Yerel Seçimlerde Meşruiyet Sorunu

Ne güzel değil mi? Yerel seçimlerde büyük şehir belediye başkanlığı için beş aday olsa ve her biri de %18-%25 bandında oy alsa, en yüksek oyu alan yaklaşık olarak toplam geçerli oyların maksimum dörtte biri ile koskoca şehri yönetme şansı elde ediyor.

Sistem böyle, şaşıracak bir şey yok.

%25 oy elde etmişsin ve yerel yönetim kanunu gereğince üstelik oldukça çok yetkilerle koskoca şehri yönetme imkânı elde ediyorsun!

Mantıklı mı bu seçim yöntemi?

Mantığın ötesinde meşruiyeti var mı seçilen başkanın?

Evet var!

Seçim kanunu böyle! 

Meşruiyet kanuna uygunluk demek.

Ama adaletli mi? Bakın işte orası soru işareti.

Ne yapalım yani? Yerel seçimlerde tek tur oylama yapılıyor ve en çok oyu olan aday seçilmiş oluyor! 

İstediği kadar da aday ortaya çıkıp beni seçin diyebiliyor. 

Değil beş aday, yüz aday olsa da ve aralarından %5 oy ile bile olsa en çok oyu alan başkan olur! Kural böyle!

Tamam da, peki bu seçim sisteminin mantığı nerede?

%25 oy ile koskoca şehri tek başına, hem de her zaman itiraz ettiğimiz o adeta tek adam rejimi ile yönetmek doğru mu?

Ama belediye meclisleri de var! Yönetimde sonuçta meclislerin de yetkileri var!

Evet var, ancak belediye başkanlarının yetkilerinin meclisler yanında oldukça fazla olduğu da bir gerçek!

Sonuçta o şehrin seçmenleri seçmiş oluyor işte başkanı, yetki verdiklerine göre yapacak bir şey var mı?

Ben de onu diyorum ya, şehrin çoğunluğunun tercih etmediği bir aday belediye başkanı olabiliyor ve bu yöntem bana göre doğru değil!

Bilmiyorum, bence bu seçim sistemi üzerinde bir daha düşünülmesi gerekli!

En azından seçimi iki turlu yapmak bir çözüm olabilir belki. İlk ikiye girenler arasında gerekiyorsa ikinci bir tur seçim yapılmalı. Böylece şehirde yaşayanlara bakın, bu iki aday oyların yarısını alamadı, ama yeterince seçmen bu adayları tercih etti. Ey diğer adayları tercih eden sayın seçmenler, size bir kez daha sormak istiyoruz, bu ikisi arasında hangisini tercih edersiniz?

Eğer geçerli oyların yarısından fazlasını ilk turda bir aday alabilirse tamam, seçimi direkt kazanmış olur, ama yarıyı geçen hiçbir aday olmazsa ikinci tur bence başkanın seçmenlerin çoğunluğunu temsiliyetindeki soru işaretlerini ortadan kaldıracaktır.

Ancak milletvekili seçimlerinde olduğu gibi önden partilerin ittifak etmeleri falan bence kanunen mümkün olmamalıdır. 

Gerçi bu da bir başkanlık seçimi, ortada aday varsa seçmenlerin o adaya oy vermesini hiç kimse engelleyemez. 

Yani ittifak yapılsa da, yapılmasa da bir önemi yok sanki.

Tabii ki bir parti ister kanuni ittifak olsun, isterse olmasın biz bu adayı destekliyoruz derse yapacak bir şey olamaz.

Yani bence ittifaklaşmak resmi olarak olsa da olur, olmasa da.

Ancak ikinci tur seçim yapılması en azından bugünkü yerel seçimlerde de uygulanması gereken bir yöntem olmalı bence.

Ya da insanlara istedikleri kadar adayı tercih etme şansı baştan verilmeli. Böylece en çok tercih edilmiş olan aday tek turda da belki belirlenebilir.

Ancak bir aday başkan olacaksa seçmenlerin yarısından fazla oy almalıdır, başka türlü adaletli olmaz!

