ua-iliskiler

Çin’e Karşı Geliştirilen Yeni İpek Yolu IMEC Hattı Neden Türkiye’den de Geçmelidir?

G-20 Yeni Delhi Zirvesi

2023 yılının G20 zirvesi 9-10 Eylül 2023 tarihlerinde Hindistan’da gerçekleştirildi. Bu yıl gerçekleştirilen Yeni Delhi Zirvesi, G20'nin (Yirmiler Grubu) on sekizinci toplantısıydı. Bu, Hindistan'da düzenlenen ilk G20 zirvesi olma özelliğini taşıyor.

Yeni Delhi Zirvesinin en önemli çıktılarından birisi IMEC (India – Middle East – Europe Economic Corridor) olarak gösteriliyor. Zirve esnasında bir araya gelen bir grup ülke, Hindistan'ı Orta Doğu ve Avrupa'ya bağlayan ve Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru olarak adlandırılan bir demiryolu ve ulaşım koridoru inşa etmek üzere ortak bir anlaşmaya imza attılar. IMEC imzacı ülkeleri arasında Hindistan, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, İsrail ve Avrupa Birliği bulunuyor. Bu yeni koridora ABD de destek veriyor.

Nitekim, zirve esnasında ABD Başkanı Biden’ın da katılımıyla, Hindistan, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Suudi Arabistan, geçtiğimiz Cumartesi günü G20 zirvesinin bir parçası olarak Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Ekonomik Koridoru'nun (IMEC) kurulmasına yönelik mega bir anlaşmayı birlikte duyurdular. Hindistan, İtalya, Fransa, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve Suudi Arabistan liderleri bu önemli mutabakat zaptına imza altına aldılar. İmzalanan metinde, "Önümüzdeki 60 gün içerisinde katılımcılar, ilgili zaman çizelgeleriyle birlikte bir eylem planı geliştirmeyi ve taahhüt etmeyi amaçlamaktadır. Uygulamaya ve hızlı hareket edilmeye büyük önem verilecektir." ifadesine yer verilmesi dikkatleri çekti.

Hindistan Başbakanı Narendra Modi IMEC koridorunu duyururken, IMEC'in küresel bağlantı ve sürdürülebilir kalkınmada yeni bir sayfa açacağını söyledi. Ayrıca koridorun "Hindistan, Batı Asya ve Avrupa arasında önemli bir ekonomik entegrasyon aracı" olarak işlev göreceğinin altını çizdi.

IMEC, Çin’in Önderliğini Yaptığı Bir Kuşak Bir Yol Projesinin Rakibi mi?

IMEC isimli bu proje, G7 ülkelerinin Küresel Altyapı Yatırımları için Ortaklık (PGII) girişimi kapsamında geliştiriliyor. PGII, gelişmekte olan ülkelerdeki altyapı açığını kapatmayı amaçlıyor. Uluslararası toplumu ilgilendiren en önemli nokta, IMEC ile Çin’in bir kuşak bir yol projesi bağlantısı boyutunda düğümleniyor.

Yeni IMEC projesi Çin'in Kuşak ve Yol girişimine bir yanıt olarak görülüyor. Projenin maliyeti resmi olarak açıklanmamış olsa da, koridoru geliştirmek için yaklaşık 20 milyar dolar harcamaya ihtiyaç olduğu yönünde yorumlara rastlanıyor.

Yeni projeyle, Çin'in kuşak-yol projesinin devre dışı bırakılmak istendiği anlaşılıyor. Bu yeni hatta Bangladeş ve Endonezya'nın da bağlanacağını yorumları yapılıyor, etki alanının artması yanında yeni bağlantı noktalarının da eklenmesi bekleniyor. Proje gerçekten ilgiyi çekebilirse, Çin yoluna alternatif bir hat haline gelebilir.

Öte yandan Mumbai - Süveyş - Avrupa limanlarını birbirine bağlayan mevcut deniz hattı dururken, IMEC koridorunu adeta “eski köye yeni adet” olarak görenler de var. Zira, bu yeni proje; BAE ve Suudi Arabistan’ı karadan mevcut denizyolu hattına eklemek için yapılmış gibi bir görünüm sunuyor. Bu nedenle projenin ağırlıklı olarak bu iki ülkenin sponsorluğunda gerçekleşebileceği ima ediliyor.

