Türk Hava Kuvvetlerinin Subaylarını Yetiştiren Hava Harp Okulu, Ne Zaman ve Nasıl Kurulmuştur?

Milli Savunma Üniversitesi bağlısı Harp Okulları için 2023-2024 eğitim ve öğretim yılı akademik takvimi 2 Ekim 2023 itibariyle başlıyor. Hava Harp Okulu 1-2-3. Sınıf öğrencileri için geçerli olan bu takvim, 4’üncü sınıf öğrencileri için biraz farklı planlanmış durumdadır. Bu yıl Hava Harbiyeli dördüncü sınıflar için okulun başlama tarihi 23 Eylül günüydü.

Hava Kuvvetlerinin subaylarının yetiştiği Hava Harp Okulu’nun bugün nasıl kurulduğunu, kuruluş öncesi önemli gelişmelere değinerek anlatacağım.

Eskişehir Hava Mektebi’nin Açılması, 1929

Daha önce Eskişehir’de Tayyare Mektebi kurulmuştu. Burada iki yıllık süre zarfında pilotaj eğitimi veriliyordu. 1929 yılında Eskişehir Tayyare Mektebi, bünyesine İstanbul Yeşilköy'de bulunan "Hava Gedikli Küçük Zabit Makinist Mektebi"ni de alınca adı, "Hava Mektebi" olarak değiştirilmiştir. Makinist Mektebi ile birlikte Yeşilköy'e intikal eden Atış Bombardıman Grubu da Hava Mektebine bağlı olarak, Atış ve Bombardıman ihtisasında personel yetiştirmeye devam etmiştir.

1930 yılında, eğitim için Fransa ve İngiltere'ye gönderilen personele ek olarak, İtalya ve Amerika Birleşik Devletleri'ne de eğitim için uçucu subay adayı gönderilmeye başlanmıştır.

Hava Mektebi / Eskişehir, 1932-1933

Bu tarihlerde, başlangıçtan itibaren olduğu gibi, hava subayları yine Kara ve Deniz Kuvvetleri personelinden seçilerek yetiştirilmekteydi. Bunlar; tayyareci, rasıt veya hava teknisyeni olarak görev yaptıkları halde, esas sınıfları geçerli sayılmaktaydı. 1 Temmuz 1932 tarihinde yürürlüğe giren bir kanunla, havacı personel ayrı bir muharip sınıf olarak kabul edilmiştir.

Bu dönemde liseyi bitiren bir öğrenci, altı ay er olarak kıta stajı yaptıktan sonra Kara Harp Okuluna girip, iki eğitim-öğretim yılı sonunda subay olmaktaydı. Bundan sonra altı ay Piyade Atış Okulu eğitimi ve bir yıl da piyade kıta stajı yaptıktan sonra Hava Okuluna girmekteydi. Hava Okulunda da bir yıl rasıt, bir yıl da tayyareci eğitimi görerek kıtaya çıkmaktaydı. Böylece bir öğrenci liseyi bitirdikten ancak altı yıl sonra tayyareci subay olabilmekteydi.

1939 yılında, Türkkuşu'nda (C) brövesi alanlardan Yedek Subay Okulunu bitirenler arasından seçilenler Yedek Hava Subayı olmak üzere Eskişehir'deki Hava Okullarına gönderilmeye başlanmıştır. Böylece, Hava Subayı kadrosunu genişletecek ve destekleyecek yeni bir kaynak oluşturulmuştu. 1939 yılı Haziran ayında bu niteliklere sahip on beş kişilik ilk grup Hava Okullarında eğitime başlamış ve bunlar Hava Kuvvetlerinin ilk yedek subayları olmuşlardır.

1940 yılında, altı yıl olan hava subayı yetiştirme süresi bir yıl kısaltılmıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ise bu süre dört yıla indirilmiştir.

Bu arada, 1941-1943 Harp Okulu çi- kışlı havacılar, uçuş eğitimi için bir yıl süre ile yurt dışına gönderilmişlerdir. Bunlardan ilk kafile olarak 1941/A devresinden 20 öğrenci Yüzbaşı Reşat ERSEL komutasında Büyük Britanya Kraliyet Uçuş Okuluna gitmek üzere 23 Haziran 1941 tarihinde Refah Şilebi ile yola çıkmış ancak Akdeniz açıklarında meçhul bir denizaltı tarafından torpillenerek batırılmıştır. Bu facia sonucunda gemide bulunan 202 kişiden 16 Hava Okulu öğrencisi, toplam 167 kişi şehit olmuştur.

