Vietnam Savaşında Havadan Havaya Füzeler Nasıl Kullanıldı?
Vietnam Savaşı, önce Amerika Birleşik Devletleri ve 1965 yılından sonra Vietnam Halk Hava Kuvvetleri (VPAF, Kuzey Vietnam Hava Kuvvetleri) tarafından havadan havaya füzelerin (Air-to-Air Missile) (AAM'ler) yaygın olarak kullanıldığı ilk savaştı.
Kapakta yer alan fotoğrafta, Vietnam Savaşı sırasında ABD Donanması ait F-4 Phantom; Kuzey Vietnam'a ait bir MiG-21'e doğru ilerlerken radar güdümlü AIM-7 Sparrow füzesini fırlatıyor. Resim / Piotr Forkasiewicz
Vietnam Savaşı, önce Amerika Birleşik Devletleri ve 1965 yılından sonra Vietnam Halk Hava Kuvvetleri (VPAF, Kuzey Vietnam Hava Kuvvetleri) tarafından havadan havaya füzelerin (Air-to-Air Missile) (AAM'ler) yaygın olarak kullanıldığı ilk savaştı. Vietnam Savaşı, havadan havaya füzelerin yaygın kullanımıyla hava muharebesinde bir dönüm noktası oldu.
ABD Hava Kuvvetleri iki ana tip kullandı: AIM-7 Sparrow ve AIM-9 Sidewinder ayrıca 1967'de birkaç ay boyunca pilotlar tarafından beğenilmeyen AIM-4 Falcon'u kullandı. VPAF savaş pilotları, Sovyetler Birliği tarafından sağlanan Kaliningrad K-5 (NATO rapor adı AA-1 Alkali ve Vympel K-13 (R-3S)(NATO rapor adı : AA-2 Atoll )( AA-2 Atoll Amerikan Sidewinder'ın Sovyet yapımı kopyası idi) kullandı.
Vietnam Savaşı öncesi İlk başarılı Sidewinder çatışması 24 Eylül 1958'de gerçekleşti. 1958 yazında Çin ile Tayvan arasında Tayvan Boğazı üzerinde artan gerilim, Sidewinder'ın savaşta test edilmesi için ilk fırsatı sağladı. Çin Halk Kurtuluş Ordusuna ait Mikoyan-Gurevich MiG-15, Tayvan Hava Kuvvetlerine ait North American F-86 Sabre savaş jetinden ateşlenen AIM-9 Sidewinder ile düşürüldü.
Genel olarak Sidewinder'ın ortaya çıkışı Çin Halk Cumhuriyeti ve onu destekleyen Sovyetler Birliği için sürpriz oldu. Ancak kısa süre sonra komünistler için beklenmedik bir şans doğdu. Tayvan boğazında gerilim sürerken it dalaşı sırasında Tayvan Hava Kuvvetlerine ait F-86 Sabre’ den ateşlenen AIM-9 Sidewinder MiG-17'ye belli bir mesafe kala patlaması gerekiyorken patlamadı ve ilginç bir şekilde MİG-17’ ye çarptıktan sonra da patlamadı. MİG-17’nin gövdesine saplandı. MiG-17 gövdesine saplanmış AIM-9 Sidewinder füzesi ile sorunsuz olarak üsse geri döndü. Yer ekipleri AIM-9 Sidewinder füzesini MİG-17’nin gövdesinden dikkatli bir şekilde söktü. Sökülen füze incelendi ve sonrasında Sovyetler Birliğine hızla daha ayrıntılı inceleme yapılması için gönderildi. Ele geçirilen AIM-9 Sidewinder, SSCB'ye vardığında Ivan Toropov liderliğindeki hükümet tasarım ekibine gösterildi. Rus mühendislerden birinin deyimiyle bu, onlar için füze tasarımı üniversitesini temsil ediyordu. ABD yapımı bu ölümcül silahın basitliğinden ve etkililiğinden etkilenen Sovyetler, silahta tersine mühendislik yapmaya ve 1960 yılında kendi üretimini başlatmaya karar verdi. Sovyetler Birliği'nde ters mühendislik ürünü Vympel K-13 (R-3S) (AA-2 Atoll) ve Çin Halk Cumhuriyeti’nde ise lisanslı PL-2 olarak adlandırılan AIM-9 Sidewinder’ın muadilleri ortaya çıktı. Her iki füzeninde, ilk nesil Sidewinder'larda olduğu gibi yetenekler açısından ciddi eksiklikleri vardı, ancak benzer şekilde çok daha pratik tasarımlara yönelik bir sıçrama tahtası olarak kullandılar.
Çin Halk Cumhuriyeti; hava kuvvetlerine ait MiG-17’ye isabet etmiş ve patlamamış neredeyse sapa sağlam kalmış AIM-9 Sidewinder görülüyor.
