Zelenski’nin Önerdiği Formül 2023’te Barış Getirir mi?

Geçtiğimiz yıl, 15-16 Kasım tarihlerinde Endonezya’nın Bali Adası’ndaki Nusa Dua yerleşkesinde 17’ncisi gerçekleştirilen G-20 Zirvesi’ne Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, video konferans bağlantısı ile katılım sağladı. Bu katılımla birlikte Zelenski G-20 liderlerine hitap etme ve Rusya’yı bir anlamda şikâyet etme, kendilerinden destek sözü alma fırsatı buldu.

Zirve’ye Ukrayna Katılırken Rusya Neden Katılamadı?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından bazı ülkeler Rusya devlet başkanı Vladimir Putin'in G-20'den çıkarılması çağrısında bulundu. ABD bu yaklaşımı destekledi. Ancak Çin yaptığı açıklamada, hiçbir üyenin başka bir ülkeyi üyelikten çıkarma hakkına sahip olmadığını söyleyerek bu yaklaşımı reddetti. Endonezya devlet başkanı Joko Widodo, Zelenski ve Putin’i konferansa davet etti. Her iki lider de olumlu yanıt verdi. 

Öte yandan Endonezya hükûmeti başlangıçta Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini toplantı gündeminin dışında tutmaya çalıştı. Zirvenin pandemi ve ekonomi odaklı olmasına gayret etti. Ancak ABD ve Kanada, Rusya’nın dahil olduğu hiçbir G-20 oturumuna katılmayacaklarını Endonezya’ya deklare ettiklerinde, durum Bali’nin kontrolünden çıktı. Avrupa ülkeleri ise Putin’i katılmasından rahatsızlık duymayacaklarını belirttiler. Seçim sonrasında Avustralya’nın yeni başbakanı da bu yönde bir değişimi destekledi. Her şeye rağmen Putin toplantıya telekonferans üzerinden bile katılmama kararı aldı ve yerine Dışişleri Bakanı Lavrov katılım sağladı. Zelenkski ise telekonferans bağlantısını tercih etti.

Rusya’nın katılmadığı G-20 toplantısında Zelenski alkışlarla desteklenen bir konuşma yaptı. Toplantıda “Ukrayna’nın barış formülünü” sunarak sürpriz yaptı. Zelenski’nin ilk defa bu toplantıda dile getirdiği Barış Formülü 10 maddeden oluşuyordu. 

Zelenski’nin Barış Formülü

24 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’yı fiili işgal teşebbüsüyle başlanan savaş, aslında 2021 yılının ortalarından itibaren Batı Bloku ile Rusya Federasyonu arasında yaşanmaya başlanan gerginlikle birlikte ‘soğuk savaş’ günlerinde iyice ısınmıştı. ABD ve İngiltere’nin silah yardımlarıyla aktif bir şekilde Ukrayna Ordusunu desteklediği savaş, yaşanan sayısız insanî drama ve milyonlarca insanın evinden-yurdundan olmasına rağmen, halen duraklamadan devam ediyor. 

i2022 yılı içinde Her iki tarafın da ağır kayıplara uğradığı bu savaşın son bulması için birçok devlet arabuluculuk görevi üstlenmiş, Rusya’ya karşı ağır yaptırımlarda bulunmuş, zirveler düzenlenmiş fakat herhangi bir sonuca (istenilen) varılamamıştır. 

Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenski katıldığı G-20 zirvesinde bu savaşı Rusya’nın bitirebileceğini ve bitirmek istemesini eylemleriyle kanıtlaması gerektiğini söyledi. Zelenski bu savaşın olabildiğince hızlı ve adil bir şekilde sonlanması gerektiğini savundu. Aynı zamanda bağımsızlık, toprak ve egemenlik konuşlarında Ukrayna’dan herhangi bir taviz vermesinin beklenmemesi gerektiğinin altını çizdi. Barış konusunda Rusya’nın güvenilmez olduğunu herkesin bildiğini ifade etti. 

Ukrayna Barış Formülünde toplam 10 madde yer aldı. Ukrayna liderin yol haritasında sırasıyla şu maddelere yer verdi:

1. Nükleer güvenlik

Avrupa'nın en büyük nükleer santrali olan ve şu anda Rus işgali altında bulunan Zaporijya ve çevresinde güvenliğin yeniden tesisine odaklanılması.

2. Gıda güvenliği

Ukrayna'nın, dünyanın en yoksul ülkelerine yaptığı tahıl ihracatının korunması ve güvence altına alınması.

