İngilizlerin Efsanevi Tankı Challenger'ın Ukrayna Savaşı’ndaki Acı Sonu Nasıl Gerçekleşti?
İngilizlerin Ukrayna'ya hibe ettiği 14 adet Challenger 2, Ukrayna sınavında sınıfta kaldı. Ukrayna’da savaş devam ederken, Robotyne bölgesindeki çatışmalar esnasında bir adet Challenger Tankının vurulması, bugüne kadar savaş dışı bırakılamayan Challenger 2 tankının ilk defa savaş dışı kalmasına neden oldu.
İngiliz yapımı Challenger 2 ana muharebe tankı, Batı dünyasının benzer yeteneklere sahip M1 Abrams ve Leopard 2 tanklarından daha ağır ve daha yavaş olmasıyla biliniyor. Buna rağmen bu Eylül ayına kadar bu iki tanktan daha ‘üstün’ görülmesini sağlayan bir üne sahipti: Abrams ve Leopard 2 tanklarının aksine, bu ünlü İngiliz tanklarından hiçbiri savaşta düşman ateşi sonucunda muharebe dışı bırakılamamıştı. Ancak bu durum, Ukrayna’da değişti.
İngilizlerin Ukrayna'ya hibe ettiği 14 adet Challenger 2, Ukrayna sınavında sınıfta kaldı. Ukrayna’da savaş devam ederken, Robotyne bölgesindeki çatışmalar esnasında bir adet Challenger Tankının vurulması, bugüne kadar savaş dışı bırakılamayan Challenger 2 tankının ilk defa savaş dışı kalmasına neden oldu.
Challenger 2 Tankları Ukrayna'da Konuşlanıyor
2022 yılının Aralık ayında Londra, Ukrayna'ya 14 adet Challenger 2 tankını göndereceğini duyurmuştu. Bu tanklar aynı zamanda Ukrayna Savaşında görev yapacak Batılı ilk ana muharebe tankları oluyordu. Şüphesiz bu sembolik bir bağıştı. Zira bu kadar az sayıda tankla savaşın seyrinin değişmesi olası bile değildi. Batı tarzı tek bir tank bölüğünü bile doldurmaya yetmeyecek 14 adet Challenger 2 tankından Ukraynalılar da çok bir şey beklemiyordu. Ama İngilizlerin bu ünlü tankını muharebe sahasında görmek istiyorlardı ve isteklerine kavuşmuşlardı.
İngilizlerin hibe ettiği tankların medyada da doğru bir şekilde reklamının yapılması gerekiyordu. Nitekim Başbakan Rishi Sunk ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy 8 Şubat 2023 tarihinde İngiltere'nin Dorset kentinde düzenlenen bir törende Challenger 2 tankının önünde el sıkıştılar. Burada şunu da belirtmekte fayda var. İngiltere'nin bu küçük bağışı, beraberinde çok daha fazla sayıda Alman yapımı Leopard ve ABD ordusu envanterindeki Abrams tanklarının da Ukrayna Ordusuna bağışlanmasına ön ayak oldu. Bugüne kadar en az 165 adet Leopard 1, 85 adet Leopard 2 ve 31 adet M1 Abrams ana muharebe tankının Ukrayna’ya verilmesinin böylece yolu açıldı.