Birçok hava savaşı teorisyeni, havadan havaya füzelerin hava kuvvetleri envanterine girmesiyle savaş uçaklarında makineli top silahını ve it dalaşı eğitimini ortadan kaldıracağına inansa da, Vietnam Savaşı sırasında ve Vietnam Savaşı sonrasında havadan havaya muharebe angajmanlarında makineli topun savaş jetlerinde öneminin hala devam edeceğini anlamış oldu. Peki neden bir çok hava savaşı teorisyeni havadan havaya füzelere çok fazla güvenmiş ve yanılmışlardı?
Fotoğrafta; Vietnam üzerinde uçuş yapan ABD Donanmasına ait F-4B Phantom II.
Bu uçağın burnunda makineli top yok. F-4B’nin burun kısmında makineli top gibi görünen çıkıntı burun altı IR sensörü. Kızılötesi arama sistemi veya (IR) (InfraRed Search), jet uçakları veya helikopterler gibi kızılötesi radyasyon yayan nesneleri tespit etmek için kullanılan sistemdir.
ABD Hava Kuvvetleri pilotları, Vietnam Savaşı öncesi ve Vietnam Savaşı sırasında, eğitim uçuşlarında hava kuvvetleri envanterine giren bu füzelerin düz profilde uçan, kaçınma ve kurtulma manevrası yapmayan insansız hava araçlarına (hedef uçağı yada hedef dronu) karşı başarılı olduğunu deneyimlemişti. Bu deneyimler sonucunda elde edilen veriler hava savaşı teorisyenlerinin hatalı düşünmesine yol açmıştı. Teorisyenler düz profilde uçan hedef uçakların başarılı şekilde imha edilme istatistikleri üzerinden durumu yanlış görmüş ve yanlış değerlendirmişlerdi. Vietnam Savaşı sırasında ise havadan havaya füzelerle ilgili şu gerçek ortaya çıktı. Havadan havaya füzeler deneyimli bir pilotun elinde olan çevik bir düşman savaş jetine karşı aynı performansı göstermiyordu. Pilotlar hava muharebesinde çok dikkatli olup kaçınma ve kurtulma manevralarını hayatlarının tehlikede olduğunu bilerek uyguluyorlardı. Bazı çatışmalarda pilotlar füzeyi yapılması gerektiği gibi kusursuz ateşliyor ancak füzeler hedefini yine de ıskalıyordu. Kuralına uygun ateşlenmiş ancak hedefine ulaşmayan füzeler pilotların canını sıkıyordu. Bu durum hava muharebesinden sağ çıkabilmişlerse uçuş sonrası raporlarına yansıyordu.
Vietnam Savaşı'nın AAM'leri iki ana gruba ayrılabilir. Radar güdümlü füzeler ve Kızılötesi güdümlü füzeler. Her iki tür de karşı önlemlere karşı hassastı (kızılötesi arayıcı başlığı aldatmak flare ve radar güdümünü aldatmak için chaff). Kızılötesi tabanlı sistemler, füzeyi hedefteki uçağın egzoz çıkışına doğru yönlendirdi. Radar güdümlü sistemlerden daha basit ve daha güvenilirlerdi ancak daha kısa bir menzile sahiptiler ve hedefteki uçağın arkasına geçerek fırlatılmaları gerekiyordu. Savaşta ateşlenmiş havadan havaya füzelerin önemli bir miktarı AIM-9 Sidewinder ve tüm AA-2 füzeleri kızılötesi güdümlüydü ve iki deniz milinden daha az bir angajman menziline sahipti.
AIM-9 Sidewinder özellikle ilk versiyonları mükemmel olmaktan uzaktı. Menzili kısa olması ve arayıcı başlığının sınırlı güvenilirliği, füzenin uçaktan ayrıldıktan sonra hedefin egzozuna kilitli kalması için hiçbir dikkat dağıtıcı olmaması ve açık gökyüzü gerektiriyordu. Yalnızca manevra yapmayan uçaklara karşı kuyruk takibi angajmanları mümkündü ve hedefteki uçağın pilotu gelebilecek tehdidi zamanında ön görebilirse durumsal farkındalığı yüksek olursa tehlikeden uzaklaşmak için kaçınma ve kurtulma manevrası yaparak bu kendisine doğru ateşlenmiş füzeden kurtulma ihtimali yüksek oluyordu.