3. Enerji güvenliği

Rus enerji kaynakları üzerindeki fiyat kısıtlamalarına odaklanmanın yanı sıra Ukrayna'ya, yarısı Rus saldırıları nedeniyle zarar gören enerji altyapısını onarması için yardım.

4. Esirlerin ve sürgünlerin serbest bırakılması 

Savaş esirleri ve Rusya'ya sürgün edilen Ukraynalı çocuklar dahil tüm tutukluların ve sürgün edilenlerin serbest bırakılması.

5. Toprak bütünlüğü

Ukrayna'nın toprak bütünlüğünün yeniden tesisi ve Rusya'nın BM Şartı uyarınca bunu yeniden teyit etmesi ki Zelenski bunun zaten "müzakereye bağlı olmadığını" söylemişti.

6. Rus birliklerinin geri çekilmesi 

Rus askerlerinin geri çekilmesi, çatışmaların durdurulması, Ukrayna'nın Rusya ile olan devlet sınırlarının yeniden tesisi.

7. Adaletin tesisi 

Rus savaş suçlularının yargılanması için özel bir mahkeme kurulması da dahil olmak üzere adaletin tesisi.

8. Çevrenin korunması

Ekosit (ekolojik tahribat), mayın temizleme ve su arıtma tesislerinin restorasyonuna odaklanarak çevrenin korunması.

9. Çatışmanın tırmanmasının önlenmesi

Ukrayna için garantiler de dahil olmak üzere Avrupa-Atlantik alanında güvenlik mimarisinin oluşturulması.

10. Savaşın sona erdiğinin teyidi

Savaşın sona erdiğinin teyidi olarak ilgili taraflarca imzalanmış (bağlayıcılığı bulunan) bir belge.

Zelenski G-20 zirvesinde, söz konusu tüm maddelerin Birleşmiş Milletler Şartı’na ve uluslararası hukuka dayandığını belirtti. Açıkladığı bu formül ile birçok hayatın kurtulacağını, uluslararası güvenlik ve barış ortamının yeniden tesis edileceğini, uluslararası hukukun üstünlüğünün kanıtlanacağını ve uluslararası sistemin istikrara kavuşturulacağını vurguladı. 

Zelenski toplantı sırasında G-20 Zirvesi’nden G-19 olarak bahsederek Rusya’nın bu zirveden çıkartılmasını gerektiğini de ima etti. 

Rusya ise Zelenski’nin barış önerisini reddetti ve Ukrayna’nın yaklaşık beşte birini oluşturan hiçbir toprak parçasından vazgeçmeyeceğini söyledi. Aynı zamanda Rusya bu bölgeleri kurtarılmış bölge/Rusya’ya referandumla katılan bölgeler, daha doğrusu Rus toprağı olarak görüyor. Bu manada Rus tarafı bir değişiklik yapmaya niyetli olmadığını ifade ediyor. 

Bu arada Rusya Dışişleri Başbakanı Sergey Lavrov, bahsi geçen Barış Formülünün “gerçekçi olmadığını” ifade etti. Buna karşılık İngiltere Başbakanı Sunak, Ukrayna’da süregelen yasa dışı savaş sonlanmadan Rusya’nın masada meşru bir yeri olamayacağını açıkladı. 

Zelenski halen Rusya’nın kendilerinin önerdiği Barış Formülünü uygulamaya yanaşmamasıyla savaşı sürdürme isteğini açıkça gösterdiğini savunmaya devam ediyor.

Sonuç

Kısaca özetlemek gerekirse Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenski’nin G20 Zirvesi’nde sunduğu Barış Formülü uzun zamandır süren Rus işgalini sonlandırmak için oldukça önemli bir açılımdı. Zelenski, zirvede bulunan devletleri vicdan ve uluslararası hukuk doğrultusunda doğru seçim yapmaya davet etmişti. 22 Aralık’ta Zelenski’nin Washington’a yaptığı ziyarette Biden, Zelenski yönetimiyle barış konusunda aynı vizyonu paylaştığını ve ABD’nin Ukrayna’nın kendini savunabilmesi konusunda destek vermekte kararlı olduğunu kamuoyuna açıklamaktan çekinmedi. Aynı şekilde Almanya, Japonya, İtalya, Kanada, Fransa da savaşın devam ettiği her durumda Ukrayna’dan desteklerini esirgemeyeceklerini açıkladılar. 

Zelenski’nin önerisi başta İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, birçok Batılı ülke tarafından desteklenmesine rağmen Rus tarafında gereken yumuşama olmadı. Ancak Putin’in zaman zaman barış antlaşmasına sıcak baktığına dair açıklamalarını değerlendirdiğimde, Zelenski’nin barış formülünün er ya da geç görüşme masasında konuşulacağına inanıyorum.