***

İkinci turda kendi adayları ikinci tura kalamamış olanlar sandığa gitmiyorlar ama! Yani katılım oranı azalıyor! Bu durumda ne fark eder ki ikinci tur seçim yapılması?

Olsun, ilk turda desteklediği aday ikinci tura kalamayanlar ikinci tur oylamaya katılamaz diye bir kural yok ki! İsteyen ikinci tur oylamaya katılır, istemeyen katılmaz. Sonuçta katılma şansı verilmiş o seçmene, katılsaymış! Katılmıyorsa baştan seçilen adaydan yana tercih kullanmış demektir. Daha sonra ses çıkarma hakkı yoktur. 

Seçime katılmama tercihi seçilen adaya oy vermekle aynı şeydir!

***

Aslında bu dediğim muhtar seçimleri için de geçerli olmalı bence. 

Eğer ne seçimi olursa olsun tek bir kişi seçiyorsanız, tek kişinin seçildiği her pozisyon için bu yöntem bence doğru yöntemdir.

Ya adayları ikiye indirip ikinci tur tercih imkanı tanıyacaksınız insanlara, ya da baştan çoklu tercih yapma imkanı tanıyarak oyların yarısından çoğunu alarak tercih edileni tek turda seçeceksiniz.

Dolayısıyla ilçe belediye başkanları için de ikinci tur seçim zorunlu aslında. Büyük şehir belediye başkanları için de ve muhtarlar için de!

Belediye meclisleri seçimlerinde ise her katılan parti aldığı oy oranına göre temsilci yollayabildiği için seçimin ilk turda sonuçlanması yeterli. Zaten bildiğim kadarıyla meclis seçimlerinde TBMM gibi baraj derdi de yok, yani temsilde adalet var bildiğim kadarıyla.

Bir tek büyük şehir meclislerinde partilerin gönderdikleri temsilciler ilçelerin nüfus oranları dengeli olmadığı için halkın gerçek tercihini temsil etmiyor, ama istenirse buna da yapılacak kanun değişikliği ile adaletli bir yöntem bulunabilir.

Tabii bu dediğim derdi adalet olan iktidarlar için geçerli. Bizde ise adında adalet olsa da derdi her halükârda çoğunluğu elde etmek isteyen bir iktidar yönetiyor ülkeyi. Yani adaletli bir kanun çıkarmaları eşyanın tabiatına aykırı.

***

Bu yazıda yerel seçimlerin prensipte yapılması gerekli diğer değişikliklerine değinmeyeceğim. 

Çok farklı seçim sistemleri var aslında, tüm şehirde tek bir belediye başkanı seçilmesi ve ardından onun tüm ilçelere kendi düşündüğü ilçe belediye başkanlarını ataması mesela bir yöntem.

Ya da yerel seçimlerin tümden kaldırılması ve belediye başkanlarının merkezi yönetim tarafımdan atanması da bir diğer yöntem.

Merkezi yönetim zaten atama yoluyla valileri atıyor ya demeyin, valilerin sorumlu oldukları işler ile belediye başkanlarının sorumlu oldukları konular farklıdır.

Kısacası bu ve benzeri çok yöntem var yerel yönetim kadrolarının belirlenmesi konusunda.

Yerel yöneticilerin yetkileri konusunda da oldukça çok yazılması gereken şey var. Ne konularda nereye kadar yetki sahibi olmalılar, daha az mı yetki sahibi olmalılar? Daha fazla mı yetki sahibi olmalı? Tüm bunları aslında irdelemek gerekli.

Merkezi yönetimin şehre yaptığı müdahaleler var mesela. Bu ve benzeri konular üzerinde düşünülmesi gereken çok şey var. 

Ancak bugün en basit şekliyle seçimlerin nasıl daha adaletli olabileceği üzerine aklımdan geçenleri yazmış olayım istedim. 

Belki ileride diğer konularda da fikirlerimi anlattığım daha detaylı yazılar hazırlarım.

Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla.