Savunma Sanayisinde Türkiye Pakistan Dostluğu
Son yıllarda Uzak Asya'da Kuzey Kore üzerinden Çin’le nüfuz savaşına giren ve Güney Asya'da mevzi kaybetmek istemeyen ABD, geçtiğimiz yıllarda Hindistan’la stratejik ortaklığını geliştirirken, Pakistan’la askeri eğitim çalışmalarını tek taraflı iptal etmiş ve 300 milyon dolarlık askeri yardımı desteğini de kestiğini açıklamıştı. Pakistan-ABD arasındaki iplerin kopması, Pakistan’ın savunma sanayisi alanında kendine yeni ortaklar araması sonucunu doğurdu. Bu kapsamda savunma sanayisindeki yükseliş trendiyle dikkat çeken Türkiye, Pakistan için önemli bir tedarik ülkesi olarak öne çıktı.
Türkiye ile Pakistan arasında 2016 yılında, 52 adet PAC MFI-395 Super Mushshak Başlangıç Eğitim Uçağı tedarikine yönelik bir mutabakat imzalandı. Sonrasında Pakistan’a 30 ATAK Helikopteri ile 4 Adet Ada Sınıfı Fırkateynin Türkiye tarafından üretilmesi kararlaştırıldı. Savunma sanayisi alanlarında iki ülke arasında artan ilişkinin göstergesi olan bu tür projelerin artarak devam etmesi bekleniyor.
Pakistan-Türkiye Arasındaki İlişkiler
Türkiye ve Pakistan arasındaki dostluk ve kardeşlik bağlarının kökleri, tarihin derinliklerine uzanıyor. Hindistan Müslümanlarının Kurtuluş Savaşı esnasında Türk milletine sağladığı maddi ve manevi destek, bu bağın temelini oluşturuyor. Bu temelden güç alan iki ülke arasındaki ilişkiler, Pakistan'ın bağımsız bir devlet olarak kurulduğu 14 Ağustos 1947 tarihinden beri dostluk ve kardeşlik çerçevesinde süregelmektedir. Pakistan ve Türk hükümetleri, bu tarihten itibaren iki ülke arasındaki ilişkileri stratejik bir perspektifle güçlendirme arayışında oldu. Dün böyleydi, bugün de böyledir.
Türkiye ile Pakistan arasındaki ilişkilere derinlik ve anlam kazandıran en önemli alanın savunma sanayisi olduğunu düşünüyorum. Askerî ve savunma sanayii alanları, Pakistan ile ikili ilişkilerimizde en önemli başlığı teşkil ediyor. Son yıllarda geliştirilen somut iş birliği projelerinden başlıcalarına değineceğim.
Pakistan’la Ortaklaşa Milli Gemi (MİLGEM) Üretim Projesi
Türkiye; 1994 yılında ortaya atılan MİLGEM fikri etrafında gelişen bu projeyle, amfibi hücum gemisi (Anadolu sınıfı), fırkateyn (Barbaros, Gabya, Yavuz ve İstif sınıfları), korvet (Ada ve Burak sınıfları), denizaltı (Ay, Gür, Preveze ve Reis sınıfları), hücumbot (Doğan, Kılıç, Rüzgâr ve Yıldız sınıfları), Mayın avlama ve tarama gemisi (Aydın ve Karamürsel sınıfları), Ana iniş gemisi (Osmangazi, Bey ve Ertuğrul sınıfları), Kıyı karakol gemisi (Tuzla sınıfı), Açık deniz karakol gemisi (Hisar sınıfı) ve Akaryakıt ikmal gemisi (Akar sınıfı) geliştirilmesini hedefledi. Bu kapsamda 2004 yılından itibaren realize edilmeye başlayan proje ile çok sayıda milli geminin Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının ihtiyaçları doğrultusunda Türk tersanelerinde üretilmesi mümkün oldu.
