Zhuhai (Çin) Savunma ve Havacılık Fuarının Düşündürdükleri

Günümüzde ise ülkeler, ‘askeri teknolojilerini’ özellikle gizli tutma eğilimini devam ettirirken, askeri imkân ve kabiliyetlerini, ürün bazında özellikle sergilemeyi tercih etmektedir. Bu maksatla, ağırlıklı olarak, ulusal ve/veya uluslararası ölçekte düzenlenen savunma fuarları düzenlenmektedir. Bu fuarlarda, üretilen her türlü askeri imkân ve kabiliyet ‘pazarlanmaktadır’. Bu kapsamda, savunma sanayii ürünlerini pazarlamak dahil çeşitli maksatlarla sergilemek isteyen ülkeler, her yıl veya iki yılda bir bu tür fuarları düzenlemektedir. Savunma sanayii alanında faaliyet gösterenlere, göstermek isteyenlerle, askeri personele, askeri araştırmacı ve yazarlara, medya kuruluşlarına vb. ulaşılması, bir ‘alış-veriş’ ortamı sunulmaktadır.

COVID tedbirleri nedeniyle, 2019-2020 yıllarında bu fuarların çoğu yapılamamışken, gevşeyen tedbirlerinden istifade etmek isteyen ülkelerin çoğunluğu, 2021 yaz aylarını bir fuar şöleni serisine çevirmiştir.

Türkiye’de, 1993 yılından bu yana Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı’nın ev sahipliğinde gerçekleştirilen Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı (International Defence Industry Fair - IDEF), iki yılda bir gerçekleştirilmektedir. 25-28 Mayıs 2021 tarihinde yapılması planlanan IDEF 2021 fuarı pandemi tedbirleri nedeniyle 17-20 Ağustos 2021 tarihinde gecikmeli olarak gerçekleştirilmiştir. Türkiye’deki savunma ve havacılık fuarlarına yönelik tespit ve değerlendirmelerimizi bir başka yazıda kaleme alacağız. IDEF benzeri dünyada savunma ve havacılık alanına yönelik çeşitli uluslararası fuarlar düzenlenmektedir.

Önemli Uluslararası Fuarlar

Dünyada öne çıkan belli başlı fuarlar arasında, önem ve bilinirlik sırasına göre, ilk akla gelenler; Paris, Farnborough, Dubai ve Singapore uluslararası savunma, havacılık ve uzay fuarlarıdır.

Paris Uluslararası Havacılık ve Uzay Fuarı (Paris AirShow), Paris Le Bourget havaalanı merkezli icra edilir, iki yılda bir düzenlenir. Hava gösterileri yanında hava ve uzay sanayii ürünleri sergileriyle, dünyanın en büyük fuarı olarak ün salmıştır.

Farnborough Uluslararası Hava Gösterileri Fuarı; İngiltere’nin Farnborough havaalanı merkezli (Farnborough International Airshow) icra edilir. 1948 yılından itibaren iki yılda bir düzenlenmektedir. Fuara katılan ülke/şirketlerin ürettiği uçakların hava gösterileriyle yeteneklerinin sergilendiği, müşterilerle buluştuğu, küresel ölçekte önemi olan bir faaliyettir. Geleneksel olarak bu fuardan önceki haftaya planlanan ve ağırlıkla askeri uçakların sergilendiği, Kraliyet Uluslararası Hava Gösterileri (Royal International Air Tattoo - RIAT) ile Farnborough, bir anlamda birleşik bir faaliyet olarak, iki haftalık zaman diliminde icra edilir.

Dubai Fuarı (Dubai Airshow), 1989 yılından itibaren, iki yılda bir Dubai’de (Birleşik Arap Emirlikleri) düzenlenen, Ortadoğu’nun en önemli savunma ve havacılık fuarıdır. Bu tür çoğu fuar halka açık icra edilirken, Dubai Fuarı halka kapalı bir faaliyettir.