14 adet Challenger 2 tankının şüphesiz lojistik açıdan bakım idamesi ayrı bir sorun oldu. İster tek tank olsun isterse 100 tank olsun, geri bölgede o tankı/tankları destekleyecek bir yığınaklanma olmazsa, tankların yürüyemeyeceğini herkes bilir. Bu mikro İngiliz tank bölüğünü işletmenin lojistik yetersizliklerine rağmen, Ukrayna'nın hava indirme kuvvetleri bunları kullanmak için hevesle eğitim aldılar. Eğitimin devamında Ukrayna Ordusu Challenger 2 tanklarını; Amerikan Stryker tekerlekli ZPT'leri, Alman Marder piyade savaş araçları ve çekili M119 105 milimetrelik obüsleri de içine alan, yeni kurulan 82. Hava Taarruz Tugayı'nın tank destek bölüğüne dahil etti. İngiltere, tanklarla birlikte tankları imha etmek için kullanılan seyreltilmiş uranyum mermilerinden de Ukrayna’ya verdi. Bu durum, tanklarında seyreltilmiş uranyum mühimmatı da kullanan Moskova'nın kendi durumunu görmezlikten gelerek, uranyum mermilerini gündeme getirmesine, dünya kamuoyuna İngilizleri şikâyet etmesine yol açtı.
Efsanevi Challenger 2 Tankları Sahaya Çıkıyor
Challenger 2'ler ilk kez bu yıl 21 Haziran'da sahada görülse de, Ağustos ayının ortasında Robotyne'deki çatışmalara katılmasıyla birlikte etkin bir şekilde savaşta kullanılmaya başlandılar. Ukrayna kaynaklarına göre Robotyne’deki Rus savunmasının kırılmasına yardımcı oldular. Ukrayna Ordusu, Challenger 2'leri çatışmalarda muhtemelen uzak mesafelerden ‘topçu desteği’ vasıtası olarak kullanmayı tercih ediyor. Ukrayna taarruzlarının ön saflarında Challenger 2 tankları kullanılmıyor. Geri planda tutulan Challenger’ların aslında bu nedenle vurulmasını kimse beklemiyordu. Bu tür uzak ateş vasıtası olarak kullanım şekli, aracı kaybetme riskini en aza indirmenin iyi bir yolu olarak görülüyordu. Challenger 2’nin çok uzun menzillerdeki hedefleri hassas bir şekilde vurması da bu kullanımı Ukrayna için zorunlu kılmış olabilir. Ukrayna askerleri tarafından, gaz türbiniyle çalışan hızlı T-80 tanklarının yanında Challenger 2 adeta bir ‘keskin nişancı tüfeği’ gibi görülüyor. Ayrıca Challenger 2'de, "...bir cıvataya ulaşmak yarım gün süren Sovyet araçlarından çok daha kolay tamir ve bakım yapılabiliyor.”
Daha önce Sovyet tanklarını kullanma tecrübesi olan Ukrayna tank mürettebatına göre, Challenger 2 tasarımı; düşman zırhlı araçlarını avlamak için Sovyet tanklarından daha iyi optimize edilmiş durumdadır. Tank mürettebatının tank vurulduktan sonra hayatta kalma olasılığı çok daha yüksek. Bir Ukrayna Tankçısı, Challenger 2’yi yere göğe sığdıramıyor: "Eğer [bir Sovyet tankında] vurulursanız, pek şansınız olmaz; mühimmat hemen patlar ve havada uçmaya başlarsınız. Challenger'daki cephane deposu birkaç isabete dayanabilecek sağlamlıkta yapıldığını biliyorum. Sadece birkaç Challenger 2 bile Rus tankçıları için ölüm ve dehşete neden olabilir.”
Challenger 2 Vuruluyor
Gerçekte ise bu beklenti boş çıkıyor. Rus topçusu veya bir tanksavar mayını bu ünlü İngiliz tankını kolaylıkla devre dışı bırakıyor. Ayrıca, Rus kamikaze insansız hava araçları ya da helikopterinden ateşlenen uzun menzilli tanksavar füzeleriyle de Challenger 2 vurulabilirdi veya belki de bu yolla vuruldu.
