Xi'nin Ortadoğu Ziyareti Ne Anlama Geliyor?

Washington; gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın öldürülmesi ve insan hakları ihlalleri nedeniyle Riyad’a mesafeli duruşunu koruyordu. ABD Başkanı Biden'ın 2022 yılı başında Suudi Arabistan ziyareti bu mesafeyi istenen derecede yakınlaştırmaya yetmedi. Ardından petrol üretiminin azaltılmasına ilişkin karar gelince, Washington-Riyad hattında ipler iyice gerildi.

Avusturya'nın başkenti Viyana'da, Suudi Arabistan liderliğindeki 13 üyeli OPEC ile Rusya önderliğindeki OPEC dışı petrol üreticisi 10 ülkenin enerji ve petrol bakanları 5 Ekim’de bir araya geldiler ve bu yıl Kasım ayından geçerli olmak koşuluyla günlük petrol üretimini 2 milyon varil azaltma kararı aldılar. Atlantik dünyasının tepkisini çeken bu karar, Rusya’ya Ukrayna Savaşı nedeniyle uygulanmakta olan yaptırımları dolaylı yoldan delme girişimi olarak görüldü. Biden yönetimi Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri ile ilişkileri yeniden gözden geçirmeyi bile düşündü. Ortadoğu petrolüne bağımlı seyreden petrolün varil fiyatındaki dalgalanmalar bugünlerde durulmuş olsa da, enerji zengini bu bölgedeki gelişmeler Batı dünyasını yakından ilgilendirmeye devam ediyor.

Nitekim bu hafta başında bu bölge, Pekin ve Washington arasında artan bir rekabete sahne oldu. Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Salman ile bir araya geldi. Xi’nin Suudi Arabistan ziyareti, ülkesinin körfez ülkeleriyle bağlarını derinleştirmesine hizmet etti. Pekin ve Riyad, başlangıç olarak 29 milyar dolar büyüklüğünde ikili ticaret ve yatırım antlaşmalarına imza attılar.

Xi Jinping, Çin'in Körfez'le birlikte bir nükleer güvenlik merkezini faaliyete geçireceğini ve yine ortak bir yatırım konseyi kuracağını söyledi. Pekin'in Körfez'den büyük miktarlarda petrol ithal etmeye ve Ortadoğu’nun bölgesel güvenliğine katkı sunmaya devam edeceğini ifade etti.

Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Salman, Çin-Körfez görüşmelerinin yıllardır konuşulan ancak bir türlü sonuçlandırılamayan serbest ticaret anlaşmasını da içerdiğini söyledi. Çin-Körfez zirvesinin ardından Xi ile 22 üyeli Arap Devletleri Birliği arasında bir toplantı gerçekleştirildi. Xi, Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Salman ve babası Kral Selman ile bir araya geldi. Krallıkla ikili ilişkilerini en üst düzeye çıkardı.

Enerji ihtiyacının %70'ini ithalatla karşılayan Çin, Ortadoğu Doğu petrolüne bağımlı bir küresel güç. Çin, Suudi Arabistan'ın geçen yıl ihraç ettiği ham petrolün %27'sini tek başına satın almasıyla dikkat çekti. 

Enerji zengini Ortadoğu ülkeleri; çıkarlarını maksimize etmeye, bu bölgeyi mümkün olduğunca küresel güç rekabetinden uzak tutmaya ve bu kapsamda küresel boyutta ilişkilerini çeşitlendirmeye çalışmaktadırlar. Günümüz çok kutuplu dünyasında, kendilerine daha fazla stratejik esneklik alanı açma gayretindeler. 

Çin ile Suudi Arabistan, petrol ticareti ödemelerinde Amerikan doları yerine Çin parası yuan’ı kullanma konusunda anlaşmak üzereler. Bu olursa, ABD dolarının küresel gücüne olumsuz bir etki doğabilir. Enerji anlaşmalarında kullanılan temel para birimi doların rolü sarsılabilir. 

Çin ve Katar, Kasım ayında sıvılaştırılmış doğal gaz alımı için 60 milyar dolarlık bir anlaşma imzaladılar. Ayrıca Çin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve diğer Körfez ülkeleriyle de enerji iş birliğini geliştiriyor.

Ortadoğu ülkeleri, büyük çaplı silah alımlarında ABD mallarını tercih ediyorlar. Bununla birlikte Çin'den ileri teknoloji silah alımları için de giderek daha fazla ilgi gösteriyorlar.

Ortadoğu’daki her bir ülke lideri için Xi ile baş başa görüşmek, Pekin ile stratejik işbirliği imkanlarını geliştirmek önemliydi. Bu kapsamda Çin Devlet Başkanı; Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah El Sisi, Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, Kuveyt Veliaht Prensi Şeyh Mişel El-Ahmed El-Caber El-Sabah ve Sudan'ın askeri lideri General Abdülfettah El-Burhan ile ayrı ayrı bir araya geldi.

Batı dünyası, Xi'nin bu geniş katılımlı Körfez ziyaretini yakından izledi. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby, Biden yönetiminin Çin'in nüfuzunu genişletme politikasının farkında olduğunu ifade etti. Washington, Çin'i uzun vadeli en önemli tehdit olarak nitelendiriyor. Hint-Pasifik bölgesi Pekin ve Washington rekabeti yakın dönemde tehlikeli tırmanışlara sahne olabilir. Her iki taraf da küresel mücadelelerinin bir parçası olarak, Hint-Pasifik bölgesinde vekalet savaşlarını tetikleyebilirler. 

Pekin yönetimi de ABD'nin uzun yıllar bölgesel gelişmeleri biçimlendiren aktör olduğu Ortadoğu coğrafyasında etkisini artırma arayışına girdi. Xi’nin geçtiğimiz çarşamba günü başlayan Suudi Arabistan ziyareti, Çin ve bölge ülkeleri için yeni bir döneme işaret ediyor. Kritik bir diplomatik temas olarak görülüyor.

Xi’nin gezisi, dikkatini Avrupa ve Ortadoğu’dan uzaklaştırmaya çalışan ve odağını Hint-Pasifik bölgesine kaydıran ABD açısından önemli olduğu kadar Körfez ülkeleri için de önemliydi. ABD'nin artık bölgeyle ilgilenmediği algısından yola çıkan Suudi Arabistan ve BAE, Amerikan etkisinden daha bağımsız bir dış politika oluşturma arayışına yöneldiler.

Hatta BAE, bir yanda Amerikan askerlerine ev sahipliği yaparken, diğer yanda Çin’in bir BAE limanında 2021 yılı içerisinde askeri bir tesis inşa etmesine izin verdi. Amerikan istihbaratı bu durumdan şüphelendi ve nihayetinde BAE inşaatı durdurmak zorunda kaldı. 

Sonuçta bir deniz devleti olan ABD, Hint-Pasifik bölgesine yoğunlaşacağının emarelerini verirken, karasal devlet özelliğine sahip olan Çin ise bir kuşak yol projesini Asya’nın içlerinden Avrupa’ya ve Ortadoğu’ya ulaştırmaya çalışıyor. Aynı zamanda Ortadoğu ülkeleri ile temaslarını ve ticaretini artırmak suretiyle, enerji güvenliğini garanti altına alacak stratejik ilişkiler tesis etmeye gayret gösteriyor.