Singapur Fuarı (Singapore Airshow), 2008 yılından itibaren, iki yılda bir küresel ölçekte düzenlenen, Asya-Pasifik bölgesindeki en önemli savunma ve havacılık fuarıdır.

Diğer Uluslararası Fuarlar

ILA Berlin Hava Gösterileri Fuarı (Internationale Luft- und Raumfahrtausstellung (ILA)), iki yılda bir Schönefeld Havaalanında ve yakınındaki Berlin sergi merkezinde (ExpoCenter) gerçekleştirilmektedir. 1909 yılında ilki düzenlenen bu fuar, dünyada havacılık alanında gerçekleştirilen ilk fuar olması yönüyle, uluslararası havacılık ve savunma sanayii fuarları arasında, ILA Berlin’i öne çıkarmaktadır.

Moskova Uluslararası Havacılık Fuarı (Mezhdunarodnyj Aviatsionno-Kosmicheskij Salon – MAKS), Moskova yakınlarındaki Zhukovsky Havaalanında, 1992 yılından günümüze iki yılda bir icra edilen bir fuardır. Özellikle Rusya Federasyonu ve Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelerin, savunma ve havacılık alanında sahip oldukları ürünleri sergilemesi, MAKS’ın uluslararası önem görmesini sağlamaktadır. MAKS-2021 Temmuz ayında gerçekleştirilmiş olup, bu fuarda Rusların geliştirmekte olduğu Su-75 Checkmate beşinci nesil savaş uçağının ilk kez tanıtımının yapılmış olması, MAKS ismini daha bilinir hale getirmiştir.

Hindistan Havacılık Fuarı (Aero India), iki yılda bir Hindistan’ın Yelahanka Hava Üssü’nde gerçekleştirilmektedir. Hindistan Savunma Bakanlığı’nın himayesinde gerçekleşen bir havacılık ve savunma sanayii fuarıdır.

Afrika Havacılık ve Savunma Fuarı (African Aerospace and Defence Expo - AAD), iki yılda bir Waterkloof Hava Üssü’de düzenlenen, silah sistemlerinin tanıtıldığı, hava gösterileriyle askeri uçak ve helikopterlerin yeteneklerinin sergilendiği bir fuardır.

Kanada Uluslararası Hava Gösterileri Fuarı (Canadian International Air Show - CIAS), 1946’dar itibaren her yıl Toronto’da gerçekleştirilen, ağırlıklı olarak ABD ve Kanada askeri ve sivil hava araçlarının sergilendiği, hava gösterilerinin yapıldığı bir Kuzey Amerika fuarıdır.

Çin Havacılık ve Uzay Fuarı (China Airshow)

Zhuhai Havacılık ve Uzay Fuarı, Çin’in güneyindeki Zhuhai kentinde düzenlenen ulusal ölçekli bir fuardır. Bir zamanlar askeri teknolojisini açıkça sergilemek istemeyen Çin, bu yıl Zhuhai’de bu politikasını büyük ölçüde değiştiren bir yaklaşımla hareket etmiştir. Daha önce Çin Hava Kuvvetlerinin kullandığı platformlar, silah ve sistemler, hep dış gözlerden uzak tutulmasına özen gösterilmeye çalışılıyordu.

Yabancı gözlemcilere ve halka açık olarak gerçekleştirilen bu yılki fuar, Çin askeri gücünün ulaştığı devasa boyutu, askeri teknolojide geldiği seviyeyi göstermesi yönüyle dikkatleri üzerine çekmiştir.

Batı dünyasının ve Rusya Federasyonu’nun sahip olduğu benzer yetenekleri bir ‘çıpa’ olarak nitelersek; Çin savunma ve havacılık sanayiinin kat ettiği aşamayı ‘ürünler bazında’ daha iyi değerlendirmek adına, Hint-Pasifik Bölgesindeki son dönemde yükselen tansiyonla birlikte ele alındığında, Zhuhai Fuarı, ‘zemin ve zaman’ yönüyle, Çin adına önemli askeri mesajların verilmesine de hizmet etmiştir. Bu fuarda sergilenen bazı hava platformları ve askeri yeteneklerden kısaca bahsetmek, Çin’i askeri yönden doğru değerlendirebilmek adına fayda sağlayabilir.

