Lozan Devam Ederken, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Amerikan Gazetesine Verdiği Röportaj
26 Ocak 2023 günü New York Herald gazetesinin Avrupa baskısında yayınlanan Mustafa Kemal Paşa röportajını, Ankara’nın Lozan Barış Konferansı devam ederken, Türk hükümetinin ABD kamuoyunda destek bulma çabası üzerinden değerlendirmekte yarar vardır. Gazetedeki röportajda, Atatürk özellikle yeni kurulan devletin Türk kadınına verdiği önemi vurgulamıştır.
20 Kasım 1922 tarihinde başlayan Lozan Görüşmeleri devam ederken, 26 Ocak 2023 günü New York Herald gazetesinin Avrupa baskısında Mustafa Kemal Paşa röportajı yayınlandı. Bu röportaj, Türk hükümetinin ve Mustafa Kemal’in ABD kamuoyunda daha iyi tanınmasına hizmet etti. Lozan’a Amerikan kamuoyunun ilgisinin artmasını sağladı.
Lozan Barış Konferansı Heyetinde Kimler Vardı?
Yazının kapak resmi, Lozan Barış Konferansı görüşmeleri sırasında çekilmiş. Bu fotoğraf, konferansa katılan Türk Delege Heyetini toplu olarak göstermektedir. Fotoğrafta, önde, ortada koltukta oturan kişi Türk Delege Heyetinin Başkanı İsmet (İnönü) Paşa‘dır. Ankara’nın diğer delegeleri ise, Sağlık Bakanı Rıza Nur ile eski Maliye Bakanı Hasan Saka’dır. Konferansa, Ankara kalabalık bir heyetle katılmıştır. Boğaziçi Üniversitesi’nin bir mezunu olarak Robert Kolej’in ikinci müdürü Hüseyin Pektaş beyin konferansta tercüman sıfatı ile yer almış olması gurur vericidir. İlginç bir nokta da Ankara heyeti içinde yer alan tek gayrimüslimin, Osmanlı devleti Hahambaşı, Yüksek Mühendis Mektebi (İTÜ) Fransızca hocası Haim Nahum olmasıdır.
Heyetin danışman heyeti içinde Dışişleri uzmanlarının yanı sıra, çeşitli bakanlıklardan uzmanlar ve milletvekilleri de yer almaktadır. Demokrat Parti’yi kuran ve 1950 senesinde İsmet İnönü’yü iktidardan indiren Celal Bayar da Lozan heyetinde delege olarak bulunmaktadır. Heyetteki ilginç bir isim de ünlü şair Yahya Kemal Beyatlı’dır. Bu tarihi heyette Basın Danışmanı olarak yer almaktadır.
Lozan Öncesindeki Gelişmeler ve İngilizlerin Durumu
30 Ağustos 1922 zaferinden sonra her şey çok hızlı gelişti. 9 Eylül’de İzmir ve 10 Eylül’de Bursa Yunan işgalinden kurtarıldı. Ege ve Marmara bölgeleri işgal kuvvetlerinden temizlenmeye başladı. Yunan ordusu deniz yoluyla Anadolu’yu terk etmeye çalışıyor, kaçamayanlar ise esir alınıyordu. 20 Eylül 1922 günü Fransız ve İtalyan kuvvetleri Çanakkale’den çekilerek İngilizleri yalnız bıraktılar.
Bu arada 24 Eylül 1922 günü İngiliz yanlısı Osmanlı sadrazamı Damat Ferid Paşa İstanbul’dan kaçtı. Damat Ferit Paşa, Osmanlı Devleti’ni Birinci Dünya Savaşı sonrası çok ağır şartlara mahkûm eden Sevres anlaşmasını imzalayanlar arasında başı çekiyordu. 6 Ekim 1923 günü (Türk ordusunun İstanbul’a girdiği gün) Fransa’nın Nice şehrinde hayatını kaybetti. Cenazesi Türkiye’ye getirilmemiş, Lübnan’da toprağa verilmiştir.
11 Ekim 1922 günü imzalanan Mudanya ateşkes anlaşması öncesinde İngiltere ile Türk kuvvetleri savaşın eşiğine gelmiştir. İngiltere’de Chanak Crisis (Çanak Krizi) adı verilen kriz, Türk düşmanlığı ile ün yapmış olan Başbakan Lloyd George’un ve Sömürgeler Bakanı Winston Churchill’in iktidardan uzaklaşmaları ile sonuçlanmıştır. Çanakkale Savaşları sırasında İngiliz Donanma Bakanı olan Winston Churchill, savaşın kaybedilmesi sonrasında da Donanma Bakanlığını kaybetmişti.
Çanakkale Krizinde Mustafa Kemal, İşgal Kuvvetlerinin Doğu Trakya’yı ve Çanakkale’yi boşaltmalarını istemiştir. İngiltere, Çanakkale bölgesinden çıkmayı reddetmiştir. Türk askerlerinin Çanakkale’ye yaklaşması üzerine, İngiltere, savaşta işbirliği yaptığı İtalya ve Fransa gibi devletlerin yanı sıra, Kanada ve Avustralya gibi sömürgeleri tarafından da yalnız bırakılmıştır. İngiliz hükümeti, durumun kötüye gittiğini görünce, 23 Eylül’de Doğu Trakya’daki Yunan işgal kuvvetlerinin Doğu Trakya’dan çıkarılması kararını almıştır.
