Ülkelerin Jet Savaş Uçağı Bağımsızlık Savaşları (Bölüm-1)

Soğuk Savaş Dönemi; 1950-1990

Batı Bloğunda ABD Jet Savaş Uçağı Monopolisine Karşı Mücadele Veren Ülkeler

A. Fransa;

Jet uçağı savaşlarında hiçbir ülkeye bağımlı kalmadan, hem uçağı, hem motoru hem de avionik ve silah sistemlerini ve mühimmatı dahil; tasarlayabilen ve üretebilen, bazı uçak modelleriyle de ABD’li muadillerine kafa tutabilen tek batı dünyası (western world) ülkesi; Fransa’dır. Fransa’ya bu konuda hakkını vermek gerekir.

Hatta; ABD ile jet savaş uçakları ihracatında mücadele edebilen ve ciddi başarı hikayelerine sahip en önde gelen batı bloku ülkesi de Fransa’dır. 

Fransa’ya bu başarıyı sağlayan uçak tasarım ve üretim firması ise; Dassault’dur. 

Efsaneyi başlatan Jet Savaş Uçağı ise; Mirage’dır. Rusların MiG markası gibi; Mirage de soğuk savaş dönemlerinin efsane uçaklarından birisi olmuştur.

Mirage efsanesi ise; Mirage III ile başladı. Mirage III /5/50 ailesi sayesinde Fransa, önde gelen bir jet savaş uçağı tasarımcısı ve imalatçısı ülke olduğunu kanıtladı. 1958'den bu yana, dünya çapında yirmi bir ülke için seksenden fazla farklı versiyonda 1.401 Mirage III /5 /50 üretildi. Mirage III’ler 3 milyondan fazla uçuş saatini doldurdular.

Mirage III, bir dizi hava gücü tarafından çoklu çatışmalarda aktif savaş rollerinde kullanılmıştır.

Ancak, Mirage III ve devamı harpde kendini ispatlamış (combat proven) jet savaş uçağı olma ününü İsrail ile Mısır arasında 1967’de meydana gelen; “6-Gün Savaşlarıında” kazandı. İsrail, Mirage III'lerini 6-Gün Savaşlarında hem hava üstünlüğü hem de saldırı uçağı olarak kullandı. 1973’deki Arap-İsarail Yom Kippur savaşlarında ise; Mirage III’ü, IAI tarafından Mirage V’den modifiye edilen Nesher ile hava üstünlüğü görevlerinde kullandı. Yom Kippur savaşlarındaki İsrail jet bombardıman uçağı ise Amerikan efsanesi F-4 Phantom II’du.

Fransa’yı jet savaş uçağı dünyasında bağımsız yapan bir diğer konu ise; jet motor uçaklarını da kendisinin tasarlayıp imal edebilmesiydi. Bu alandaki efsanesi Snecma motorlarıydı (Snecma sonraki yıllarda safran grubu tarafından satın alındı). Snecma motorları ABD General Electric ve Pratt & Whitney seviyesinde motorlardır.

Mirage III akainde Mirage IV, Mirage V, Mirage F-1, Etandart/Super Etandart, Mirage 2000, Mirage 4000 (seri üretim iptal edildi), Rafale, Dassault’un tasarlayıp, ürettiği önemli jet savaş uçaklarıdır.

Fransa; hiçbir ülkeye ve özellikle batı dünyasının monopolü ABD’ye bağlı ve bağımlı kalmadan kendi özgün jet savaş uçağı tasarımlarını ve üretimini yapabilen, bu uçakların motor, avionik ve silah sistemlerini de tasarlayıp imal eden, ayrıca bu uçakların taşıyacağı mühimmat da kendi tasarımı ve imalatı olan; batı dünyasında ABD’den sonra en çok jet savaş uçağı ihraç eden bir ülkedir.

Ayrıca, Fransa; ortak üretimlere katılmak haricinde kimseden savaş uçağı almaz.

“Fransa; Jet Savaş Uçağı Bağımsızlık Savaşını kazanmış bir ülkedir”.

İngiltere

İngiltere; 1960'ların başından itibaren, jet savaş uçağu tasarımına ve imaline girdi. 70’li yılların sonlarına kadar da iyi bir ilerleme kaydetti.  İngiltere özellikle RolsRoyce firması ile; jet motorları çağına da öncü ve hızlı girdi. British Electric, BAC British Aircraft Corporation, Hawker Siddeley gibi köklü ve güçlü uçak tasarımı ve imalatı yapan firmaları vardı. Meteor, Vampire, Vulcan, Lightning, Hawker Hunter, Buccaneer, Hawk ve V/STOL Hawker Harrier jet savaş uçaklarını hizmete aldı. V/STOL teknolojisinde hem motor hem de uçak yönüyle dünya öncüsüydü. . Handley Page Victor B.2 ve Vulcan B.2 orta boy stratejik jet bombardıman uçaklarını da imal etmişti.

1960’ların başında; BAC tarafından tasarlanan ve imal edilen TSR-2, Soğuk Savaş saldırı ve keşif uçağının seri üretimine ABD baskısıyla geçemedi (Detaylar için bknz. Ref.-1). Bu başarısızlıktan sonra; ciddi bir süre RAF’ın ana muharip jet savaş uçağı görevini ABD’li F-4K Phantom II yürüttü.

1970’li yıllarından başından itibaren; Alman Panavia şirketine BAE (eski BAC)’yi proje ortağı yaparak Almanya ve İtalya ile birlikte Panavia Tornado, çift motorlu, değişken kanatlı çok amaçlı jet savaş uçağının tasarımına ve imalatına katıldı. Bu uçağı uzun yıllar kullandı.