Bundan sonra, yine 1941/A devresinden yirmi kişilik bir ekip ingiltere'ye gönderilmiştir. Daha sonra da 1941 devresinden yirmişer kişilik iki kafile, yine İngiltere'ye gitmiştir. Bunları 1942 devresi ve Amerika Birleşik Devletleri'ne giden 1943 devresi izlemiştir. 1944 devresinden itibaren yurt dışındaki uçuş öğrenimine son verilmiştir.

1947 yılında ise Hava Okulu, Hava Makinist Astsubay Okulunu da bünyesine almış ve adı “Hava Okullar Komutanlığı”na çevrilmiştir. Bu tarihte Hava Kuvvetleir Komutanlığı da Ordu Komutanlığı seviyesine çıkarılmıştır.

HAVA HARP OKULUNUN KURULMASI

1940 yılından itibaren lojistik destek yönünden Millî Savunma Bakanlığı bünyesindeki Hava Müsteşar- lığına, harekât ve eğitim yönünden Genelkurmay Başkanlığına (Hava Müşavirliği) bağlı olarak faaliyet gösteren hava birliklerinin, 1944 yılında tek bir komuta altında toplanmasına karar verilerek Hava Kuvvetleri Komutanlığı kurulmuştur. 1948 yılında Hava Kuvvetleri, Harp Akademisi dışında lojistik ve destek kuruluşları ile ilgili bütün birlik ve kurumları emrinde toplayarak bütünlüğünü sağlamıştır.

Pilot yetiştirilmesi konusunda yıllardır yaşanan en büyük sıkıntı, Kara ve Deniz Harp Okullarını bitir- dikten sonra havacı subay olmak için tertip edilenlerin yeniden eğitilmesi ve bu nedenle pilot olma yaşının 24-26'lara kadar çıkmasıydı. Yıllar içinde yapılan eğitim ve müfredat değişiklikleriyle pilot olma yaşı aşağıya çekilmeye çalışılsa da istenilen sonuç elde edilemiyordu.

1945 yılında 1'inci Hava Tümen Komutanı Tümg. Muzaffer GÖKSENİN'in hazırladığı rapor ile Hava Harp Okulu kurulmasının gerekliliği ortaya çıkmış ve 1948 yılında Hv.Plt.Bnb. Burhan GÖKSEL, Hava Harp Okulu kurulması çalışmalarına başlaması için görevlendirilmiştir.

1950 yılında Türk Hava Kuvvetlerine jet uçaklarının alınmasına karar verilmişti. Bu nedenle, 1950 yılının Ekim ayında Amerika Birleşik Devletleri'ne jet eğitimi için sekiz subay gönderilmişti. Böylece Hava Kuvvetleri havacılık eğitimi alanında yeniden dışa açılmaya başlamıştır.

Havacılıkta meydana gelen gelişmeler ve Bnb. GÖKSEL'in yaptığı hazırlık çalışmaları üzerine Eskişehir'de bulunan Hava Okulları, 1951 yılında Hava Harp Okulu'na dönüştürülmüştür.

Hava Harp Okulunun Eskişehir Dönemi (1951-1954)

Hava Harp Okulu, 1 Ekim 1951 günü Eskişehir'de büyük bir törenle resmen açılarak eğitim ve öğretime başlamıştır.

Hava Harp Okulu, Eskişehir'de 1'inci Hava Kuvveti Komutanlığı içerisinde kurulmuş ve üç ana binadan meydana gelmiştir. Okul, teşkilat olarak Alay düzeyinde olup, bünyesinde kurmay Başkanlığı da kurulmuştur. Uçuş Okulu, Makinist Okulu gibi eğitimle ilgili bazı kuruluşlar da Hava Harp Okuluna bağlanmıştı.

Hava Harp Okulunun eğitim ve öğretim süresi, Kara Harp Okulu ve Deniz Harp Okulunda olduğu gibi iki yıldı. Öğretim süresince yatılı olarak okuyan öğrencilerden okulu başarı ile bitirenler, 30 Ağustos günü Asteğmen rütbesiyle hava subayı olmaktaydı.

