Tanksavar engelleri tankları durdurmada etkili midir?
Tanklar ilk defa Avrupa Batı Cephesi’nde kullanıldılar ve muharebe sahasında görüldüklerinde Alman askerleri üzerinde korku yarattılar. Bu psikolojik baskının etkisiyle İngilizler cepheyi yardılar ama uygun konseptler geliştiremediklerinden tankları derinlikte hareket ettiremediler.
1. Dünya Savaşı’nda ilk defa savunma hatlarının önünde tel engelleri kullanılmaya başlandı. Bu engeller, makineli tüfeklerin tevkif ateş hatları ve topların/havanların baraj ateşleri ile güçlendirdi. Böylece taarruz eden piyadeler çok fazla zayiat verdiler ve savunma hatlarına ulaşması neredeyse imkânsız hale geldi.
Bunun üzerine, piyadeyi top ve makineli tüfek ateşinden korumak ve tel engellerini fazla vakit kaybetmeden geçerek düşman savunma hattına ulaşmak için çareler aranmaya başlandı. Bu yöndeki yoğun çabaları sonucunda ilk olarak İngilizler, üzerinde bir top ve makineli tüfek bulunan bir zırhlı araç yaptılar.
Bu araç, hafif silah ateşleri ile top mermilerinin şarapnellerine karşı koruma sağladığı gibi içine bir manga kadar asker de alabiliyordu. Almanlar varlığından haberdar olmasın diye yazışmalarda “Tank” koduyla ifade edilen bu yeni aracın kod adı, daha sonra aracın ismi olarak tüm ülkelerin askeri literatürüne yerleşti.
Tanklar ilk defa Avrupa Batı Cephesi’nde kullanıldılar ve muharebe sahasında görüldüklerinde Alman askerleri üzerinde korku yarattılar. Bu psikolojik baskının etkisiyle İngilizler cepheyi yardılar ama uygun konseptler geliştiremediklerinden tankları derinlikte hareket ettiremediler.
Bundan faydalanan Almanlar savunma hatlarını daha geride yeniden teşkil edip bu yeni silaha karşı tanksavar silahları ve engeller geliştirmeye başladılar. Ancak tank engelleri asıl gelişimini 2. Dünya Savaşı sırasında gösterdi.
Tankların potansiyelini gören Almanlar zırhlı birlikler teşkil etmiş ve bu birlikler için yeni doktrin ve konseptler oluşturmuşlardı. Bu sayede savaşın başından itibaren operatif seviyede birçok kısa süreli ve kesin sonuçlu muharebe kazandılar. Bunun üzerine tank ve zırhlı araçları durdurmak veya en azından yavaşlatmak için engeller geliştirilmeye başlandı.
Ancak, hiçbir engel savunma yapan birlikleri kendi başına koruyamaz. Çünkü engeller kendilerini bile koruyamaz. Bu sebeple engeller; topçu baraj ateşleri, makineli tüfek ateşleri, tanksavar silahları ve mayınlarla güçlendirilerek kullanıldılar. Bu durum, tank engellerini zırhlı birlikler için önemli bir sorun haline getirdi.
Tank engellerinin işe yaradığı görülünce 2. Dünya Savaşı sonrasında da bunlar askeri planların bir parçası haline geldiler. Engeller, Ukrayna Savaşı’nda da görüldüğü gibi hala yaygın olarak kullanılmakta ve işe yaramaktadır. Çünkü imal edilmeleri ve kullanılmaları oldukça kolaydır.
En çok kullanılan tank engellerinin başında Çek kirpisi de denilen ve bizim ordumuzda kirpi olarak geçen engeldir. Engel, çelik veya demir profillerin birbirine kaynak yapılmasıyla imal edilir. Sivil maksatla kullanılan malzemeler kullanıldığından Ukraynalılar da Rus taarruzu başladığı ilk günlerde sivil atölyelerde bunlardan çok sayıda imal edip şehirlerin girişlerine yerleştirmişlerdi.
Bunlar tanklara karşı yollarda kullanıldığı gibi çıkarma gemilerine karşı sahillerde su içinde ve kıyıda da kullanılabilmektedir. Nitekim, basın organlarına yansıyan görüntülerden Odesa sahillerinde de bu tür engeller kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Kirpi engelleri, yapımı kolay olsa da itilip kenara çekilebildikleri için çok etkili değillerdir. Bu sebeple başka engellerle ve ateşlerle desteklenmelidirler. Nitekim Ukrayna’da da bu tür engeller yol parkeleri sökülerek yapılan duvarlar ve yol kazılarak yapılan tank hendekleri ile beraber kullanılmışlardır.
Ayrıca, engelleri çekmek için araçtan inecek Rus piyadelerini vurmak maksadıyla hafif silahlarla ve engellere gelince yavaşlayacak zırhlı araçları vurmak maksadıyla tanksavar silahlarıyla bu engeller korunmuşlardı. Ayrıca, engeller arazına EYP’ler yerleştirilmiştir.
