesleki bir unvandır. 

Bu teknisyenlerin bazıları elektrik, yakıt, hidrolik, motor, gövde bakım, uçuş aviyonik sistemleri, iletişim sistemleri gibi teknik konularda özel eğitim almış ve tecrübe sahibi olmuşlardır. 

Özellikle kuş çarpması, uçağın sürekli okyanus veya deniz üzerinde uçması gibi nedenlerle sürekli tuzlu bölgede uçuş yapmış olarak değerlendirileceği gibi nedenlerin uçak gövde ve motorları üzerinde yapabileceği hasarlardan dolayı uçağın gövde ve motor kısımlarının ve ilave gerekli görülen bölgelerin düzenli olarak bir kontrol listesi yardımıyla kontrolü gerçekleştirir.

Yapılması gereken bu kontrol işlemleri uçak ile ilgili firmaların yayınladığı uçak teknik dokümanlarına göre yapılması zorunluluğu da vardır. 

Bakım ve kontrol işlemlerinde standardizasyonun sağlanması olayların tek ve yetkili bir elden kontrolü amacıyla da ABD Federal Aviation Administreation ( FAA ) (Federal Havacılık İdaresi) tüm uçuşlarla ilgili usulleri düzenler, kontrol eder ve uygulama usullerini geliştirip yayınlar ve standartları belirler. 

FAA’in en son yayınladığı standart Kapadokya’da gerçekleşen balonun düşmesi sonucu 4 turistin vefatı nedeniyle 16 Kasım 2022 tarihli Balonla uçuş gerçekleştiren pilotların uyması gereken sağlık kuralları adlı yönergesidir. https://www.faa.gov/newsroom/faa-mandates-medical-requirements-commercial-balloon-pilots

Her bir tip ve görevdeki uçağın veya uçuş aracının da Bakım ve Havaalanı işletme usulleri de bu birimin denetim ve kontrolü alanındadır. 

Yolcu uçakları, savaş uçakları, Yakıt tanker uçakları gibi her uçağın kendi üretilmiş ve kullanım amaçlarına göre de farklı teknik bakım ve kontrol dokümanları vardır.  İlgili üreticisi ve FAA kontrolünde bu usuller belirlenir, uygulanır ve denetlenir. 

FAA biriminin belirlediği usullere göre de uçuş ve bakım ekibinin eğitimleri alması gerekli eğitim sertifikaları ve uyması gereken usuller belirlenir. 

Uçak bakım mühendisi, ekibi, teknisyeni eğitimini almış olduğu bu uçaklarda yapılan işlemi kontrol ederek ilgili uçağın bir sonraki uçuşu için güvenle uçabileceğini onaylayarak imzasını atar. 

Tüm bu süreçler sonucunda kısaca denilebilir ki; “Uçamayan uçak yoktur, sadece gerekli bakımları ve onarımları yapılmamış uçak vardır.”

İşte tüm bu uçuş ve bakım işlemlerini yapan bakım ekiplerinin görevlerini hatasız yapması ile uçuş ekibinin sorumluluğunda gökyüzünde gördüğünüz uçakların hepsi güvenle içindeki yolcuyu, malzemeyi veya yükü emniyetle bir yerden bir yere taşır. 

Bu nedenle de “Havacılık bir ekip işidir.” denir. 

Uçak bakım ve yönetimi de her bir bireyin yerini ve sırasını bildiği, müşterek çalıştığı, ortak iletişim usulleri olan ve binlerce işin koordinasyonu ve hatasız yapılması gereken bakım ve kontrol işlemlerin genel adıdır. 

Bakım işlemlerinde daha güvenli usul, yönerge ve standartlara uygun bakım işlemlerinin gerçekleşmesi için bazen pilotlar da, test pilotluğu, değerlendirme denetleme, kalite kontrol gibi konularda uçak bakım ekipleriyle beraber çalışarak standartların ve usullerin en üst seviyede gerçekleşmesi için bakım ve onarım süreçlerine de dahil olarak birlikte çalışırlar. 

Uçak bakım ve yönetim işlemlerinin ve ekiplerinin de tek amacı vardır. 

Bu amaç: “Havaya kalkan her uçağın içindekilerle birlikte emniyetle hedefine ulaşmasıdır.”

Uçuş ekibi ile uçak bakım ekibi de gece gündüz demeden 7 gün 24 saat sürekli hazır olması ve görevini yapması beklenen insanlardır.  

Uçuş ve Bakım ekiplerinin uyumlu ve hatasız çalışmaları sayesinde günümüzde bir günde yaklaşık 200.000 uçak havada emniyetle uçmaktadır. 

2022 yazında özellikle bu işlemlerin bazı dallarının aksaması sonucunda Avrupa’da birçok uçuş görevi ile ilgili özellikle yerde yapılması gerekli işlemler alanında yoğun bir şekilde sorunlar yaşanmış ve bazı ülkeler bu konuda yaşadıkları sorunların yetişmiş iş gücü eksikliği nedeniyle yaşandığını değerlendirip diğer ülkelerden insan kaynağı arayarak çözmeye çalışmışlardır. Günümüzde uçuş, yönetim ve bakım ekiplerinin azlığı veya eksikliği de havacılık endüstrisinde veya turizmde büyük sorunlara yol açabilmektedir. 

2022 yılında pandemi sonrası uçuşların artarak devam etmesi sonucunda eğitimli iş gücü eksikliği yaşanmış olsa da önümüzdeki dönemde uçak uçuş sayılarının ve taşınan yolcu sayılarının ve hatta turizm amaçlı balon uçuşlarının da artarak devam edeceği değerlendirilmektedir.  

Bu değerlendirmeye bağlı olarak önümüzdeki yıllarda uçuş ve bakım işlemlerinin sayısının öneminin daha da artacağı ve önlem alınmaz ise Uçuş ekibi ve bakım ekibi ihtiyacı ile ilgili artan talebe bağlı olarak iş gücü veya deneyimli insan konularında sorun yaşanacağını bizlere anlatmaktadır. 

Yararlanılan kaynaklar:

https://www.flightradar24.com/data/statistics

https://boardinginfo.com/suan-gokyuzunde-kac-ucak-vardir/

https://www.flightradar24.com/data/statistics

https://boardinginfo.com/suan-gokyuzunde-kac-ucak-vardir/

https://www.faa.gov/