Osmanlı Devleti Fiilen Ortadan Kalkıyor
11 Ekim de Mudanya mütarekesi imzalanmıştır. Bunun sonrasında, 19 Ekim 1922 günü Doğu Trakya’yı teslim almakla görevlendirilen Refet (Bele) Paşa İstanbul’a geldi. 28 Ekim 1922 günü İtilaf devletleri, Osmanlı ve Ankara hükümetlerinden Lozan’da toplanacak konferans için delege göndermelerini istedi. Bu çağrı Ankara Hükümetini doğal olarak rahatsız etti ve gelişmeler Osmanlı devletinin sonunun gelmesini hızlandırdı. Ankara, 1 Kasım 1922 günü saltanatı kaldırma kararı aldı. 4 Kasım 1922 günü Osmanlı Resmî Gazetesi Takvim-i Vakayi’nin son sayısı yayınlandı. 5 Kasım 1922 günü, Refet Paşa Osmanlı Nezaretlerine faaliyetlerini durdurmaları talimatını verdi. Lozan’a gidecek İsmet (İnönü) Paşa başkanlığındaki Türk Delege Heyeti 6 Kasım’da İstanbul’a geldi ve 9 Kasım’da yıkılan Osmanlı Devleti’nin payitahtından Lozan’a hareket etti.
Padişah ve İtilaf Devletlerinin işgal kuvvetleri bu süreç sırasında halen İstanbul’daydılar. Padişah 6. Mehmet Vahdettin, 17 Kasım’da hayatının tehlikede olduğunu öne sürerek bir İngiliz gemisi ile İstanbul’u terk etti.
Lozan Konferansı Başlıyor
20 Kasım’da başlayan Lozan konferansının ilk oturumu 21 Kasım’da yapıldı. Lozan’da başlayan konferansın imza aşamasına gelmesi çok zor oldu. 22 Aralık 1922 tarihinde Mustafa Kemal Paşa barış anlaşmasının kesilmesi ihtimaline karşı ordulara hazırlıklı olunması emrini verdi. Nitekim, 4 Şubat 1923 tarihinde Lozan Barış Konferansı önemli anlaşmazlıklar nedeniyle kesildi.
Lozan Devam Ederken Amerikan Gazetesinde Çıkan Mustafa Kemal Paşa Röportajı
Bu arada, 26 Ocak 2023 günü New York Herald gazetesinin Avrupa baskısında yayınlanan Mustafa Kemal Paşa röportajını, Ankara’nın Lozan Barış Konferansı devam ederken, Türk hükümetinin ABD kamuoyunda destek bulma çabası üzerinden değerlendirmekte yarar vardır. Gazetedeki röportajda, Atatürk özellikle yeni kurulan devletin Türk kadınına verdiği önemi vurgulamıştır. Yazının içeriğini daha detaylı olarak incelemeden önce, Amerikan kamuoyunu daha çok ilgilendiren konuların ne olduğunu öğrenmek için başlıklara göz atalım. Atatürk’le röportajı içeren yazı The New York Herald gazetesinin ana sayfasından başlıyor, daha sonra iç sayfada devam ediyordu.
Hem ana sayfada hem de iç sayfada yer alan büyük punto başlıklar ve iç sayfada yer alan Mustafa Kemal Paşa’nın portre tablosu, gazete tarafından habere verilen öneme işaret ediyordu. Yazı ana sayfadaki “KEMAL AMERİKALILARIN YENİ TÜRKİYE’YE DESTEK VERMESİNİ İSTİYOR” manşeti ile başlıyordu.
Altta ise “Türk Milletinin, ABD’nin daha önce yaptığı gibi, Avrupa’nın egemenliğinden kurtulmak için Bağımsızlık Savaşı verdiğini iddia ediyor.” alt başlığı yer alıyordu. Birinci sayfada yer alan sıradaki manşette “Kemal’in Çınlayan Kayadan Görünüşü” yazıyordu.
New York Herald muhabiri Mustafa Kemal ile röportajını, Ankara’da Çankaya’daki ikametgahında yapmıştı. Röportajda Çankaya’nın isminin İngilizceye Çınlayan Kaya diye çevrilmesi ayrıca hoş olmuş. Mustafa Kemal Paşa’ya Kemal diye hitap edilmesi Batılıların İstiklal Savaşı zamanından kalma bir alışkanlığıydı. Bağımsızlık Savaşı veren Milli Kuvvetler de Batı Basınında Kemalist Kuvvetler diye adlandırılıyordu. Röportajının devamı iç sayfada birbirini takip eden manşetlerden sonra başlıyordu: “Hristiyan Azınlıklar Türk Yasalarına Uymaları Şartıyla Emniyette Olacaklar.”
“Mustafa Kemal daha fazla eziyeti reddediyor ve Yeni Rejimin tamamen demokratik olduğunu söylüyor.”
“Amerikan Yardımını arzu ederiz.”
“Yakın İlişkiler Kurmayı ve Ticaret Yapmayı İsteriz.”
“Peçeli Kadın Tarih Oldu.”
Yazının içeriğinde devamla, ilk başlıkta
“Demokratik Rejim”,
ikinci başlıkta
“Amerikalılara Çağrı”
ve üçüncü başlıkta
“Harem artık Yasak.” yazıyor.
Bu röportajın Cumhuriyet’in ilanına henüz 9 ay varken yayınlandığını düşünürsek, demokratik, kadın haklarına saygılı ve Yurtta Sulh Cihanda Sulh ilkesine bağlı, yeni Türk Cumhuriyetinin doğumunun bu röportajda müjdelendiği sonucuna varabiliriz.
