tarih

Dünyanın İlk Nükleer Uçak Gemisi, Bandırma Vapuru Gibi Jilet Oluyor

Şimdilerde, Amerikan Donanması ilginç bir karara imza attı. USS Enterprise (CVN-65) isimli dünyanın ilk nükleer enerjiyle çalışan uçak gemisini hurdaya ayırmaya karar verdi. Bu tarihi geminin, ticari bir firma tarafından sökülmesi ve imha edilmesi yolu seçildi.

USS Enterprise (CVN-65) 1961'de Denize İniyor

ABD Donanması tüm dünya denizlerinde Amerikan hegemonyasını inşa eden, koruyan ve özellikle dünya deniz ticaretinin bekçiliğini yapan devasa bir güç. Dünyanın ikinci büyük (Amerikan Hava Kuvvetlerinden sonra!) hava kuvvetine sahip. Şimdilerde, Amerikan Donanması ilginç bir karara imza attı. USS Enterprise (CVN-65) isimli dünyanın ilk nükleer enerjiyle çalışan uçak gemisini hurdaya ayırmaya karar verdi. Bu tarihi geminin, ticari bir firma tarafından sökülmesi ve imha edilmesi yolu seçildi.

Amerikan Donanma Komutanlığının bu bir anlamda “tarihi dışlayan” kararını doğru bulmadığımı öncelikle ifade edeyim. Kanaatimce bu ilk nükleer enerjiyle çalışan uçak gemisi, deniz müzesine dönüştürülüp, halkın ziyaretine açılması düşünülebilirdi. Belki burada nükleer kelimesi ürkütücü gelmiş olabilir. İçinde binlerce askerin onlarca yıl görev yaptığı bu uçak gemisinin ‘tehlikeli’ olduğunu sanmıyorum ama yine de sivillerde oluşabilecek bu önyargı nedeniyle, bu tarihi geminin bir müzeye dönüştürülmesi seçeneği dikkate alınmamış olabilir. Neticede nükleer atık bulaşma ihtimali olan motorlar dahil her türlü ekipman, aparat gemiden sökülerek, gerekirse bunların yerine replikaları konularak, bu tarihi geminin yüzen müze haline dönüştürülmesi de bir seçenek olabilirdi görüşündeyim.

Bandırma Vapuru'nun Replikasıyla Tarihi Yeniden Yaşıyoruz

Bu geminin hurdaya ayrılma kararı, aklıma bizim tarihi gemilerimizden Bandırma Vapuru’nun düştüğü akıbeti getirdi. 16 Mayıs 1919 günü, Dokuzuncu ordu müfettişi olarak Anadolu’ya tayin edilen Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki heyeti Samsun'a götüren 41 yaşındaki Bandırma vapuru, İstanbul'dan hareket ederek, 19 Mayıs 1919’da Samsun'da karaya çıktı. İstiklal Harbi’nin fitilini ateşleyen çekirdek kadroya üç günlüğüne ev sahipliği yapan Bandırma Vapurunun şüphesiz her şeyden önce Türk milleti için manevi değeri vardı. Bununla birlikte, 1923 yılında Bandırma Vapuru Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi'ne devredildi. Anlatılanlara göre, 1924 yılı içerisinde vapurda büyük bir motor arızası meydana gelince, o yıl vapur hizmet dışı bırakıldı. 1925'te Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi'nin kararıyla Haliç, Balat Köprübaşı Bereket Sokağı sahilindeki gemi hurdacısı Hüseyin İlhami Söker'e satıldı ve aynı armatör tarafından Türk tarihinden değerli bir parça sökülerek yok edildi. Şüphesiz armatörün bir kabahati yok ama Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolu açan kurtuluş mücadelesine önderlik eden Mustafa Kemal Atatürk’ün cumhurbaşkanı olduğu bir dönemde bile bu Türk tarihi açısından önemli bir hatıra gemi olarak gördüğüm Bandırma Vapuru’nun elbirliğiyle adeta yok edilmesine bir anlam verebilmek mümkün değildir.

Nitekim 1999 yılında bir şekilde birileri geç de olsa yapılan hatanın farkına varıyor olmalı ki, Bandırma Vapuru’nun bir replikasını yapma kararı alınıyor. Samsun’da vapurun birebir benzerinin inşa edilme projesi başlatılıyor. 2001 yılı inşası tamamlanıyor. Böylece, Atatürk ve Karargâhı 22, Er ve erbaşlar 25, müşavir ve kâtipler 8, vapur personeli 21 olmak üzere toplam 76 kişiyi milli mücadeleye taşıyan Bandırma Vapuru, 18 Mayıs 2003 tarihinde müze olarak hizmete açılıyor.

