Tayyare Mektebi’nden 111 Yıllık Hava Harp Okuluna

Dünya havacılık tarihinde ilk başarılı motorlu uçuşun gerçekleştiği 1903 yılından bir süre sonra, 1909’da Osmanlı Devleti’nde havacılık ile ilgili çalışmalara başlanmış ve 1 Haziran 1911’de ilk askeri havacılık teşkilatı kurulmuştur. 17 Şubat 1912’de, Yb.Süreyya İLMEN Başkanlığında oluşturulan Tayyare Komisyonu, yurtdışı pilotaj eğitiminin oldukça pahalı olması nedeniyle öncelikle bir hava okulunun kurulmasının ihtiyaç olduğunu değerlendirmiştir. Yöneticilere bir “Tayyare Mektebi” (Hava Okulu) ve Havacılık Merkezi kurulmasını önermiş ve önerisi kabul edilmiştir. Tayyare Komisyonu, rüzgârın esiş yönü, arazinin durumu ve demiryoluna yakınlığı nedeniyle Yeşilköy-Şenlikköy’ün uygun olduğuna karar verilerek ilk havacılık eğitim kurumu “Tayyare Mektebi”nin kurulmasına karar verilmiştir. Hava Kuvvetlerinin ilk meydan ve okulun teşkil edilmesi girişimleri başlamıştır. Havacılık eğitimini milli olanaklarla devam ettirmek ve uzman kadrolar yetiştirmek amacıyla bugün Hava Harp Okulunun bulunduğu bölgede, 3 Temmuz 1912’de “Yeşilköy Tayyare Mektebi” açılarak ilk havacılık eğitim kurumu olarak faaliyetlerine başlamış ve Bnb.Mehmet Cemal müdür olarak atanmıştır. Böylece Hava Harp Okulu’nun temelleri atılması ile Türk ordusunun ihtiyacı olan pilot, rasıt (gözlemci), makinist ve diğer uçak sınıfı havacı personeli yetiştirecek kendi havacılık ana merkezine kavuşmuştur. Okul Müdürlüğünün; Komutan ve yazıcı onbaşı dâhil 24 kadrosu ile havacılığın gelişmesinde ve güçlenmesinde büyük etkisi olmuş, havacılık teşkilatının kurumsallaşması sürecine büyük katkı sağlamıştır. Okulun açılması ile askeri havacılık çalışmaları hızlanmış, personel sayısı çoğalmış ve kısa zamanda hava bölükleri kurulmaya başlanmıştır. 

Yeşilköy Tayyare Mektebi’nin kurulması ile 25 Eylül 1912’de ilk resmi bölük teşkilatı oluşturulmuş ve birliklerde uçak bölük kadroları teşkil edilerek aktif kıta görevleri başlamıştır. Bu dönemde havacılık alanında temel uçuş eğitimi ile ilgili ilk yönetmelik hazırlanarak öğretim süresi 3 ay olan okula, her yıl 3 devre olarak öğrenci alınması ve her devrede 15-20 ve yıllık 45-60 pilotun yetiştirilmesi hedeflenmiştir. Başlangıçta, sadece pilot ve rasıt yetiştirilmesi yeterli görülmüş, ancak daha sonraki süreçte uçak bakım ve onarım için 1913’den itibaren makinist yetiştirilmeye başlanmıştır. 

21 Mayıs 1914’te hava okulunun yeniden düzenlenmesi ve geliştirilmesi amacıyla Fransız Plt.Yzb.Marki de Mezeyrac de Goys Binbaşı rütbesine terfi ettirilerek Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürü görevine atanarak okulda eğitim veren ilk öğretmen olmuştur. Plt.Bnb.Marki de Mezeyrac de Goys’un 5 Ağustos 1914’de ülkesine dönmesi ile müdürlük görevine 6 Ağustos 1914’de Bnb.Abdüllatif atanmıştır. Tayyare Mektebi, 3 Aralık 1914’te pilot yetiştirme dışında hava birliklerinin teşkili, üretim, onarım, merkezi depolama ve dağıtım görevlerini icra etmiş, Plt.Fesa, Yusuf Kenan, Salim, Mithat ve Fazıl uçuş öğretmeni olarak görevlendirilmiştir. 3 Şubat 1915’te Alman Ütğm.Erich Von Serno Yüzbaşı rütbesine terfi ettirilerek Tayyare Mektebi’ne müdür olarak atanmış ve Almanya’da pilot eğitimi alan Süvari Ütğm.Şakir FEVZİOĞLU yardımcılığına getirilmiştir. Okula Alman öğretmenler gelmesi ile pilot eğitiminde Alman ekolü etkisi altına girmiştir. Tayyare Mektebi, yaptığı görevler nedeniyle 12 Ekim 1916’da “Yeşilköy Tayyare İstasyonu” haline getirilmiştir.