Hava Harp Okulu Açılış Töreni / Eskişehir, 1 Ekim 1951

Hava Harp Okulu Diploma ve Sancak Töreni / Eskişehir, 30 Ağustos 1953

30 Ağustos 1953 tarihinde Hava Harp Okulu ilk subay mezunlarını vermiştir. Yapılan anlamlı bir törende diplomalarını alan 56 Hava Asteğmen Hava Kuvvetlerine katılmıştır. Böylece Hava Kuvvetleri, kendi kaynaklarında yetiştirdiği ilk subaylarına kavuşmuştur. 30 Ağustos 1953 tarihinde mezuniyet töreninin yapıldığı gün Hava Harp Okuluna Alay Sancağı da verilmiştir.

Sancak, Cumhurbaşkanı adına Hava Kuvvetleri Komutan Vekili Korgeneral Fevzi UÇANER tarafından Okul Komutanına teslim edilmiştir.

Hava Harp Okulunu bitirenlerden ilk uçuşlarını Eskişehir'de tamamlayıp bunda başarı kazananlardan 48 Hava Asteğmeni, pilotaj eğitimi için 1953 Ekim ayı başında Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiştir.

Hava Harp Okulunun İzmir Dönemi (1954-1967)

Üç yıllık bir uygulama dönemi geçirerek ilk mezunlarını veren Hava Harp Okuluna elde edilen tecrübeler ışığında, başlı başına bir okul olma niteliğinin verilmesi düşüncesi ortaya çıkmıştı. Nitekim bu sırada Eskişehir 1'inci Hava Üssü jet uçakları ile teçhiz edildiği için yoğunluk da ortaya çıkmıştı. Bu nedenle okulun İzmir-Güzelyalı'ya taşınması gündeme gelmişti.

Hava Harp Okulu/İzmir, 1955-1956

Hava Harp Okulu İlk Bayan Öğrencileri İzmir/1956-1957

Hava Kuvvetleri Komutanlığınca, 1 Eylül 1954 tarihinde okulun yeni kadro ve teşkilatı kabul edilmiş ve Hava Harp Okulu, 17 Eylül 1954 tarihinde İzmir Güzelyalı garnizonuna taşınmaya başlamıştır. Hava Harp Okulu, İzmir Güzelyalı semtinde Hava Kuvvetlerine ait olan, ikinci Dünya Savaşı sırasında deniz uçakları için yapılmış, biri beton diğeri sac iki büyük hangar ile tek katlı üç küçük binaya taşınarak 14 Ekim 1954 tarihinden itibaren burada eğitim ve öğretimine başlamıştır.

Okulun İzmir’e geldiği yıl, okula kabul edilen öğrenci sayısı arttırılarak 68'den 136'ya çıkarılmıştır. Bu nedenle okulun mevcut binalarına sac barakalar eklenmiştir. Diğer taraftan ihtiyaçlar göz önünde tutularak, yeni binaların yapılması planlanmıştı.

Hava Harp Okulunun geçici bina ve barakalarda büyük sıkıntılar içinde eğitim-öğretim yapması, beş yıl kadar sürmüştür. Okul, 1959 yılında tamamlanan 18 dershaneli, büroları ve gazinosu ile 5 katlı binası, yaklaşık olarak 650 kişilik ya hanesi ve reviri bulunan modern tesislerine geçmiştir. Hava Harp Okulunda, bu dönemde et öğretim süresi yine iki yıldı. Teşkilatında ise ban değişiklikler yapılmıştır. 1955 yılında, okulun birinci sınıfına 429 öğrenci alınarak öğrenci kadrosu genişletilmiş ve müfredat yeniden düzenlenmiştir. Okulda akademik dersler esas alınan yıllık öğretimin sonuna konulmuştur. 1958 yılına kadar jet pilotajı için yurt dışına, özellikle Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'ne öğrenci gönderilmeye devam edilmiştir.

İlk kez 1955 yılında Hava Harp Okuluna, diğer Harp Okulları ile birlikte, 7 bayan öğrenci alınmıştır. 1955-1959 döneminde 24 bayan öğrenci alındıktan sonra Harp Okullarına bayan öğrenci alınmasına son verilmiştir. 1955 yılında ise okula ilk kez yabancı uyruklu (Libyalı) öğrenci kabul edilmiştir.

Hava Harp Okuluna askeri kaynaktan öğrenci yetiştirmek üzere 1957 yılında Manisa'da Askeri Hava Lisesi açılmıştır. Askeri Hava Lisesi, 1959 yılın da Güzelyalı-İzmir'e taşınmıştır. Hava Harp Okulunun bu tarihlerde binalarının yapımı tamamlandığından, onun boşalttığı eski üç binaya Hava Lisesi yerleşmiştir. Öğrenci sayısı 100'den 450'ye çıkarılmıştır.