Ukrayna cephesinden aktarılan görüntülerde, bu tür Rus saldırılarında, her ikisi de çok daha ince olan üst ya da karın zırh bölgesinden tankların vurulduğu biliniyor. Mayınlar ya da topçu ateşiyle hareketsiz hale getirilen tankların daha sonra lazer güdümlü Krasnopol topçu mermileri, küçük insansız hava araçları ya da füze saldırıları gibi hassas saldırılarla tek tek hedef alınması alışılmadık bir durum değil. Ukraynalı askerlerin vurulan Challenger 2'yi kurtarmaya çalışırken tankın tekrar bu tür bir vasıtayla tekrar vurulduğu anlaşılıyor.
Robotyne yakınlarındaki çamurlu, kraterli bir yolda ilerleyen Ukraynalı bir ambulans ekibi tarafından yayınlanan videoda yer alan Challenger 2’nin vurulma sonrası yanan görüntüleri sosyal medyada paylaşıldı. Videoda gösterilen ve yanmakta olan Challenger 2, belirgin taret profili ve termal kılıflı L30 silahıyla birlikte görülüyor. Videonun ilerleyen bölümlerinde devre dışı bırakılmış bir Ukrayna T-64BV tankı ve devrilmiş iki Humvee tarzı kamyon da görülüyor.
Robotyne kasabasının çevresi savaşın tüm dehşetini gösteriyor. Top ateşiyle parçalanmış evler, terk edilmiş araçlarla dolu sokaklar adeta bir kıyamet senaryosunu yansıtıyor. Bu kasabayı, kısa bir süre önce haftalar süren savaşın ardından Ukrayna Ordusu ele geçirmişti. Fakat Ruslar bu kasabayı tekrar ele geçirmek için 76. Muhafız Hava Taarruz Tümenini devreye soktular ve Robotyne’yi ağır topçu ateşi altında adeta ezdiler.
Bu çatışmalarda yer alan Challenger 2’lerden biri vurulmaktan kurtulamadı. Ukraynalı kaynaklardan gelen müteakip açıklamalar ve Rus kaynakların yayınladığı drone keşif görüntüleri de Challenger 2 kaybını doğruladı. Drone görüntülerinde vurulan Challenger 2; tahrip edilmiş iki BMP-1 muharebe aracı ve bir M113 APC'nin karşısında yer alıyor.
Vurulan Challenger 2 alev almış olmasına rağmen mürettebatı kurtulmayı başardı. Geçtiğimiz Çarşamba günü, İngiliz Savunma Bakanı Grant Shapps, tankın vurulduğunu doğruladı: “Tanktaki Ukraynalılardan altısı da hayatta kalmayı başardı... Tank, Rus topçusu tarafından vuruldu. Tank mürettebatı yangını söndürmeye çalışırken tank tekrar vuruldu..." açıklamasını yaptı. Alevler içindeki araçta depolanan onca mühimmata rağmen taretin patlamamış olması da iyiye işaret olarak okunması gerekir.
Normalde Challenger 2 tanklarında dört kişilik bir mürettebat görev yapıyor. İngiltere Savunma Bakanının mürettebatın 6 kişi olduğundan bahsediyor olması, kafa karışıklığına sebep olabilir ancak muhtemelen diğer iki kişi tankı söndürmeye gelen civardaki başka Ukrayna askerleri olmalı. Bazı kaynaklara göreyse, tank top ateşiyle vurulmadı. Challenger 2’nin bir mayına çarpması sonucunda aracın arka yakıt depolarının alev alması, tankın kullanılamaz hale gelmesine neden oldu. Bu anlatıma göre tank daha sonra bir Lancet-3 kamikaze insansız hava aracı tarafından vuruldu.
Normalde Batı dünyasının sahip olduğu modern zırhlı araçlar, Sovyet/Rus muadillerine kıyasla çok daha üstün (ve daha ağır ve daha pahalı) olsalar da, Ukrayna'daki çatışmalarda Ukrayna Ordusuna sağladığı en önemli avantajları, düşman ateşiyle hasar gören araçlarda yer mürettebatın hayatta kalma oranlarının dramatik bir şekilde Ruslarınkinden daha yüksek olmasıdır. Bu durumu, Rusların tank, zırhlı araç personelinin hayatta kalmasına daha az öncelik verdiğini gösteriyor diye değerlendirebiliriz.