İstanbul’un işgali ile Tayyare Mektebi, 1 Mart 1919’da Maltepe Hava Meydanı’na intikal etmiştir. Meydan uygun olmadığı için pilot ve rasıtlar uçuş yapamadıklarından uçuş yeteneklerini kaybetmeye başlaması ile 13 Haziran 1920’de Eskişehir’de Tayyare Mektebi ve tamir atölyesi açılmasına karar verilmiştir. Milli Mücadele yıllarında Hava Kuvvetleri teşkilat yapısının değişimi, Tayyare Mektebi’nin eğitimini de etkilemiş, Fransızların 20 Ekim 1921’de Adana’yı boşaltması ile 20 Kasım 1921’de Tayyare Mektebi Eskişehir’den Adana’ya nakledilmiş ve Plt.Bnb.Salim İLKUÇAN 22 Mart 1922’de müdürlüğe atanmıştır. Tayyare Mektebi, 5 Temmuz 1922’de Konya’ya nakledilmiş ve Konya’nın denizden yüksekliği ve havanın yılın büyük bölümünün uçuşa elverişli olmaması nedeniyle 8 Ağustos 1922’de tekrar Adana’ya nakledilmiştir. 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtuluşu ile birlikte 17 Eylül 1922’de Adana’dan İzmir-Seydiköy (Gaziemir)’e taşınmıştır. Millî Mücadele’de edinilen deneyimler kapsamında, pilot ve rasıt ayrımını kaldırmak, astsubayların ve sivillerinde pilot olmasını sağlamak amacıyla pilot olmak isteyen subay ve astsubayların müracaat etmeleri için genelge yayınlanmıştır. Amaç, birliklerdeki subayların ve rasıt genç subayların pilotaj eğitimi ile pilot olmasını sağlamak olmuştur. 300 civarında Sb/Astsb. Müracaat etmiş, isteklilerin çokluğuna karşın eğitim uçağı, öğretmen pilot ve eğitim olanaklarının azlığı sebebiyle 30 aday okula alınmıştır. Bu kapsamda pilot eğitimi 4 kategoride yapılmıştır. Birincisi, uçuşlara çeşitli nedenlerle uzun süre ara veren eski pilotlara tekâmül uçuş ile yeteneklerini artırarak askeri pilot vasfı kazandırılması hedeflenmiştir. İkincisi rasıt subayların pilotaj eğitimi ile pilot yapılması, üçüncüsü Kara Kuvvetleri’nden istekli subaylara akademik ve pilotaj eğitimi ile pilot yapılması ve dördüncüsü pilot olmak isteyen astsubayların pilot yapılması planlanmıştır. Cumhuriyet döneminde, 333 pilot astsubay Hava Kuvvetlerinde görev yapmış, en bilgili ve deneyimli olan Plt.Astsb.Vecihi Hürkuş başöğretmenlik, Basri Alev, İhya ve Mükerrem de öğretmenlik yapmıştır. 

1925 yılında Yunanistan ile kriz çıkması sonrasında tayyare bölükleri Eskişehir’e intikal ederken Hava Okulu, Eskişehir’de yeniden teşkilatlandırılmıştır. 29 Haziran 1925’te, “Eskişehir Hava Meydanı”ın yeniden düzenlenmesi ile birliklerin artan personel ihtiyacını karşılamak amacıyla İzmir Tayyare Mektebi’ne ilaveten Eskişehir Tayyare Mektebi açılmış ve 21 Eylül 1925’te 30 subay (Ütğm. Yzb.) 8’er partiler halinde eğitime katılmıştır. Pilotluk eğitimi için 2 aşamalı bir usul gerçekleştirilmiş, 1’nci devreyi Gaziemir’de tamamlayan 2’nci devre Eskişehir’de eğitime devam etmiş ve Eskişehir Tayyare Mektebi ilk pilot mezunlarını Ekim 1925’de vermiştir. 