Hava Harp Okulu, 1960 yılından itibaren Askeri Hava Lisesinin mezun vermeye başlaması üzerine, öğrenci ihtiyacını bu yoldan karşılamaya başlamıştır. Kontenjan dolmadığı durumlarda ise sivil liselerden öğrenci alınmıştır.

Hava Harp Okulu, 1960 yılına gelindiğinde, artık idari ve öğretim kadrosuyla, binasıyla, eğitim-öğretim araç ve gereçleri ile tam bir askeri yüksek okul niteliğine kavuşmuştur. 1963'te o zamana kadar düzenli şekilde yapılamayan öğrencilerin yaz dönemi eğitim kampı bir esasa bağlanmıştır. Kamp yeri olarak da İzmir-Gümüldür bölgesi seçilmiş ve tesisler inşa edilmeye başlanmıştır.

Hava Harp Okulunun İstanbul'a Taşınması (06 Temmuz 1967)

Dünyada havacılık ve eğitim alanında meydana gelen gelişmeler, Hava Harp Okulu eğitim ve öğretiminde de yeni düzenlemeler yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Ancak bu dönüşümü yürütebilecek askeri, teknik, fen ve sosyal bilim dallarında yeterli sayıda öğretim üyesi Hava Harp Okulunda yoktu. Bu nedenle Üniversite ve Harp Akademilerinin seçkin öğretim üyeleri ile bu öğretim kurumlarının eğitim imkânlarından yararlanmak amacıyla, Hava Harp Okulunun İstanbul'a taşınmasına karar verilmiştir. Bu kararın alınmasında Hava Kuvvetlerinin geleceğini teşkil edecek Harbiyelilerin bir kültür ve tarih hazinesi olan İstanbul'da yetiştirilmesi düşüncesi de etkili olmuştur.

İstanbul-Yeşilyurt'ta inşaatı 1959 yılında başlayıp 1962 yılında tamamlanan Askeri Hava Lisesi tesislerinin Hava Harp Okuluna verilmesi uygun görülmüştür. Böylece 6 Temmuz 1967 tarihinde Hava Harp Okulunun kademeler halinde İstanbul'a taşınmasına başlanmıştır. Son kafile olan okul personeli ile 290 öğrenci, 21 Temmuz 1967'de İzmir'den törenle ayrılarak İstanbul Yeşilköy Askeri Hava Alanı'nda yine törenle karşılanmıştır.

Hava Harp Okulu/İstanbul, 1967

Hava Harp Okulunun İstanbul-Yeşilyurt'taki yeni ve modern tesisleri, 31 Ağustos 1967 tarihinde yapılan törenle Cumhurbaşkanı Cevdet SUNAY tarafından resmen hizmete açılmıştır. Hava Harp Okulu Yeşilyurt'a taşınmakla birlikte aslında, Türk askeri havacılığının doğup geliştiği tarihi bölgeye yerleşmiş oldu.

1 Kasım 1967 tarihinde Hava Harp Okulu, İstanbul'a geliş amacına uygun olarak, yeni bir anlayış ve arzu ile eğitim-öğretime başlamıştır. Üniversite hocaları ve okulun muvazzaf subay öğretim üyelerinin ortaklaşa çalışmalarıyla dersler gözden geçirilmiş, müfredat günün şartlarına uygun olarak yeniden belirlenmiştir. Askeri dersler de dahil bütün ders notu ve kitapları yenilenmiştir. Böylece Hava Okulu, kendi ürünü olan ders notu ve der kitaplarına kavuşmuştur.

1967-1968 eğitim ve öğretim yılı sonunda öğrenciler için eğitim kamp yeri olarak Odayeri (İstanbul Kilyos yakınlarında) seçilmiş ve kamp burada yapılmıştır.

30 Ağustos 1968 tarihinde Hava Harp Okulu, İstanbul döneminin ilk mezunlarını vermiştir. Mezuniyet töreni ise Cumhurbaşkanının katılmasıyla 31 Ağustos 1968 günü yapılmıştır.

Not: Yarınki devam yazımda Hava Harp Okulu’nun 1969 yılından günümüze kaydettiği aşamaları ve gelişmeleri aktaracağım.