Vietnam Savaşında kullanılan radar güdümlü füzelere değinecek olursak. Radar güdümünün işe yaraması için teorik olarak hedefteki uçağın güdümlü füzenin ateşleme menziline girmesi ve menzile girmiş hedefteki uçağa füzenin belli bir açıdan fırlatılmasını gerektiriyordu, ancak pratik bir mesele olarak hedefin fırlatma açısına uygun hale gelmesi ve o açıdan uzaklaşmaması gerekiyordu. Bununla birlikte, radar rehberliği, kafa kafaya müdahalede angajman menzilini (AA-1) dört mile ve AIM-7 Sparrow 6 deniz miline çıkardı. Ne yazık ki, radar güdümünde fırlatma uçağının hedef üzerinde bir radar izi tutmasına dayanıyordu ve füzeyi hedefe yönlendirmek için ya yansıyan radar sinyalini kullandı. Radar güdümündeki arayıcı başlılığın etkili olabilmesi için pilotun hedefe radar kilidini tutması gerekiyordu; yani pilot uçağının radarını, angajman tamamlanana kadar hedefe doğrultmalı ve hedef üzerinde sürekli radar temasını sürdürmeliydi.
Bu radar teması herhangi bir nedenle kaybolursa, füze gitmesi gereken yönü kaybediyor ve hedefi ıskalıyordu. Genellikle radar güdümlü füzenin vakum tüpü teknolojisi başarısız oldu. Angajman boyunca radar kilidinin korunmasıyla ilgili sorunlar, çoğu pilotun kızılötesi güdümlü füzeleri tercih etmesine neden oldu. Kuzey Vietnam Hava Kuvvetleri AA-1 radar güdümlü füzelerini hızla bıraktı ve genellikle sadece AA-2 ile uçtu. Amerikan Vought F-8 Crusader, Douglas A-4 Skyhawk ve North American F-100 Super Sabre uçakları yalnızca AIM-9 Sidewinder taşırken, McDonnell Douglas F-4 Phantom her biri 4 adet AIM-7 Sparrow ve 4 adet AIM-9 Sidewinder füzeleri taşıyordu. Ne yazık ki, AIM-7 Sparrow; çevik savaş uçaklarına değil, büyük ve nispeten manevra kabiliyetine sahip olmayan bombardıman uçaklarına saldırmak için tasarlandı. AIM-7 Sparrow savaşta yüzde 66'lık bir başarısızlık oranı yaşadı ve sadece yüzde 9'u hedeflerine ulaştı. AIM-9 Sidewinder füzeleri daha güvenilirdi, yüzde 47'lik bir başarısızlık oranına sahipti ve yüzde 18'i hedeflerine ulaştı. AA-2 ile ilgili istatistikler mevcut değil, ancak çoğu başarı oranının AIM-9'unkinden biraz daha düşük olduğunu düşünüyor.
Grafiklerde Radar güdümlü AIM-7 Sparrow ve Kızılötesi güdümlü AIM-9 Sidewinder’ın güvenirliği görülüyor.
Vietnam Savaşı dönemindeki füze çatışmalarının belirsizliği, çoğu hava çatışmasını, pilotun nişancılığının ve uçağının güçlü yönlerini kullanma becerisinin galibi belirlediği bir silahlı çatışmaya sürükledi. Makineli topun yokluğu, ilk Amerikan F-4 Phantomları dezavantajlı hale getirdi ve 1960'ların başında savaş pilotu eğitiminden hava muharebe manevrasını ortadan kaldırma kararıyla daha da kötüleşti. VPAF MiG-17'lere karşı ilk savaş deneyimlerinden sonra, ABD Ordusu hızla F-4 Phantomlara makinalı topu tekrar yerleştirdi ve yapılan bu büyük hatadan geri döndü. F-4 Phantomlar üzerinden kazanılan bu deneyim makineli topların bugüne kadar modern savaş uçaklarında bir özellik olarak kalması sağladı. Makineli toplar savaş jetlerinde halen kullanılmakta ve AAM'ler ile birlikte hizmet etmeye devam ediyorlar.
Fotoğrafta F-4’ün radarı ve burun altında bulunan 20 mm M61A1 Vulcan makineli topunun koruyucu kapağı olmadan görülüyor.
Bu yazının sonuna kadar gelmişseniz Vietnam Savaşının sonuçları ile ilgili güzel bir yazıyı da istifadenize sunmak istiyorum.
Vietnam Sendromunu Aşmak İçin Geliştirilen Savaş Uçaklarının (F-14, F-15, F-16 ve F-18) Hikayesi Nedir? (Yazar: Hüseyin FAZLA)
Kaynakça
https://en.wikipedia.org/wiki/Air-to-air_missile
https://www.youtube.com/watch?v=_Uwk4eiJ07o
https://www.airandspaceforces.com/article/against-the-migs-in-vietnam/
https://www.key.aero/article/how-effective-f-4-phantom-was-skies-vietnam
https://en.wikipedia.org/wiki/AIM-4_Falcon
The Encyclopedia Of The Vietnam War / A Political, Social, and Military History, Second Edition
Tiger Check: Automating the US Air Force Fighter Pilot in Air-to-Air Combat, 1950–1980