Diğer yaygın kullanılan bir tank engeli türü ise beton engellerdir. Değişik şekillerde imal edilen bu engeller, bu gün Ukrayna’da, özellikle de Rus savunma hatlarının önünde yaygın olarak kullanılmaktadır. Rus savunma hatlarının önünde tankın geçemeyeceği kadar geniş ve derin bir tank hendeği kazılmış, onun önünde de hat boyunca kesintisiz olarak yerleştirilmiş beton engeller inşa edilmiştir. Beton engellerin önünde de mayın tarlaları bulunmaktadır.
Bu engeller de kirpi gibi yalnız başına kullanıldıklarında pek etkili olmamaktadır. Fakat bazen beton engeller çok büyük olarak imal edilmekte ve normal engellere göre daha etkili olabilmektedir. Ancak ne kadar büyük ve ağır olurlarsa olsunlar beton engeller, hareket ettirilebilmekte veya patlayıcı kullanılarak daha küçük parçalara ayrılabilmektedir.
Bununla birlikte, beton engeller müstakil veya tek sıra halinde değil de çoklu sıralar halinde yerleştirildiklerinde oldukça etkili olabilmektedir.
Gerçi yukarıdaki resimde görüldüğü gibi çoklu sıralar halinde yerleştirilen beton engeller de patlatılarak imha edilebilir ancak çok fazla patlayıcıya ve zamana ihtiyaç duyulacağından patlatma bir çözüm değildir.
Çoklu sıralı beton engeller değişik şekillerde imal edilebilir ancak en yaygın kullanılan şekli ejderha dişleri denilen piramit şeklinde olanlardır.
En yaygın kullanılan tank engelleri bunlar olmakla birlikte, bu güne kadar birçok farklı tank engel türü kullanılmıştır. Örneğin Güney Kore'de, aşağıdaki resimde görülen gibi, çok çeşitli engeller ve tuzaklar kullanılmakta ve bunların çok etkili olduğu değerlendirmeleri yapılmaktadır.
Aslında tank engelleri, insan beyninin hayal gücü kadar çeşitli şekillerde üretilip kullanılabilir. Üstelik bunlar, standart bir şekilde veya standart bir malzemeden imal edilmek zorunda da değildir. Bölgede bulunan doğal yapı bile değiştirilerek engel haline getirilebilir. Örneğin, bir bölgedeki ağaçlar belli bir yükseklikten kesilip araları dallarla örüldükten sonra içine taş ve toprak doldurarak engel haline getirilebilir.
Aşağıda görüldüğü gibi, geçici üs bölgeleri inşa etmek maksadıyla imal edilen basit malzemeler de yeterince yüksek ve geniş yapıldığında tank engeli olarak kullanılabilir.
Bunlar tank barikatları olmasalar da bu malzemelerle yapılacak bir bariyer, her türlü zırhlı araç ve tankı durdurabilir. Veya en azından yavaşlatabilir.
Aşağıdaki resimde görülen ve kuşkonmaz adıyla anılan daha basit engeller de tank engeli olarak oldukça kullanışlıdırlar. Bu engeller kirpi engeli gibi sahil çıkarma gemilerine karşı da kullanılabilmektedir.
Bu engellerin amacı, tankları durdurmaktan ziyade onları yavaşlatmak veya ölüm bölgesine yönlendirmektir.
Öte yandan, Ankara’da bizim her yerde gördüğümüz ve sizin de yaşadığınız şehirlerde görebileceğiniz yol kenarlarına yerleştirilen beton bordör taşları ve beton bariyerler bile tank ve zırhlı araçlara karşı etkili olabilmektedir. Aşağıdaki resimde de görüldüğü gibi bu bariyerleri ciddiye alıp uygun bir açıyla yaklaşmayan tanklar, etkisiz hale gelebilmektedir.
Sonuç olarak tank engelleri; diğer engeller, mayınlar ve ateşlerle desteklendiklerinde tank ve zırhlı araçlara karşı oldukça etkili olarak kullanılabilmektedir. Bunu, Ukrayna’da büyük bir bölgeyi ele geçirdikten sonra savunmaya geçen ve temas hattı boyunca savunma mevzileri inşa eden Rusların çok sayıda tank engelini etkili olarak kullanmasından da anlamak mümkündür.
Nitekim, geçen yaz genel karşı taarruza geçen Ukrayna ordusunun tankları ve zırhlı araçları, mayın tarlaları ve bu tür engeller tarafından yavaşlatılıp SİHA, PFV, tanksavar silahları ve diğer destek silahları ile büyük oranda imha edilmişlerdir. Böylece Ukrayna ordusunun taarruzu başarısızlıkla sonuçlanmıştır.