1927’de İzmir Tayyare Mektebi’nin bir kısmı Eskişehir’e taşınmıştır. 1929’da Eskişehir Tayyare Mektebi’nde pilotluk eğitimi kurs olmaktan çıkarılması ile 2 yıl akademik eğitim veren Uçuş Okuluna dönüştürülmüş ve uçuş eğitimleri verilmeye başlanmıştır. 1’inci sınıfta; teorik dersler ve rasıt uçuşları, 2’nci sınıfta ise uygulamalı uçuş eğitimi verilmiştir. Aynı yıl Uçuş Okulu’nun İzmir’de kalan kısmı da Eskişehir’e intikal ettirilmiş, Yeşilköy’de bulunan Astsubay Hava Makinist Okulu ve diğer kurslar da birleştirilerek tek komuta altında eğitim ve uçuş faaliyetleri icra edilmeye başlanmıştır. 1929’da Uçuş Okulu Müdürlüğü yerine 3 bölüklü Eğitim Hava Tabur Komutanlığı kurulmuş, 1’nci Uçak Bölüğü başlangıç, 2’nci Uçak Bölüğü tekâmül ve 3’üncü Uçak Bölüğü tatbikat uçuş eğitimleri verecek şekilde organize ve teçhiz edilmiştir. 1930’da uçuş eğitimi için Fransa ve İngiltere’ye, 1932’de İtalya ve ABD’ne ilk defa personel gönderilmeye başlanmıştır. 1932 yılında çıkan bir kanunla havacılık ayrı bir muharip sınıf olurken, 1933 yılında uzun uğraşlar sonunda mavi üniforma giyilmeye başlanmıştır. 1943’te Hava Okulu, Eskişehir ve Malatya Uçuş Okulu birleştirilerek 1947’de Eskişehir’de “Hava Okullar Komutanlığı” teşkil edilmiş, bünyesine “Hava Makinist Astsubay Okulu” ile Ankara’daki Hava Astsubay Hazırlama Okulu alınmış ve Diyarbakır’daki Hava Makinist Okulu 1950’de İzmir’e intikal etmiştir. 

1945’de, 1’nci Hv.Kv.Komutanı Tümgeneral Muzaffer GÖKSENİN, teknolojideki gelişmelere paralel olarak havacı subayların yetiştirilmesi için Hava Harp Okulu kurulmasını önermiştir. 1948’de Bnb.Burhan GÖKSEL’e, Hava Harp Okulu’nun kurulması görevi verilmiştir. Hava Harp Okulu’nun kurulması ile yüksek karakterli, milli ve kurumsal değerleri benimsemiş, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı, Hava Kuvvetlerimizin modern uçaklarını en etkili ve verimli şekilde kullanabilecek fiziki yeterliliğe sahip, havacılığı bir yaşam tarzı olarak özümsemiş havacı subaylar yetiştirilmesi amaçlamıştır. Bu amaçla, Eskişehir’de konuşlu bulunan Hava Okulları, Hava Kuvvetlerinin çok önem vererek büyük hazırlıklar sonucu 2 yıl süreli “Hava Harp Okulu”na dönüştürülmüş ve 1 Ekim 1951’de tören ile açılmıştır. Uçuş Okulu, Makinist Teknik Okulu ve diğer tüm eğitim kuruluşları Hava Harp Okulu teşkilatına alınmıştır. Hava Harp Okulu’nun ilk komutanı Hv.Plt.Kur.Alb.Gavsi UÇANGÖK, hava üstünlüğünün önemini işaret etmiş ve 1912’de açılmış olan ilk Tayyare Mektebi’nden bu yana havacı yetiştirmek yolunda büyük adımlar atıldığını belirtmiştir. Hava Harp Okulu, 1 Aralık 1951’de 58 öğrenci ile 1’nci sınıf eğitimine başlamış ve 56 Asteğmen rütbesi ile 30 Ağustos 1953’te, kuvvetin kendi imkânları ile yetiştirdiği ilk hava subayları mezun olarak Hava Kuvvetleri saflarına katılmıştır. 30 Ağustos 1953’de, Hava Harp Okulu sancağı Cumhurbaşkanı adına Hv.K.K. Vekili Korgeneral Fevzi UÇANER tarafından okul komutanına teslim edilmiştir. 