'İmha Edilemez' Challenger 2 Efsanesi Nasıl Doğdu?
Challenger 2, Challenger 1 tankının büyük ölçüde yeniden tasarlanmış bir halefi olarak ortaya çıktı. 1991 Körfez Savaşı'nda Irak'a karşı görev yapan İngiliz ordusunda iyi bir performans gösterdi. Yaklaşık 300 Irak tankının imha edildiği bilgisi dünya basınıyla paylaşıldı. Öyle ki bir adet T-55 tankını 3,17 mil (yaklaşık 6 kilometre) mesafeden imha ederek tarihteki en uzun menzilli tank imhasını gerçekleştirmesiyle ünlendi. Körfez harbinde görev yapan 221 adet Challenger 1'den hiçbiri vurulmadı. Bu başarı da en büyük faktör olarak, o zamanlarda Amerikan yapımı Abrams tanklarında da kullanılan gelişmiş Chobham kompozit zırhı gösteriliyordu.
Challenger 1’den daha ağır bir tank olan 71 tonluk Challenger 2, geliştirilmiş Dorchester kompozit zırhına ve 1980'lerden bu yana neredeyse herkes tarafından kullanılan sabot mermilerini atmak için optimize edilmiş yivsiz silahların dışında, HESH mühimmatı için optimize edilmiş L30 yivli topa sahipti. Güçlü Challenger 2'lerde dört kişilik bir mürettebat görev yapıyordu. TES türü zırh eklendiğinde tankın ağırlığı 83 tona kadar çıkabiliyordu.
Challenger 1'in mirasını devam ettiren Challenger 2 tanklarından 120 adedi, 2003-2007 yılları arasındaki Irak'ın işgal ve istilasında kullanıldı. Bu işgal esnasında Basra'da pusuya düşürülen bir Challenger 2, iddialara göre düzinelerce roket güdümlü el bombasının tanka isabet etmesine rağmen, imha edilemedi. Daha sonra meydana gelen iki çatışmaya dahil olan Challenger 2 mürettebatı, bir RPG ve göbek zırhına isabet eden bir mayın patlaması sonucu yaralandılar ama tanklara bir şey olmadı. Neticede Challenger 2, Irak'ta yıllarca süren isyana düşman pusularında hiç kayıp vermeden dayandığı için övgüyü hak eden bir tank oldu.
Bugüne kadar Challenger 2'nin gerçek anlamda imha edildiği tek olay, başka bir Challenger 2 tankından açılan dost ateşi sonucu iki mürettebatının ölmesi ve tankın alev alması hadisesidir.
İyi tank, iyi uçak ama satışları yok
Challenger tanklarının bunca başarısı hikayesine rağmen, ticari olarak başarılı bir tank olduğunu söylenemez. Zira bugüne kadar sadece 38 adet Challenger ihracı (Umman) gerçekleştirilmiş olması da bunu kanıtlıyor. Sanki biraz İngilizlerin öncülüğünü yaptığı EF-2000 Eurofighter Typhoon’un ticari kaderi ile Challenger tanklarınınki birbirlerine benziyor. İyi tank, iyi uçak ama satışları yok.