Bazılarına göreyse, esas amaç, IMEC veya başka bir yolla Çin'in yerine Hindistan’ın küresel ticaretin üretim merkezi haline gelmesini sağlamaktır. Böylece soğutulması halinde, Çin ekonomisinin ivmesi kırılabilecek. Küresel bir hegemon olmasının, ekonominin ötesinde ABD’ye askeri yönden bir tehdit olmasının önünü geçilebilecektir. Ayrıca 10 Mart’ta İran-Suudi Arabistan yakınlaşmasını sağlayan, Suudi Arabistan üzerinden Körfez ülkeleri üzerindeki etkisini artıran Çin’in Ortadoğu’da etki alanının tekrar daraltılması da amaçlanıyor diye değerlendiriyorum. IMEC ile en azından ticari açıdan Suudi Arabistan ve BAE, Çin ekonomisinin pençelerinden kurtarılmak isteniyor. En nihayetinde bir kuşak bir yol girişiminin Orta Asya’ya hapsedilmesi, etkisinin eskiye nazaran ciddi oranda azaltılması IMEC ile mümkün olabilir.

IMEC Nasıl Çalışacak?

G-20 zirvesinde, IMEC’in hedefleri arasında, bölgesel tedarik zincirlerinin güvenliğini sağlamak, verimliliği artırmak, maliyetleri düşürmek, ekonomik birliği geliştirmek, istihdam yaratmak, sera gazı emisyonlarını azaltmak ve Asya-Avrupa ve Ortadoğu'nun dönüştürücü bir entegrasyonunu sağlamak ifadelerine yer verildi.

Anlaşıldığı kadarıyla bu proje iki koridordan oluşuyor. Doğu koridoru Hindistan ile Körfez ülkelerini, kuzey koridoru ise Arap Körfezi ile Avrupa'yı birbirine bağlayacak şekilde proje iki bölüm halinde tasarlandı. Koridorlar, ülkeler için uygun maliyetli ulaşım yollarını kolaylaştırmak amacıyla denizyolundan demiryoluna geçişi sağlaması amaçlanan bir transit ağından oluşuyor. Mutabakat zaptında bu konuda: "Mal ve hizmetlerin Hindistan, BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, İsrail ve Avrupa arasında transit geçişini sağlayacak." ifadesine yer verildi.

G-20’ye Avrupa Birliğini temsilen katılan Başkan Ursula von der Leyen, IMEC'in ülkeler arasındaki en doğrudan bağlantı olacağını ve seyahat/yük transfer süresini yüzde 40 azaltmasının beklendiğini söyledi. ABD Başkanı Joe Biden projeyi "büyük bir anlaşma" olarak nitelendirdi.

Koridorla ilgili yapılan ilk spekülasyonlar ve değerlendirmeler, bu yılın Mayıs ayında ABD, Hindistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin ulusal güvenlik danışmanlarının Riyad'da bir araya gelmesiyle yapılmaya başlanmıştı. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan o dönemde yaptığı açıklamada, "Hindistan’ın Batı dünyası ile bağlantısını sağlayacak, daha güvenli ve müreffeh bir Orta Doğu bölgesine hizmet edecek bir hattı geliştirmek için” bir araya geldiklerini söylemişti.

Hindistan Çin'e Karşı mı?

Koridor, Hindistan'ın Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'ne (BRI) karşı bir hamlesi olarak da görülüyor. Gerçekten de Hindistan’ı görünür bir şekilde öne çıkaran projelerden birisi olması bekleniyor. Çin ve Hindistan arasında 2020 yılı içerisinde yaşanan Galwan Vadisi çatışmasından bu yana iki komşu arasındaki ilişkilerde beklenen iyileşme gerçekleşmedi. Modi Hükümeti, ülkesindeki Çinli firmalara çeşitli kısıtlamalar getirmenin yanı sıra Hintli imalat firmalarının da Çin’den uzak durması için birtakım adımlar atıyor. Bu arada Hindistan Hükümeti yabancı yatırımları ülkeye çekmek için bazı stratejik hamleleri de devreye soktu. Hindistan; ABD ile Çin’in arasındaki jeopolitik gerilimlerden çekinen küresel şirketlerin yeni adresi olarak görülmek istiyor. Bunun için de bu tür şirketleri çekmek için çeşitli teşvik programları uygulamaya koydu.