WZ-7 Xianglong İnsansız Hava Aracı (İHA):

Bu İHA ilk kez görücüye çıkmıştır. Yüksek irtifalarda uzun süre havada kalışlı bu stratejik keşif İHA’sının, ABD yapımı Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk ayarında olduğunu söyleyebiliriz. Çin, fuardan önce WZ-7 Xianglong İHA’larını, Çin-Hindistan ve Kuzey-Güney Kore sınır bölgeleri ile özellikle Güney Çin Denizi’ndeki hareketlenmeleri takip etmek için kullandığını ifade etmiştir.

J-20 Savaş Uçağı ve Y-20 Ulaştırma Uçağı Motorları:

Çin, uçak motorları alanında, arzu ettiği seviyeye henüz ulaşamamıştır. Kendi üretimi jet motorlarının performansını; asgari Batı teknolojisinin ürettiği jet motorlarının seviyesine çıkarmaya gayret göstermektedir. Fuarda ilk kez J-20 savaş uçaklarını, Rus motorları yerine Çin motorlarıyla uçurarak, bu uçakların performansında herhangi bir kayıp olmadığını ispatlama yoluna gitmiştir. Y-20 Ulaştırma uçağı için de iki tip yerli motor geliştirilmiş olup, bu motorun yer ve uçuş testleri henüz tamamlanmamıştır.

J-16D Elektronik Taarruz Uçağı

Çin Hava Kuvvetlerinin elinde yaklaşık 100 kadar J-16 bulunmaktadır. Bu uçakların elektronik taarruz uçağı olarak da kullanılması gündeme gelince, J-16D geliştirme çalışmaları başlatılmıştır. ABD yapımı EA-18G Growler’a eşdeğerde bir uçak olarak J-16D elektronik taarruz uçağını üretmek için birkaç yıldır uğraş veren Çin, fuarda, bir senaryo dahilinde uçağın yeteneklerini sergilemek istemiştir. Bu kapsamda, senaryoya göre, olası bir harpte, kendi topraklarının bir parçası olarak gördüğü Tayvan’ın uçaksavar savunmasını baskı altında tutmak maksadıyla, elektronik taarruzlar icra edilmiştir. Hasım unsurların elektronik spektrumlarının farklı kısımlarını bozmak suretiyle karıştırma uygulayan J-16D uçakları, üç farklı tipte karıştırma/taarruz sistemiyle uçuşlarını gerçekleştirebildiğini göstermiştir. Özellikle su üstü hedeflerine karşı, elektronik harp podlarıyla ve gerektiğinde düşman radarlarını imha (hard kill) edebilecek havadan yere füzelerle (YJ-91 dahil) donatılan, AESA radarıyla modernize edilen J-16D uçakları; J-16 uçaklarının türevi olup, Rus yapımı Su-30 uçaklarından türetilen bir uçaktır.

Yeniden FC-31 Beşinci Nesil Savaş Uçağı

Shenyang FC-31 Gyrfalcon uçağını geliştirme çalışmalarıyla birlikte, motorunu Çin versiyonuyla değiştirdiği J-20 ile Çin beşinci nesil yeteneğine oldukça önem verdiğini fuar katılımcılarına göstermek istemiştir.

2010 yılında ilk uçuşunu yapan J-20’den iki yıl sonra, FC-31 de ilk test uçuşunu 2012 yılında gerçekleştirmiştir. Batı dünyası, Çin’in iki yıl içerisinde ardı ardına iki adet beşinci nesil savaş uçağı geliştirme projesini ortaya çıkarabilmesinden, çıkan ürünlerin başarısından etkilenmiştir.