Türkiye’nin MİLGEM başarısını gören Pakistan, komşusu Hindistan ile yıllardır devam eden sınır çatışmaları ve gergin ilişkileri nedeniyle, donanmasının kapasitesini artırmayı hedefledi. Bu kapsamda iki ülke arasında gerçekleştirilen görüşmeler neticesinde, 5 Temmuz 2018 tarihinde Pakistan-Türkiye arasında MİLGEM perspektifinde ortak gemi inşa sürecinin başlatılmasına karar verildi. Varılan antlaşma kapsamında, Türkiye’nin Pakistan Donanmasına dört adet Ada (Pakistan Cinnah olarak adlandırdı) sınıfı korvet üretmesine karar verildi. İlk geminin 54 ayda inşa edilmesi, kalan gemilerin ise sırasıyla 60, 66 ve 72 ayda inşa edilmesi planlandı. 29 Eylül 2019 tarihinde Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın katıldığı TCG Kınalıada gemisinin hizmete girme töreninde aynı zamanda Pakistan Donanması için ilk MİLGEM gemisinin çelik kesme töreni de yapıldı.
Pakistan için üretilen korvetlerde, 2 adet 6'şar hücreli satıhtan havaya güdümlü mermi sistemi, 2 adet 3'er lançerli satıhtan satha güdümlü mermi sistemi, 76 milimetre ana batarya top, torpido fırlatma sistemi, yakın hava savunma sistemi, 2 adet 25 milimetre uzaktan komutalı stabilize top sistemi (STOP), karinaya monteli sonar ve torpido karıştırma ve aldatma sistemi (TKAS) vb. özelliklerin olması kararlaştırıldı.
Neticede Türkiye’nin gururu MİLGEM Projesi kapsamında iki ülkenin ortak korvet üretim projesine imza atması önemli, savunma sanayisi alanındaki ilişkiler için önemli bir referans teşkil etti. Bu çerçevede Türkiye, ikisi Pakistan’da (Karaçi Tersanesinde), ikisi Türkiye’de (İstanbul Tersanesinde) olmak üzere toplamda dört gemiyi bu proje kapsamında yapımına liderlik ediyor. Ana yükleniciliğini Millî Savunma Bakanlığına bağlı Askeri Fabrika ve Tersane İşletme (ASFAT) AŞ'nin yaptığı MİLGEM Korvet Projesi, planlandığı şekilde devam ediyor. Proje takvimine göre 2023 yılının Ağustos ayından itibaren altışar aylık aralarla, dört geminin 2025 yılının Şubat ayına kadar Pakistan Deniz Kuvvetlerinin kullanımına verilmesi hedefleniyor.
Bu arada, MİLGEM projesinden bağımsız olarak Pakistan Deniz Kuvvetlerinin ihtiyacı doğrultusunda Savunma Teknolojileri Mühendislik (STM) tarafından geliştirilen Deniz İkmal Gemisi PNS Moavin, 16 Ekim 2018’de Pakistan Donanmasına teslim edildi.
Pakistan T-129 ATAK Helikopteri Programı
Pakistan Silahlı Kuvvetleri, envanterinde 48 adet bulunan oldukça eski Bell AH-1F Taarruz Helikopteri filosunu yeni bir taarruz helikopter modeliyle değiştirmeyi planlıyor. Pakistan, öncelikle ABD’den 12 adet Bell AH-1Z Taarruz Helikopteri satın almak için bir anlaşma yapmıştı ancak bu anlaşma ABD’yle bozulan ikili ilişkileri nedeniyle askıya alınmak zorunda kalınmıştı.
Bunun üzerine Pakistan 2014 yılında benzer özelliklere sahip bir taarruz helikopteri olan Çin yapımı Z-10 helikopterini satın almak için Çin ile müzakereler yürüttü. Ancak oldukça yüksek bir dağlık arazi yapısına sahip Pakistan’da yüksek performanslı helikopter ihtiyacı öne çıktığından, ibre TUSAŞ üretimi T-129 ATAK helikopterine döndü. Karşılıklı görüşmeler ve ATAK’ın Pakistan’da zorlu arazi şartlarında gerçekleştirdiği uçuş testleri, Pakistan askeri havacılık otoritelerinin performans isterlerini karşılar bulundu. Bu değerlendirmeleri sonrasında T-129 ATAK resmi olarak Pakistan’ın gündemine girdi.