1990’lı yıllarda da gene BAE’yi proje ortağı yaparak; Eurofighter Typhoon, Avrupalı çok uluslu çift motorlu, kanard delta kanadı, çok amaçlı jet  avcı uçağını, Almanya, İtalya ve İspanya ile bir konsorsiyum oluşturarak; tasarladı, imal etti ve halen kullanmaktadır. 

Günümüzde ABD F-35’in ikinci büyük ortağıdır. Tempest 6’ıncı nesil jet savaş uçağı projesini de yürütmektedir. Projeye İtalya ve Japonya da katılım sağlamıştır.

İngiltere, Jet Savaş Uçakları Çağı öncülerindendir. Hem uçak, hem motor hem de aviyonikler olarak kendine yeten teknolojiye sahiptir. Ancak; özellikle 80’lerden günümüze kendi kendine yeterlilikten ziyade bazı Avrupa ülkeleri ile ortak jet savaş uçağı programları yürütmeyi tercih etmiştir.

Özellikle; Hawk jet eğitim ve hafif taaruz uçağının ve Harrier’in ciddi ihracat başarılarını da tatmıştır.

“İngiltere; bağımsız başladığı jet savaş uçağı çağını tam bağımsız yürütmemiş veya yürütememiş, bu alanda Avrupa ülkeleri ile ortaklığı yapmayı tercih etmiştir”.

C. İsveç;

Soğuk Savaş sırasında İsveç; Hava Kuvvetleri ve yerli jet savaş uçağı sanayi için büyük yatırım yaptı. Uçak tasarımcısı ve üreticisi SAAB firması çok desteklendi. 1950'lerde Saab J 29 Tunnan, Saab A 32 Lansen ve Saab J 35 Draken gibi güçlü ve değerli jet savaş uçaklarını tasarladı ve üretti. 1957'de İsveç, cephe hizmetinde yaklaşık 1.000 modern uçakla dünyanın en güçlü dördüncü hava kuvvetine sahipti.

Bu arada Volvo Motors da özellikle İngiliz RollsRoyce ve Amerikan GE ve PW’den aldığı know how ile jet motorları imalatında çok ilerleme kaydetti, ancak özgün tasarımdan ziyade kendisnin de bir takım ilaveler eklediği, lisans altında Amerikan veya İngiliz motorları üretmekti.. Ericsson firması da uçak aviyoniklerinde çok ilerleme kaydetmişti.

70’li yılların başında SAAB, Saab 37 Viggen jet savaş uçağını İsveç Hava Kuvvetleri’nin emrine verdi(1972–2005). 90’lı yılların başında gene SAAB; Saab JAS 39 Gripen’ı piyasaya sürdü. Halen etkin olarak kullanılmaktadır.

İsveç; batı dünyasında hem kendi kendine yetecek jet savaş uçağı tasarlayıp üretebilen (jetmotor tasarımı istisna) hem de bu uçakları ihraç edebilme başarısı gösterebilen ülkeler arasındadır.

“İsveç, Jet motoru tasarımını istisna kabul edersek; Jet Savaş Uçağı Bağımsızlık Savaşını kazanmış bir ülkedir”.

D. İtalya;

İtalya jet savaş uçağı çağına istekli girmişti. Fiat Aviazione, Fiat G.91 hafif taarruz jet savaş uçağını 1956 yılında uçurdu. Uçak 700 adet üretildi, İtalyan, Alman ve Portekiz Hava Kuvvetleri tarafından kullanıldı. Motoru İngiliz Bristol Siddeley Orpheus 803 turbojet’di. G.91Y modeli ABD 2xGEJ85 motoru ile güçlendirildi.

1976’da Aermacchi MB-339, Rolls-Royce Viper Mk. 632 turbojet motorlu jet eğitim uçağını üretti. Ciddi sayıda ihracatını da yaptı. 

1980’lerin sonlarında; Fiat G.91’in yerini alacak bir hafif taaruz jet uçağı tasarımına başladı. AMX International, AMX A-11 Ghibli’yi üretti, eğitim versiyonunu sadece İtalyan Hava Kuvvetleri için, hafif saldırı versiyonunu Brazilya ile beraber hem Brezilya hem de İtalyan Hava Kuvvetleri için üretti. Uçağın farklı varyantları geliştirildi, hala servistedir, Rolls-Royce Spey 807 turbofan kullanmaktadır. 

2000’lerin başında MB-339’ların yerini alacak, Alenia Aermacchi M-346 Master’ı tasarladı ve imalatına başladı. Uçak ilk uçuşunu 2004’de yaptı ve 2015’de servise girdi, hem eğitim hem de hafif taarruz amaçlı jet savaş uçağıdır. M-346 Master uçağı, 2 × Honeywell/ITEC F124-GA-200 turbofan motoru kullanmaktadır. Ciddi bir ihracat başarısı da yakalamıştır.

80’li yıllarda Panavia Tornado, 2000’li yıllarda Eurofighter Typhoon’un üretim konsorsiyumlarına dahil oldu.

Günümüzde ABD F-35 program ortağıdır.

“İtalya; uçak yapısalı, avioyonikleri gövde sistemlerinde kendi kendine yeterli bir ülkedir, ancak jet motorlarında başka ülkelere bağımlıdır”.

Not: İkinci (son) bölümde, Japonya, İsrail ve Almanya'daki savaş uçağı üretim çabalarından bahsedilecektir.