Kurtuluş Savaşı Yazıları: “2 Kasım 1918 Tarihinde İcra Edilen Faaliyetler” (Bölüm 6)

Mütareke 30 Ekim’de imzalanmış olmasına rağmen 2 Kasım günü Mütareke şartları hala Grup Komutanlığı’na gönderilmemiştir. Yani mütareke şartlarını Mustafa Kemal Paşa henüz bilmemektedir.

Buna rağmen, Mütareke gereğince askerlerin terhis edileceğini, esirlerin tahliye edileceğini, Alman ve Avusturyalı personelin tahliye edileceğini değerlendirerek ortaya çıkabilecek bazı sorunları dile getirme ihtiyacı hissetmiştir. Ortaya çıkabilecek en önemli sorun, terhis sebebiyle personelin hızla azalması durumunda Grup Komutanlığının verilecek vazifeleri yerine getirmek için yeterli personele sahip olamaması ihtimalidir. 

Bu sebeple, Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye Riyaseti’ne bir telgraf çekerek; terhis için yalnız tertipleri esas alan bir emir verilirse ordunun terhisinde, esirlerin tahliyesinde ve terhisin ülke içinde yol açacağı genel görevlerde büyük düzensizlikler meydana geleceğini ve bunun Türk askerinin zayiat vermesine yol açacağını bildirmiştir. 

Bu sebeple; demiryolu, akaryakıt ve iaşe memur ve işçilerinden ihtiyat subaylarının terhisten muaf tutulmalarını, demiryolu memurlarının maaşlarının bir kat artırılmasını ve er ödeneği ile istihdam edilen demiryolu işçilerine birer veya ikişer lira ödenmesini teklif etmiştir. 

Ayrıca, terhis olacak askerler her ne kadar belirli bir yere kadar kafile ve kıta halinde gidecek ve menzil hatlarında iaşe edileceklerse de ülkenin her yerinde menzil teşkilatı olmadığından bu hatlardan müstakil olarak ayrılacak ve memleketine gidecek askerlere ikişer lira ile yeterince erzak verilmelidir. 

Demiryolu hatlarının kapasitesi sınırlı olduğundan ve bu hatlardan hem binlerce askerin hem de esirlerin aynı anda sevk edilmesi mümkün olmayacağından, esirlerin iadesi ve bindirme iskelelerine tahliyesi için mütarekede belirlenen zamandan daha fazla tahliye zamanı verilmelidir.

Gazete ile bazı resmi ve gayri resmi yayınlarda terhisten bahsedilmektedir. Bu devam ederse, tüm çabalara rağmen asker arasında inzibatın sağlanmasına imkân kalmaması ve sınırlı demiryolu kapasitesi yüzünden bazı askerlerin nakledilmeyi beklemeyerek firar etmesi ihtimali vardır. 

Rusya ve Bulgaristan’da görülen bu durum orduya sirayet ederse, orduda kalması gereken askerlerin de elden çıkmasına sebep olabilir. Terhis olacak askerlerin memleketlerine gitmesi ve geride kalanların kontrol altında tutulması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Aksi takdirde büyük sorunlar yaşanacaktır.

Mustafa Kemal Paşa, akşam gönderdiği harekât günlük durum raporunda ise Grup birliklerinin Kışlaçayı güneyi, Küçük Avvare, Reyhaniye, Dairbalut, Basut, Ukbiye, Dircemal, Tel Rıfat, Defterdar, Ahterin İstasyonu hattında olduğunu bildirmiştir. 

İngiliz birlikleri Küfrübaş, İnadan, Küfrüsahra mevkii ile Müslümiye civarında bulunmaktadır. İngilizler, henüz görüşme için başvuruda bulunmamıştır. Vilayet’ten bir atama yapılmadığı için, Reyhaniye Kazası’na bir kaymakam görevlendirilmiştir.

Bu rapordan sonra da Alman personelin ayrılmasının ardından demiryollarının aksaklık yaşanmadan işletilmesine dair bilgi için Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye Riyaseti’ne, gereği için 2’nci ve 7’nci Ordular ile menzil ve demiryolu teşkilatlarının ilgili tüm birimlerine bir emir göndermiştir. 

Bu emre göre, Ereğli-Katma hattı ve bu hatta bağlı şubeler Yıldırım Ordular Grubu demiryolu hatlarıdır. Karargâh-ı Umumi’den bu mıntıkanın Konya’ya kadar genişletilmesi talep edilmiştir. Hatların tanzimi ve işletilmesi Hat Kumandan ve Müfettişliği’ne aittir. Bu göreve, İnşaat Kıtaat ve Kumandan Müfettişliği de uhdesinde kalmak üzere Kurmay Albay Fuat Ziya Bey tayin edilmiştir.