Hava Harp Okulu, Eskişehir’de eğitimi sürdürürken Jet uçaklarına da geçilmesi ile ortamın aşırı gürültülü olması ve akademik ortamın zenginleştirilmesi ihtiyacı nedeniyle 1 Eylül 1954’te oluşturulan okulun yeni kadro ve teşkilatı ile 17 Eylül 1954’te Güzelyalı-İzmir’e taşınmıştır. Bu tarih, 17 Eylül 1922’de İzmir’de havacıların toplanmasının yıldönümü olması sebebiyle ayrıca anlamlı olmuş ve 14 Ekim 1954’de eğitime başlamış ve 30 Ağustos 1954’te 88 Asteğmen eğitimlerini tamamlamıştır. Hava Harp Okulu’nda 1955’te ilk defa kız öğrenci öğrenim görmeye başlaması ile 1957’de ilk kız öğrenci Leman Bozkurt ALTINÇEKİÇ subay olarak mezun olmuş ve 1958-1959 yılları arasında Eskişehir’de jet pilotaj eğitimini tamamlamıştır. Yine, aynı yıl Hava Harp Okuluna giren kız öğrencilerden Şenay GÜNAY, 30 Ağustos 1958’de mezun olmuş ve ilk nakliye uçak pilot unvanını almıştır. 1958 yılı dahil olmak üzere 24 kız öğrenci mezun olmasına rağmen 1960’da kız öğrenci alımına son verilmiştir. 

1960’lı yıllar dünyada havacılık alanında önemli gelişmelerin olduğu, uzaya yönelik yoğun çalışmalar başlamıştır. Bu kapsamda, Hava Harp Okulunun çağın ihtiyacına göre yapılanması zorunlu hale gelmiştir. Hava Harp Okulu’nda yapılacak düzenlemenin öncelikle akademik olarak desteklenmesi için gerektiği konusu ortaya çıkmıştır. İzmir ise bu konuda yetersiz kalmış ve birçok bakımdan güçlüklerle karşılaşılmıştır. Buna karşılık, İstanbul-Yeşilköy’ün öncelikle Türk havacılığının doğduğu yer olması, ilk hava birliğinin kurulması, hava ve deniz hava okulunun faaliyete başladığı mekân olması, savaşlarda merkez olma vasfını koruması, oluşması nedeniyle İstanbul’da Harp Akademilerinin akademik olarak desteklemesi ve birçok köklü üniversitelerin olması Hava Harp Okulunun taşınması etkili olmuştur. Ayrıca, Yeşilyurt’ta inşaatı bitmek üzere olan Hava Lisesi yerleşkesinin sağlayacağı kolaylıklar taşınma düşüncesine güç katmıştır. 14 Şubat 1967’de bir kültür ve tarih hazinesi olan İstanbul-Yeşilköy, Hava Harp Okulu için ideal bir yerleşke olarak belirlenmiş ve okulun taşınmasına karar verilmiştir. 

Hava Harp Okulu, 21 Temmuz 1967’de Bakırköy-Yeşilyurt’ta yeni ve modern tesislerine taşınmıştır. 31 Ağustos 1967’de, Cumhurbaşkanı Cevdet SUNAY’ın katıldığı bir törenle açılmış ve 30 Ağustos 1968’de ilk mezunlarını vermiştir. Harbiyelilerin; kuvvetli karakter, şuurlu disiplin, sağlam bilgi ve yüksek beden kabiliyeti ile teçhiz edilmeleri için; genel kültür, askerlik ve mesleki yönden yeterli hale getirilmeleri hedeflenmiştir. Bu amaçla, Hava Harp Okulu’nun eğitim-öğretim süresi 20 Kasım 1969’da 3 yıla çıkarılmış ve 24 Nisan 1970’de, 3 yıllık eğitim sistemi ile eğitim-öğretim yapısını geçiş yapılmıştır. 30 Ağustos 1972’de teğmen rütbesi ile üç yıl eğitim alanlar mezun olmuşlardır. 

Hava Harp Okulu, eğitim seviyesinin daha ileri seviyelere yükseltilmesi, çağın gereklerine göre yeniden yapılandırması ve Havacılık ve Uzay teknolojisinin hızla gelişmesi nedeniyle 7 Mart 1974’te eğitim süresi 4 yıllık lisans düzeyine çıkarılmıştır. 1974-1975 Eğitim-Öğretim yılında 1 Kasım 1974’te eğitime başlanmış ve 30 Ağustos 1978’de ilk mezunlarını vermiştir. 11 Mayıs 2000’de lisans seviyesinde eğitim veren bir statüye kavuşturulması ile diğer lisans seviyesi eğitim veren üniversitelerle arasında eşitlik sağlanmıştır. Öğretim başkanlığı dekanlık olarak yeniden yapılandırılmış, mezunlara mühendislik diplomaları verilmeye başlanmıştır. 2001 yılında akademik öğretim faaliyetleri Türk Eğitim Sistemine entegre olması ile 2001-2002’de, “Havacılık ve Uzay Teknolojileri Enstitüsü Müdürlüğü (HUTEN)” faaliyete geçmiş ve 2005’de Avrupa Eğitim Sistemi ile bütünleşmiştir. 