Böylece Pakistan, 2018 yılında 30 adet T-129 ATAK Taarruz ve Taktik Keşif Helikopterini satın almak için girişimde bulundu. 13 Temmuz 2018 tarihinde TUSAŞ tarafından üretilen T-129 ATAK helikopterinin 30 adedinin Pakistan’a satışına ilişkin olarak 1,5 milyar ABD Doları değerinde bir sözleşme imzalandı. TUSAŞ’a Amerikan ihraç izninin alınması kaydıyla gerekli siparişler verildi. Ancak bu satış, ABD’nin helikoptere güç veren LHTEC-T800 motorlarıyla ilgili ihracat iznine uzun bir süre yanıt vermemesi üzerine gerçekleştirilemedi.
“Üçüncü taraf” olan ABD’nin Türkiye tarafından bu helikopterde kullanılan motor ve top sistemlerinin satışı için onay vermesi gerekiyordu. Öncelikle Pakistan, Amerikan tarafının önüne koyduğu siyasi engelleri aşmayı ve bu üçüncü taraf ihracat sertifikasını elde etmeyi hedefledi. Ancak zamanla bunun mümkün olamayacağı görüldü. Bu olumsuz gelişme üzerine Pakistan, 5 Ocak 2022 itibariyle ATAK projesine devam etmeme kararı almak zorunda kaldığından, TUSAŞ üretimi ATAK’ların satışının yakın vadede gerçekleşmesi olası gözükmüyor.
Türkiye’nin Pakistan’dan Super Mushshak Eğitim Uçağı Tedariki Projesi
Hava Harp Okulu’ndan mezun pilot adayı teğmenlerin pilotaj eğitimi kapsamında başlangıç uçuş eğitimi aldıkları İtalyan Agusta Westland (Leonardo) yapımı SF-260 D uçaklarının eskimeleri nedeniyle, 2010’lu yıllarda aynı sınıfta yeni bir eğitim uçağıyla değiştirilmesi ihtiyacı ortaya çıktı. Bu kapsamda, SSİK (Savunma Sanayii İcra Komitesi) tarafından açılan ihaleyi Pakistan Havacılık Şirketi (PAC) kazandı.
Sonrasında Türkiye ile Pakistan arasında 2016 yılında, 52 adet PAC MFI-395 Super Mushshak Eğitim Uçağı tedarikine yönelik mutabakat imzalandı. Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı IDEF 2017’de, 10 Mayıs 2017 tarihinde Türk Savaş Pilotlarının eğitiminde kullanılmak üzere Pakistan’dan 52 adet Super Mushshak alımı için imzalanan sözleşme çerçevesinde, TUSAŞ ile PAC Kamra arasında havacılık alanında iş birliği anlaşması imzalandı.
Başlangıçta Pakistan uçaklarının montajının TUSAŞ’ta yapılması ve sistem-yer-uçuş testlerinin Türkiye’de gerçekleştirilmesi düşünülmüştü. Böylece uçakların Türk Hava Kuvvetlerinin beklediği standartlarda malzeme kullanımı, üretim proseslerine tabi olması, kalite teminatının TUSAŞ tarafından garanti edilmesi, nihayetinde uçuş emniyeti yönüyle en üst seviyede bir uçağa dönüştürülmesi gündeme gelmişti. Ancak yapılan görüşmeler neticesinde Türkiye’de böyle bir üretim hattı kurulmasının Pakistan yönüyle sıkıntı yaratabileceği ortaya çıktı ve Türk tarafı teknik ağırlıklı bu düşüncede ısrarcı olmadı.
Bu çerçevede Pakistan’ın sorumluluğunda ve kontrolünde Türk Hava Kuvvetleri için üretilecek uçakların teslimatlarının 2020 yılının sonunda başlaması beklenirken, çeşitli teknik problemlerden ötürü ilk teslimat 2022 yılının sonuna ertelendi. Bu çerçevede ilk Mushshak Eğitim Uçağı, Ankara’daki TUSAŞ yerleşkesinde uçuş test faaliyetlerine başladı. Pakistan yapımı ilk parti MFI-395 Super Mushshakları 2022 yılının sonuna doğru Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığına teslim edilmesi hedefleniyor.