Enterprise Nükleer Atıklardan Ayrıştırılıp Jilete Dönüştürülecek

Tekrar Amerikan uçak gemisine dönelim. Dünyanın ilk nükleer enerjiyle çalışan uçak gemisinin hurdaya alınma kararında dikkat çeken detaylar var. Donanma, yakıtı boşaltılmış reaktör tesisleri de dahil olmak üzere eski Enterprise'ın sökülmesi ve düşük seviyeli radyolojik atıkların ve diğer tehlikeli atıkların bertaraf edilmesi için bu işe en uygun sivil ticari bir firmayla sözleşme imzalanması şartıyla gemiyi hurdaya ayırıyor. Bu kararla birkaç amacın yerine getirilmesi hedefleniyor:

1) Donanmanın hareketsiz, kullanım dışı bırakılan gemi envanterinin azaltılması,

2) Gemilerin güvenli istifleme işlemleri için harcanması gereken maliyetlerden kurtulunması, Donanma bütçesinin rahatlatılması,

3) Donanmanın operasyonel ihtiyacını artık karşılayamayan bu eski gemideki radyolojik ve tehlikeli atıkların çevreye duyarlı bir şekilde ortadan kaldırılması.

Bizim Bandırma Vapuru’nun sökülüp yok edilmesi işlemi bile dört ay kadar bir sürede ancak tamamlanabilmiş. Enterprise gibi devasa bir uçak gemisinin söküm (nükleer atıklarından ayırma dahil) işlemleri çok daha uzun bir sürede yapılabiliyor. Hurdaya ayırma sözleşmesiyle, bu geminin tehlikeli maddeleri de dahil olmak üzere yaklaşık beş yıl içinde güvenli bir şekilde imha edilmesi amaçlanıyor. Böylelikle yapılacak söküm içişinin çevreye duyarlı bir işlem olması garanti altına alınmak isteniyor. Çevreci bir karar alan Amerikan Donanması, bu işlemin en düşük sera gazı emisyonuyla halledilmesini de şart koşuyor.

USS Enterprise Uçak Gemisinin Seyir Defteri

USS Enterprise; Newport News, Virginia'da 25 Kasım 1961 tarihinde hizmete girdi. Gemi dünyanın ilk nükleer uçak gemisi olarak o yıllarda gündemde kendine dikkati çeken bir yer buldu.

1962 yılının Şubat ayında Project Mercury Programına yardımcı olmak üzere görevlendirilen gemi, ilk Amerikan yörünge uzay uçuşunu yapan Friendship 7'nin uçuşunu izleyerek gereken ölçümlerin yapılmasında rol aldı.

Aynı yıl Ekim ayında yaşanan Küba Füze Krizi sırasında, Küba'nın abluka altına alınmasına katılan Enterprise, ABD Donanmasının bu görevdeki amiral gemisi vazifesini gördü.

1964 yılında gemiye herhangi bir limandan veya akaryakıt gemisinden yakıt ikmali yapmadan dünyanın çevresini dolaşma görevi verildi. Mayıs-Ekim ayları arasında USS Bainbridge (DLGN-25) ve USS Long Beach (CGN-9) gemilerinin refakatinde oluşturulan nükleer görev gücü Deniz Yörüngesi Operasyonu adı verilen bu görev kapsamında, herhangi bir ikmal yapmadan dünyanın çevresini dolaştı.

1965 yılının Kasım’ın Vietnam Savaşı'nda katıldı. Uçak gemisinden kalkan savaş uçakları Viet Cong mevzilerine karşı kullanıldı. Bir savaşa katılan ilk nükleer uçak gemisi oldu.

14 Ocak 1969 tarihinde uçuş güvertesinde talihsiz bir uçak kazası yaşandı. 1 adet F-4 Phantom II uçağının kaza kırım yapması sonucunda 27 Amerikan denizcisi hayatını kaybetti ve 314 kadar denizci de yaralandı. Güvertesi bu kaza esnasında hasarlanan Enterprise, yine de 1973 yılına kadar Vietnam açıklarında görev yapmaya devam etti.

1975 yılının Nisan ayında Sık Rüzgar Operasyonu ismi verilen Saygon'un tahliyesinde kullanıldı.

1970'lerin sonu ve 1980'lerin başında ağırlıklı olarak Pasifik ve Hint okyanuslarında görev yaptı.

1986 yılının Nisan ayında Libya'nın bombalandığı El Dorado Kanyonu Operasyonu için Akdeniz’de görev yaptı.

1988 yılında, Basra Körfezi'nde Kuveyt’e ait ticari tankerlere refakat görevini (Earnest Will Operasyonu) yerine getirdi.

1994 yılının Eylül ayında Bosna açıklarından Joint Endeavor Harekâtına iştirak etti. Sonrasında Irak’ın güneyindeki Southern Watch Operasyonu'nda uçuşa yasak bölge devriye görevleri için üzerindeki savaş uçakları kullanıldı.

1998 yılında Çöl Tilkisi Operasyonu'nda Entrerprise’da konuşlu savaş uçakları Irak topraklarındaki hedeflerine havadan yere taarruzlar düzenledi.

2001 yılından itibaren ise Irak'taki Özgürlük ve Afganistan’daki Sürekli Özgürlük Operasyonlarına katıldı.

Sonuç

Fiili olarak Entrerprise 2012 yılında kullanım dışına çıkarıldı. 2017 yılında ise Amerikan Donanması envanterinden silindi. Bu gidişle 2028 yılına kadar ‘jilet’ olacak. Gönül isterdi ki, kaderi Bandırma Vapuru’na benzemesin, denizde yüzer bir hava müzesi olsun.