FC-31 savaş uçağını, Rusların Su-75 uçağı benzeri bir yaklaşımla, diğer ülkelere satma isteğini saklamayan Çin, bu uçakların uçak gemilerine iniş-kalkış yapabilen versiyonları üzerinde de çalışmaktadır. Fuarda, yeni görüntüsüyle FC-31 sergilenmiş, pilot kokpitinden etkileyici bir sunum yapılmıştır. Uçağın başmühendisi, uçak gemilerine iniş-kalkış yapabilen versiyonun 2021 yılı sonuna kadar hazır olacağını beyan etmiştir. Otoritelere göre, Çin, uçak gemileri için üretilen versiyonu ayrı bir isim altında da yakın zamanda lanse edebilmesi de mümkündür.

Çin’in 6. Nesil Savaş Uçağı Tasarımları

Çin, dünyanın belli başlı uçak üreticisi firmaları ve önde gelen ülkelerinin altıncı nesil savaş uçağına yatırım yapmaya başladığı bir dönemde, FC-31 ve J-20 ile beşinci nesilde geldiği olgunluk seviyesini fuarda sergilemiştir. Takiben, Amerikalıların Yeni Nesil Hava Hakimiyeti uçağı (Next Generation Air Dominance – NGAD), Avrupalıların (Fransa, Almanya ve İspanya) Yeni Nesil Silah Sistemi/Geleceğin Hava Savaş Sistemi (Future Combat Air System/Système de Combat Aérien Futur - FCAS/SCAF) ve Tempest (İngiltere liderliğinde), Japonların F-X ve Rusların henüz ismini açıklamasa da üzerinde çalıştığını ima ettiği altıncı nesil savaş uçağı programlarını izleyen Çin savunma ve havacılık sanayii, bu programların gerisinde kalmadığını da göstermek istemiştir. Bu çerçevede, çeşitli tasarım çalışmalarının dijital sunumları yapılmıştır.

Fuarda, Çin Havacılık Sanayii Şirketi (Aviation Industry Corporation of China – AVIC), Boeing’in F/A-XX sunumuna benzer bir PLAN ismini verdiği altıncı nesil uçak tasarımı sergilemiştir. Muhtemelen J-25 Kalavinka olarak isimlendirileceği söylenen yeni uçağın isminin Asya folklorik çizgilerinde yer alan, insan başlı bir mitolojik kuştan geldiği bilinmektedir. Katlanabilir kanat, kuyruk ve kanartları olacak bu uçağın süratinin 4 Mach, seyir süratinin 3 Mach ve harekât yarıçapının 1 080 mil olması öngörülmektedir. Çift motorlu olacak bu uçağın motorlarının gücü 180 kN (40 240 libre) olarak hesaplanmıştır.

Feihong FH-97: Çin’in Valkyrie Modeli

Çin; insanlı gelişmiş savaş uçaklarıyla birlikte uçabilecek yüksek performanslı İHA konseptine uygun olarak ürettiği Feihong FH-97 isimli İHA’larını da bu fuarda tanıtmıştır. FH-97’nin kendisine hedef aldığı model olarak öne çıkan Boeing ürünü Kratos XQ-58 Valkyrie savaş İHA’sı; ilk uçuşunu 2019’da gerçekleştirmiş olup, 2021 yılı içerisinde silah testlerine başlamıştır. Bu tür İHA’lar, son dönemde İHA projeleri arasında öne çıkmaya başlamıştır. İnsanlı savaş jetlerine savaşta eşlik edebilecek ucuz, stealth ve yüksek performanslı savaş İHA’ları, savunma ve havacılık camiasının önümüzdeki dönemlerde daha fazla gündemine geleceğini değerlendiriyoruz. ‘Sürü veya Sadık İHA’ diyebileceğimiz bu savaş İHA’ları, görünmezliğin ve mach üstü seyir süratlerinin normal görülmeye başlandığı hava harekât sahasına, sayısız savaş İHA’sı insanlı savaş uçaklarıyla birlikte girmek üzeredir. Bu, hava harekâtı açısından devrim niteliğinde değişiklikleri beraberinde getirecektir. Bu yüzden, diğer gelişmiş ülkeler gibi, Çin de bu alana büyük yatırımlar yapmakta olduğunu fuar vesilesiyle sergileme fırsatı bulmuştur.