Super Mushshak’ın atası sayılan İsveçli Saab MFI-15 Safari uçağı, ilk uçuşunu 1971 yılında yaptı. Sivil uçuş okullarının kullanabilmesi için üretilen bu uçağın MFI-17 adı verilen askeri bir versiyonu da pazara sunuldu. Danimarka ve Norveç Hava Kuvvetleri’nin tercih ettiği MFI-17 uçağını 1980’li yıllarda Pakistan da sipariş verdi. Pakistan, MFI-17 Mushshak uçaklarının daha da gelişmiş versiyonu olan MFI-395 Super Mushshkak’ın ilk üretimine 1995 yılında başladı. Halihazırda Pakistan üretimi bu uçakları kullanan ülkeler arasında Azerbaycan, İran, Nijerya, Pakistan, Katar, Suudi Arabistan yer alıyor.
ak-sesler
Sonuç
Muhammed Ali Cinnah’tan bu yana tarih, fikir, ideoloji, ekonomi, kalkınma ve demokratikleşme alanında Türkiye’nin etkileşim alanında yer alan; 210 milyonu aşan nüfusuyla Pakistan, dünyanın en kalabalık altıncı ülkesidir. Pakistan, 1947 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Hindistan ile başta Keşmir olmak üzere yaşamakta olduğu sınır sorunlarıyla adı sıklıkla dünya gündemine gelen bir devlettir.
Son yıllarda Uzak Asya'da Kuzey Kore üzerinden Çin’le nüfuz savaşına giren ve Güney Asya'da mevzi kaybetmek istemeyen ABD, geçtiğimiz yıllarda Hindistan’la stratejik ortaklığını geliştirirken, Pakistan’la askeri eğitim çalışmalarını tek taraflı iptal etmiş ve 300 milyon dolarlık askeri yardımı desteğini de kestiğini açıklamıştı. Pakistan-ABD arasındaki iplerin kopması, Pakistan’ın savunma sanayisi alanında kendine yeni ortaklar araması sonucunu doğurdu. Bu kapsamda savunma sanayisindeki yükseliş trendiyle dikkat çeken Türkiye, Pakistan için önemli bir tedarik ülkesi olarak öne çıktı.
İki kardeş ülke arasında savunma sanayisi alanında da hızla gelişen ikili ilişkiler, şimdilik Super Mushshkak, MİLGEM ve diğer birkaç projeyle devam ediyor. Türkiye’nin ATAK helikopter motorunu kendisinin üretmesi halinde ilerde rafta bekleyen 30 adetlik helikopter satışının da Pakistan’a gerçekleştirilebileceği değerlendiriliyor.
Kaynakça:
Muhammet Nazım Taşcı, Türkiye Tarafından Pakistan İçin Üretilen 4’üncü MİLGEM korveti kızağa konuldu, Anadolu Ajansı, 5 Kasım 2021, https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/turkiye-tarafindan-pakistan-icin-uretilen-4uncu-milgem-korveti-kizaga-konuldu/2413057
Ahmet Gözütok, Türk savunma sanayiinden rekor ihracat: 4 korvet satılacak, Donanım Haber, 5 Temmuz 2018, https://www.donanimhaber.com/Turk-savunma-sanayiinden-rekor-ihracat-4-korvet-satilacak--101216
SavunmaSanayiST.com, Pakistan ATAK Programı devam ediyor, 5 Ocak 2022, https://www.savunmasanayist.com/tusasin-kritik-tesislerinin-acilisi-gerceklestirilecek/
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Askerî ve savunma sanayii alanları, Pakistan ile ikili ilişkilerimizde en önemli başlığı teşkil ediyor, 14 Şubat 2020, https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/116662/-asker-ve-savunma-sanayii-alanlari-pakistan-ile-ikili-iliskilerimizde-en-onemli-basligi-teskil-ediyor-
Savunmasanayi.org, Her Konuda Türkiye’nin Yanında: Pakistan, 15 Mart 2020, https://www.savunmasanayi.org/her-konuda-turkiyenin-yaninda-pakistan/
Savunmasanayi.St, Türk Hava Kuvvetleri Super Mushshak Teslimatına Hazırlanıyor, 5 Şubat 2022, https://www.savunmasanayist.com/turk-hava-kuvvetleri-super-mushshak-teslimatina-hazirlaniyor/
Muhammed Ayyıldız, TUSAŞ’ta Super Mushshak Sesleri, 19 Ekim 2022, https://www.savunmasanayist.com/tusasta-super-mushsh