Karargâhı Adana’da olan Fuat Ziya Bey, karargâh şubeleri için gerekli subayları kendisi seçecektir. Bütün hat memur ve hizmetlileri, Adana Hat Komiserliği, 10’uncu Demiryolu Bölüğü ve Şam Demiryolu Alayı’ndan teşkil edilen Mürettep Bölük ile Alay’ın subayları ve hat üzerinde daha sonra kurulacak teşkilat, tahliye ve hat muhafız kıtaları onun emrine girecektir. Nakliyat inşaattan daha öncelikli olduğundan, inşaatçılar ellerindeki vasıtalar ve personel ile işletmeye yardım edecektir. 

Hat Kumandan ve Müfettişliği doğrudan Yıldırım Ordular Grubu’na bağlı olacaktır. Fuat Ziya Bey, hattan sorumlu olan memurları tayin ve cezalandırmaya yetkilidir. Kendisi, aynı zamanda Vilayet tarafından işletilen Yakıt Dairesi’nin ikinci başkanıdır ve Grup’a yakıt temininden sorumludur. Sivil nakliyatın icrası askeri nakliyatın müsaadesine tabidir.

Mustafa Kemal Paşa’nın bu sırada önemle takip ettiği diğer bir husus da Alman ve Avusturyalı birliklerin malzeme, silah ve teçhizatlarının teslimidir. Bunun için her bölgede İlga Karargâhları kurulduğu anlaşılmaktadır. 

Bu karargâhların Almanlar tarafından bulunamadığı ve işlerin yürütülmesinde sorunlar yaşandığına dair bilgiler alınması üzerine bu konu ile ilgili bir emir yayımlamıştır. Bu emirde; İlga Karargâhlarını bulamayan Alman birliklerinin Grup’a başvurduğu, Adana İlga Karargâhı’nın ise Almanların eşya vesaire teslim etmediğini Grup’a bildirdiği belirtilmektedir. 

Bu anlaşmazlık sebebiyle eşya, malzeme ve hayvanların zayi olmasına meydan verilmeyecektir. Bunun için Ordu Karargâhları ve menziller tarafından İlga Karargâhlarına, Grup’un konu ile ilgili 30 Ekim tarihli emri tebliğ edilecek ve açık talimatlar verilecektir. İlga Karargâhları, kolayca görülebilecek yerlerde tertiplenecek, Türkçe ve Almanca levhalarla yerleri belirtilecektir. 

Karargâhların civarında teslim alınacak eşya ve malzemeler için depolar ile hayvan, araba ve otomobiller için park yerleri bulunacaktır. Teslim alınacak sıhhi malzeme, o karargâhın Sıhhiye Müfettişi tarafından; eşya, teçhizat ve erzak ise Levazım Heyeti tarafından kendi ambar ve depolarına gönderilecektir. 

Ana ast birlik komutanlarına ayrıca, Almanlardan birçok fenni malzeme teslim alındığını, bunlardan özellikle otomobillerin idaresi ve işletilmesinin Grup’un en önemli ihtiyacı olduğunu bildirmiştir. Bu sebeple bütün birliklerde mevcut şoför ve tamirciler ile otomobilden anlayan subaylar görevlendirilerek emrin gönderildiği her makamda birer otomobil müfrezesi teşkil edilecektir. 

Halen muhtelif komutanlıklar tarafından kullanılan her otomobile sadece bir şoför tahsis edilecektir. Otomobillerin birden fazla olan şoförleri bu müfrezelere görevlendirilecektir. Mustafa Kemal Paşa, ana ast birliklerine gönderdiği bir başka emirle de Grup bölgesinde bulunan esirlerin miktarının, milliyetlerinin, nerede bulunduklarının ve ne işle meşgul olduklarının bildirilmesini istemiştir. 

Henüz Mütareke metni gelmediği halde, bu faaliyetlerle gerekli tedbirleri almaya uğraşırken, 2 Kasım akşamı Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye Reisi Ahmet İzzet Paşa tarafından, bazı bölgelerde İtilaf Devletleri uçaklarına ateş edildiğinin bildirildiğine ve mütareke 31 Ekim günü öğleden sonra itibarıyla başladığından mütareke şartlarına kesin olarak uyulması gerektiğine dair bir emir gönderilmiştir. 

Mustafa Kemal Paşa bu emre cevabını ertesi gün, yani 3 Kasım 1918’de verecektir.