Umman haricinde başka bir ülke Challenger 2 tanklarını Ortadoğu’daki çatışmalarda kullanmadı. Challenger 2’nin vurulamayacağı efsanesi esasında bir algıdan ibaret. Yenilmez süper tankların her şeye dayanabileceği fantezisi, Almanya'nın İkinci Dünya Savaşı'nda kullandığı efsanevi ağır zırhlı Tiger tanklarıyla birlikte çökmüştü. Jagdtiger tank avcıları (ve benzeri birkaç 'canavar' araç) kullanımı, tankların vurulabilirliğini muharebe sahasına sokmuştu. Alman tankları İkinci Dünya Savaşı’nın başlarında müttefik ordularının silahlarına karşı neredeyse aşılmaz olarak görülüyordu. Ancak zamanla mayınlar, hava saldırıları ve daha ince olan üst, yan veya arka zırhlara yapılan atışlarla Alman tankları devre dışı bırakılmaya başlanmıştı. Bazı durumlarda delici olmayan atışlar bile tankları, zırhlı muharebe taşıyıcılarını, personel araçlarını devre dışı bırakabiliyor. Vurulan araçları terk edilmesi bile o orasın muharebe dışı kalmasına yetebiliyor.
Vurulan Challenger 2’lere rağmen, Kiev, İngiltere'den ilave tank vermesini talep ediyor. Londra, elindeki Challenger 2 tanklarını 2027-2030 yılları arasında modernize programına sokmayı planlıyor. İngiliz Ordusu'na ilk teslimatların 2027'de yapılması ve tam operasyon kabiliyetinin 2030'da kazanılması planlanıyor.
İngiliz Ordusunun elinde toplamda 213 adet Challenger 2 tankı var ve bunlardan sadece 148 adedinin 800 milyon sterline (1 milyar dolar) modernize edilmesi düşünülüyor. Modernize edilecek tanklar; standart bir Rheinmetall (İngiliz konfigürasyonunda L55A1CR3 olarak bilinen) 120 milimetrelik yivsiz topa sahip olacak. 55 kalibrelik topla donatılmış yeni bir taret tanka kazandırılıyor. Tanklar, modernizasyon sonrasında Abrams ve Leopard 2 tanklarıyla birlikte çalışabilir hale gelecek. Tanklara, yeni nişangahlar, dijital ağ yetenekleri ve gelen füzeleri vurabilen İsrailli Rafael Advanced Defense Systems şirketi ürünü Trophy aktif koruma sistemleri de kazandırılıyor. Bu haliyle yeni bir konfigürasyona sahip olacak modernize tanklar, Challenger 3 olarak adlandırılacak.
Hükümet bu yılın başlarında Kiev'in Rusya'nın işgaline karşı mücadelesini desteklemek üzere Ukrayna'ya 14 adet Challenger 2 göndermişti. Belki de yenilenmesi şimdilik düşünülmeyen 59 adet Challenger 2'nin bir kısmı daha Ukrayna'ya kaydırılabilir. Hatta, Umman'a satılan Challenger 2'lerin Ukrayna’ya teslim edilmek üzere geri alınması da mümkün olabilir yorumları yapılıyor.
Sonuç
Ukrayna Savaşında bir adet Challenger 2'nin kaybedilmesi hem Ukrayna için hem de İngiltere için dikkat çekici bulunuyor. Çünkü bu tankların vurulamaz olduğuna herkes inanmak istiyordu. Gerçekte böyle bir algının yanlış olduğu bilinse de büyü bozuluncaya kadar inanmaya devam etmek istiyorlardı. Ukrayna’da Challenger 2 efsanesi yıkıldı. Bu ölçekte ve şiddette bir çatışmada bir Challenger 2 tankının vurulması gayet normal bir hadise olarak görülmelidir. Şüphesiz arkası da gelecektir.
Kaynakça
Andrew Chuter, “Challenger 3 program advances after new gun shows its mettle”, DefenseNews, 12 September 2023, https://www.defensenews.com/global/europe/2023/09/12/challenger-3-program-advances-after-new-gun-shows-its-mettle/?utm_source=sailthru&utm_medium=email&utm_campaign=dfn-dsd
Sébastien Roblin, “The Challenger 2 Tank Has Never Been Lost to Enemy Fire. That Just Changed in Ukraine.”, Popular Mechanics, 6 September 2023, https://www.popularmechanics.com/military/weapons/a45013762/challenger-2-tank-destroyed-by-enemy-fire-in-ukraine/