Hindistan’da muhalefet partileri, iktidar partisine göre Çin’e karşı daha şahin politikalar izlenmesi taraftarı bir çizgide buluşuyorlar. Zira Modi hükümeti, muhalefet tarafından da Çin'in artan etkisine karşı yeterince çaba göstermemekle eleştiriliyor. Ana muhalefet lideri Rahul Gandhi Hindistan, Avrupa ve ABD'yi Çin'e alternatif ve rekabetçi bir üretim modeli geliştirmek üzere işbirliği yapmaya çağırdı. Zirve sonrasında bir açıklama yapan Gandhi, "Çin, Kuşak ve Yol fikrini masaya koydu. Çin küresel bir üretim merkezi haline geldi. G-20 liderlerinin ve özellikle de Hindistan’ın Çin modeline başarılı bir şekilde karşı koyabilecek alternatif bir vizyon sunamadı.” iddiasını dile getirdi.

Projenin duyurulması, ABD'nin Çin ile jeo-ekonomik bir rekabete girdiği bir dönemde gerçekleşti. Financial Times, Çin'e karşı koyma çabalarının bir parçası olarak, Biden yönetiminin Dünya Bankası'nın kredi kapasitesini orta ve düşük gelirli ülkeler için 25 milyar dolar genişletmek için çalıştığını bildirdi.

Bir Kuşak Bir Yol Projesi

Bir Kuşak Bir Yol projesi, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping tarafından 2013 yılında başlatıldı. Çin; bu proje aracılığıyla Asya, Afrika, Avrupa ve Latin Amerika ülkelerini birbirine bağlayacak geniş bir demiryolu, enerji boru hattı ve otoyol ağı kurmayı hedefliyor. Çin Dışişleri Bakanlığı'na göre, Çin proje için şimdiye kadar 150'den fazla ülke ve 30 uluslararası örgütle işbirliği belgeleri imzalamış bulunuyor.

IMEC duyurusunun, bu yıl Pekin'de üçüncüsü düzenlenecek olan Kuşak-Yol Girişimi konferansından bir ay önce yapılması dikkatleri çekiyor. Çin, Ekim ayında düzenlenecek olan konferansa yaklaşık 90 ülkenin katılacağını ifade ediyor. Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ve Arjantin Cumhurbaşkanı Alberto Fernandez de konferansa katılacak ülkeler arasında yer alıyor. Ancak geçtiğimiz ay İtalya'nın kuşak-yol projesinden çekilmek istediğini açıklaması, projenin geleceğine ilişkin Çin Hükümetinde bir şok yaşanmasına neden oldu. İtalya 2019 yılında girişime katılan ilk G7 ülkesi olmuştu. Öte yandan İtalya Başbakanı Giorgia Meloni G20 zirvesinde yaptığı açıklamada, ülkesinin girişimden çıkıp çıkmayacağına henüz karar verilmediğini söyledi. Bununla birlikte İtalya’nın IMEC projesinin imzacı ülkeleri arasında yer alması, kuşak-yol girişimine yönelik İtalyan politikasının nasıl şekilleneceğine dair bir ipucu verdiğini değerlendiriyorum.

Hindistan açısından Kuşak ve Yol girişiminin bir parçası olan ekonomik koridorun bazı bölümlerinin Keşmir'den geçmesi de, Hindistan ile Çin arasında önemli bir anlaşmazlık noktası olmaya devam ediyor. Pakistan’la zaman zaman Keşmir yüzünden sıcak çatışmaya kadar varan gerginlik yaşayan Hindistan, koridorun Keşmir’den geçmesine karşı bir duruş sergiliyor.

Bu arada Çin'in amiral gemisi girişimi olarak da gösterilen Kuşak-Yol Projesi için her şeyin yolunda gitmediği biliniyor. Wall Street Journal'da yer alan bir habere göre Çin Hükümeti, Kuşak-Yol Proje çatısı altında yer alan harcamaları dizginleyecek ve yeni yatırımları mercek altına alacak bir düzenlemeye gitmek istiyor. Bu durum; artan faiz oranları ve enflasyon nedeniyle ekonomik büyümenin küresel çapta yavaşladığı bir döneme denk gelmesi yönüyle, dünya ekonomisi ve ticareti açısından da önemli bulunuyor.