C919 Motoru ve Sertifikasyon Gereklilikleri

Çin, ticari uçaklarda, ABD ile olan ticari gerilimlerin ortasında, temel teknolojilerde kendi kendine yeterli olma çabalarına hız vermiştir. C919 dar gövdeli uçağını özgün bir uçak olarak üreten Çin, bu uçaklarda kullandığı CFM International LEAP-1C motorlarının yerini alabilecek şekilde, Çin firması CFIM Aero Engine Corp yapımı CJ1000 motorlarını kullanmak için gereken adımları atmıştır. Fuarda, henüz geliştirme aşamasında olan bu motorun çalışan, tam boyutlu bir modeli sergilenmiştir. C919 uçaklarının aşması gereken en büyük sorun; ABD ihracat kuralları gereği, Federal Havacılık İdaresi (Federal Aviation Authority – FAA) üzerinden koyduğu sertifikasyon, uçuş emniyeti ve uçuşa elverişlilik hedeflerini karşılama zorunluluğudur.

Ticari uçaklar için, Çin coğrafyası büyük bir pazar olarak değerlendiriliyor. FAA kurallarına uygun uçağı yapıncaya ve bu manada ABD engellemelerini aşıncaya kadar, yurt içinde C919 uçaklarıyla yolcu ve yük taşımacılığına soyunmak istiyor. Batı dünyası da Çin yapımı ticari uçakları ‘sertifikasyon’ silahıyla daha uzun süre yerde tutamayacağının farkına varmış olduğunu değerlendiriyoruz. 2030 yılına kadar çok sayıda Çin yapımı ve sertifiye edilmiş yolcu uçağının küresel hava yolu şirketlerinin kullanımına sunulacağını söylemek, bir kehanet olmayacaktır. Eğer Batı’nın bu alandaki engellemeleri devam ederse, benzer şekilde, Çin toprakları üzerinde, şimdiki şartlarda, Airbus A220 dar gövdeli yolcu uçakları, Embraer E-Jet E2 serisi bölgesel yolcu uçakları ve ATR 42-600 turboprop uçaklarının da uçması için gereken uçuş ve satış izinlerinin, Çin havacılık otoritesi tarafından verilmeyeceği anlaşılıyor. Aynı durum, Çin’in daha önce izin verdiği Boeing 737 MAX için de geçerli olabilir.

Sonuç

Savunma ve Havacılık Fuarları, üreticilerin en yeni ve en iyi ürünlerini sergilemesi, hava araçlarının performanslarının görülmesi adına büyük bir fırsat sunmaktadır. Ayrıca, alan uzmanlar, şirket temsilcileri, askeri yetkililer, savunma planlamacıları gibi çeşitli paydaşları bir araya getiren değerli bir ortamdır. Küresel ölçekte olan fuarlar ise, ağırlıklı olarak ABD, Fransa, İngiltere ve Rusya Federasyonu gibi havacılık alanının lider ülkelerine ve şirketlerine, diğer ülkelerle işbirliği yapma, potansiyel müşterilere ulaşma, küresel pazar ağlarını koruma, dış ticaretlerini geliştirme, ürünlerini satma vb. şansı verir. Potansiyel alıcı ülkelere ise aynı anda, yıllık bazda bakıldığında, çeşitli uluslararası bu tür fuarlarda, benzer rekabetçi ürünleri görme ve kararlarını en doğru şekilde verme yönünde fayda sağlar.

Bu yıl icra edilen Zhuhai savunma ve havacılık fuarıyla Çin; bu alanda öne çıkan ülkeler gibi, kendi havacılık ve savunma endüstrisinin geldiği seviyeyi gösterme, küresel rekabet gücünü artırma fırsatı bulmuştur. Önümüzdeki yıllarda, Paris, Farnborough, Dubai, Singapur gibi savunma ve havacılık alanındaki önemli fuarlarından birisi olarak Zhuhai fuarının da yakından takip edileceğini söyleyebiliriz.