1960 yılına kadar kız öğrencilerin de alındığı okula, 32 yıl sonra 1992’de tekrak kız öğrenciler alınmaya başlanmıştır. Hava Harp Okulu, tarihi sürecinde aynı zamanda kadınların da erkeklerle birlikte askerlik mesleğini yapabileceğini göstermiş ve birçok alanda ilkleri burada gerçekleştirmişlerdir. 2001 yılı dönem birincisi bir kız Harbiyeli olurken, bütün uçak tiplerinde olmak üzere uçucu olarak hedeflerini gerçekleştirmişlerdir. Türk askeri eğitim-öğretim sisteminin yeniden yapılandırılması kapsamında, 09 Kasım 2016’da, Milli Savunma Üniversitesi (MSÜ) kurulmuş ve 14 Kasım 2016’da harp okulları MSÜ kuruluşuna dahil edilmiştir. Milli Savunma Üniversitesi bünyesinde teşkilat ve kadrosu yeniden yapılandırılan Hava Harp Okulu, 15 Ağustos 2017’de Kanun Hükmünde Kararname’de yapılan değişiklik hükümlerine uygun olarak eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmektedir.    

Başkomutan Mustafa Kemal ATATÜRK’ün ordu ve subaylar hakkında; “Bir ordunun kıymeti, subayların ve komuta kademesinin kıymeti ile ölçülür. Subay, yalnız askere savaş vasıtalarını öğreten ve ona harpteki vazifesini gösteren bir insan değildir. O, insani ve milli hisleri de işler ve onları gerektiğinde düşman karşısında silah kadar tehlikeli bir duruma getirir. Genellikle iyi ordularla, iyi komutanlar birbirinden ayrılmaz şeylerdir.” subayların dolayısıyla orduların başarılı olmalarının bir bütün olduğunu söylemiştir. Bu bağlamda, Hava kuvvetlerinin geleceğinde görev alacak olan Hava Harbiyelilerin, subaylığa hazırlandıkları Hava Harp Okulu; geleceğin hava ve uzay gücünde doğru zamanda, doğru yerde ve gerektiği kadar kuvvetli olabilmek için önemli bir misyonu oluşturmaktadır. Kuruluşundan günümüze geçen 111 yıllık tarihinde eğitime ve modern yöntemlere öncelik vermiş, eğitim sisteminin zamanın koşullarına göre yapılanması ve geliştirilmesinde etkin bir rol oynamıştır. 

Türk havacılığının temeli ve kaynağı olan Hava Harp Okulu’nda 16 Ekim 1980’de yapılan “ATATÜRK ve Uçucu” anıtında; “Bütün Ordumuz ve Donanmamız gibi Havacılarımızda da Vatanı korumağa anık kahramanlardır. Büyük millet bu soyak evlatları ile kendini mutlu sayabilir.” yazılmıştır. Hava Harp Okulu, geleceğin belirsizliklerle dolu harekât ortamında dış tehditlere karşı, harekât alanına ilk giren ve en son çekilen kuvvet olan Hava Kuvvetleri’nin liderleri ile komutanları Mustafa Kemal ATATÜRK’ün ilke ve devrimlerine bağlı olarak çizdiği yolda ve izinde, milletine karşı görevini layığı ile yapmış ve yapmaya devam edecektir. Mustafa Kemal ATATÜRK, havanın yalnız nefes almak için değil, havada egemenlik kurmak için önemli olduğunu söylemiştir. Türk semalarının etkin ve güçlü korunması için 111 yıl önce Yeşilköy Tayyare Mektebi olarak temeli atılan Hava Harp Okulu, geçmişten bugüne kadar ne kadar zorluklar ile karşılaşmış olsa bile Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenliği, bağımsızlığı, bölünmez bütünlüğü için milletine karşı görevini layığı ile yapmış ve yapmaya devam edecektir. 

KAYNAKÇA:

TATAR, Cengiz, Dr.E.Hv.Kur.Alb. “Mustafa Kemal ATATÜRK ve Türk Havacılığı”, Galeati Yayıncılık, 2021.

YALÇIN, Osman, “Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Harp Okuluna Geçiş Süreci”, dergipark.org.tr internet sitesi.

www.msu.edu.tr internet sitesi.