Konunun uzmanlarına göre, düşük gelirli ülkeler için bir "borç tuzağı" ağı kurmakla suçlanan Çin'in kuşak yol projesi için toplamda 8 trilyon dolar harcaması bekleniyor. Tahminlere göre bugüne kadar Çin 1 trilyon doların üzerinde harcama yaptı.

IMEC Hattı Türkiye’den Geçebilir mi?

Hindistan, IMEC girişimi aracılığıyla, bazı büyük ticaret ortaklarıyla doğrudan bağlantı kurarak Çin’in kuşak yol projesine karşı yeni bir ağla dengeyi kendi lehine çevirmeye gayret gösteriyor. Uluslararası ticaret için yeni bir heyecan getiren IMEC'in Çin'in trilyonlarca dolar harcayarak kurmayı hedeflediği modern çağın ipek yoluna karşı koyup koyamayacağını zaman gösterecek. Şimdilik net bir öngörüde bulunmamız olası gözükmüyor.

Bununla birlikte Türkiye, Çin’in bir kuşak bir yol projesinde önemli bir güzergâh ülkesiydi. Binlerce yıldır Asya ile Avrupa arasında köprü vazifesi gören Türk topraklarının Çin’in bir kuşak bir yol projesine ev sahipliği yapması gayet doğal bir sonuçtu. Ancak IMEC güzergahına baktığımızda, Hindistan başlayan bu yeni hatta, Türkiye’nin güneyinde bir çember belirlenmiş gibi gözüküyor. Adeta Türkiye, diğer birçok ülkeyle birlikte, bypass edilmiş durumdadır. Eğer BAE ve Suudi Arabistan üzerinden karayolu hattı devreye sokuluyorsa, bu durumda karayolu hattının bir kol olarak Türkiye üzerinden Avrupa derinliklerine kadar ulaşabileceğini değerlendiriyorum. IMEC hattında bu revizenin yapılması için Türkiye’nin de IMEC imzacı ülkeleri arasında yer almak için çaba göstermesi gerektiğine inanıyorum. Bunun başarılması halinde, Avrupa’ya giden tüm hatlarda, ister bir kuşak bir yol isterse IMEC olsun, Türkiye’nin kazanımlarını korumaya devam edebileceğini değerlendiriyorum. Bu yapılmadığı takdirde, IMEC dışında kalacak bir ülke olarak Türkiye’nin gelecekte dünyanın üretim merkezi olması halinde, Hindistan malları için bir güzergâh işlevi göremeyecek olması nedeniyle, ciddi ticari kayıpları olabilecektir.

Sonuç

Hindistan'ı Körfez ülkeleri ve Avrupa'ya bağlayacak olan IMEC koridorunun Asya, Ortadoğu ve Avrupa arasındaki ticaret bağlantılarını genişleterek, küresel ekonomik kalkınmayı teşvik etmesi bekleniyor. Yeni bir proje olan IMEC, Çin’in önderliğini yaptığı Kuşak ve Yol Girişimi'ne yönelik bir hamle olarak değerlendiriliyor. IMEC'in, Hindistan, BAE ve Suudi Arabistan limanlarını Avrupa limanlarına bağlayacak demiryolu, karayolu ve denizyolu ağından oluşması bekleniyor. IMEC koridoru tamamlandığında, mevcut deniz ve karayolu taşımacılığı rotalarını tamamlayacak güvenilir ve uygun maliyetli bir hattın ortaya çıkacağı hesapları yapılıyor. Hindistan çıkışlı mal ve hizmetlerin; BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, İsrail ve Avrupa'ya transit geçişinin bu hat üzerinden daha düşük maliyetlerle gerçekleştirilebileceği öngörülüyor. Batı dünyasının el birliğiyle destek verdiği IMEC projesini, Çin ekonomisini yavaşlatan, Hindistan’ı öne çıkaran bir proje olarak görüyorum. Çıkış kaynağı ve amacı ne olursa olsun, Türk topraklarını dışlamayacak şekilde IMEC’in karayolu hattının Türkiye’den de geçirilmesi yönünde uğraş verilmesi gerektiğine inanıyorum.