Rus Patrona Halil'i Prigozhin ve Wagner Grubunun, Putin ve Oligark Sistemi Karşısında Başarı Şansı Var mı?

Wagner Nasıl Ortaya Çıktı?

Sovyetlerin yıkılması sonrasında bir denge unsuru olarak ortaya çıkan Batı’yla büyük oranda uyumlu politikalar sergileyerek Rusların bir anlamda tamamen çökmesine engel olan bir yapının inşa edilmesinde öncü rol oynayan Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Boris Yeltsin'in 31 Aralık 1999 tarihinde istifa etmesinin ardından, Rus Anayasası gereği, üç ay içerisinde devlet başkanlığı seçimi yapılıncaya kadar bu görevi vekaleten eski bir KGB ajanı olan Putin üstlendi. Putin, bu kısa dönemi ve KGB’deki bağlantılarını, organizasyonel yeteneklerini çok iyi kullanarak, Rusya'da yapılan başkanlık seçimlerinde %50'nin üzerinde oy almayı ve seçimin daha birinci turunda devlet başkanı seçilmeyi başardı. O döneme Rus siyasi arenasında pek ismi bilinmeyen Putin, bir anda Rus devlet aygıtının en tepesine oturup, eski “Rus Çarlığı” tarihsel söylemlerine dayanan, kendi oligarşik ve yayılmacı devletini inşa etti, bir daha kalkmamak üzere iktidar koltuğunu iyice sağlamlaştıracak her adımı attı. 

Rusya’nın Putin liderliğinde küresel bir güç olarak dünya sahnesine dönüşü için Kremlin’in merkezde olduğu bir yapılanmaya ihtiyaç duyuluyordu. Rusya’nın yayılmacı kültürünün dışarda devam edebilmesi için de Rus diplomasisi yanında farklı araçlar da gerekiyordu. Bu araçlardan biri olarak ortaya çıkan Wagner, doğrudan doğruya Putin’in kontrolünde olan bir dış paramiliter paralı asker grubu olarak Kremlin’in dış politikasında ‘sert güç’ işlevini başarıyla gören bir aygıta dönüştü.

Grubun yönetimi bir bakıma Putin yönetimine dayanıyor. Putin bu paralı askerleri, Rus güvenlik güçlerinin bir parçası olduğunu da saklamıyor. Her ne kadar Wagner’in kurucusu Rus iş adamı Yevgeny Prigozhin olarak biliniyor olsa da, esasında başlangıçta grubu kuran kişi, Rus eski askerî istihbaratçılarından Dimitry Valeriyeviç Utkin’dir. Sonrasında Utkin’in fiili yönetimindeki faaliyetlerini yürüten bu paralı asker grubu, Vladimir Putin’e yakınlığıyla bilinen bir isim olan Prigozhin’in himayesinde gelişmiştir. Prigozhin, Rusya'nın en büyük yemek hizmeti sağlayıcısı Concord Catering şirketinin kurucusu ve sahibidir. 

Wagner İsimli Özel Paralı Asker Grubu, Rus Dış Politikasının Sert Gücü Haline Geliyor

Zamanla Prigozhin’in özel ordusuna dönüşen Wagner Grubunun paralı askerleri, ilk olarak Kırım'da ve Ukrayna'nın doğusunda görüldü. Bu grup, Rus istihbaratının derin desteği ile 2014 yılında Kırım’ın dolaylı ama süratle işgali için altyapıyı hazırladı. Grubun dahil olduğu savaşlardaki asli görevi, Rus ordusunun gizli bir yansıması olarak sahada faaliyet göstermek, Moskova'nın bazen savaşlara örtülü olarak dahil olması gerektiğinde devreye girmek, Rusya’nın uluslararası hukuku delmeden yapması gereken dış operasyonlarına kılıf oluşturmak için Wagner devreye giriyor. Grup, dış ülkelerde dahil olduğu savaşlarda, dost rejimlere güvenlik ve eğitim sağlıyor, gerektiğinde o ülkeden veya dünyanın çeşitli bölgelerinden topladığı paralı askerleri Rusya’nın desteklediği rejimi ayakta tutmak için muhalif gruba karşı yürütülen çatışmalarda kullanıyor. Özellikle Orta Afrika’daki ülkeleri kendine hedef ülkeler olarak belirleyen Rusya, enerji politikaları ve inşa ettiği nükleer santraller ile bunların güvenliğinin sağlanması söylemiyle bu ülkelerde Wagner’e yaşam alanı açıyor. Bu arada Wagner, gerektiğinde parası karşılığında başka ülkelerin güç politikalarına da hizmet edebiliyor. 

Wagner 2014'ten itibaren Suriye’deki Rus operasyonlarının bir parçası haline geldi. Wagner, çok sayıda deneyimli emekli Rus özel kuvvet personelini bünyesine kattı ve  Suriye'de Rus Ordu birlikleri ile eşgüdümlü olarak ülkenin hemen hemen bütün kesimlerinde görevler icra etti. 2018 yılında rejim güçleriyle ortaklaşa yürüttüğü bir operasyon esnasında Amerikan savaş uçaklarına hedef olan Wagner’in paralı askerlerinden 200 kadarı hayatını kaybetti. Böylece grubun Suriye'deki varlığı açığa çıkmış oldu.

Bu arada, Pentagon’un iddiasına göre, Birleşik Arap Emirliklerinden sağlanan finansman karşılığında 2019 yılının Nisan ayından itibaren Libya’da isyancı General Hafter’in yanında Wagner Grubunun aktif bir şekilde yer aldığını görüyoruz. Birleşmiş Milletler destekli Libya Hükümetine karşı mücadele veren Hafter ve Wagner, Türkiye’nin de aktif desteklediği Libya’nın resmi hükümet güçleri karşısında tutunamadı. Libya ve Suriye’de güç kaybetmiş olsa da, Wagner Grubu, Afrika’da ve Ukrayna’da nüfuzunu koruduğu, önemli askeri eylemler gerçekleştirmeye devam ettiği biliniyor. Rusya’nın ‘yeni savaş yöntemleri’ için kullandığı önemli bir aparat olarak hizmet vermeye devam ediyor.

Wagner Grubu Rusya’da Darbe mi Yapıyor?

Rus dış politikasının artık örtülü bir aygıtı olmaktan çıkan Wagner Grubu, iç politikada da kendine nüfuz alanı açma arayışında. Uzayan Rusya-Ukrayna Savaşında yıpranan Rus Savunma Bakanlığı ile Rus Genelkurmay Başkanlığı üst yönetimi, Prigozhin’in, dolayısıyla da Wagner’in hedefi haline gelmiş durumdadır. Ortada, Rus oligarklarının iç savaşı ve ülke içindeki güç mücadelesinin dışa yansıyan bir görüntü var. Prigozhin, “Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov'un, Rus Silahlı Kuvvetlerini kullanarak, Wagner Grubunu yok etmek için operasyonlar düzenlediklerini ve buna direnmek için karşı eyleme geçtiklerini” ifade etmesi, bir anda “Rusya’da Darbe Teşebbüsü” iddialarının gündeme gelmesine neden oldu. Uzun süredir Rus yönetimine yönelik sert eleştirilerde bulunan Prigozhin, Ukrayna savaşını "bir avuç yaratığın" (Şoygu ve Geresimov’u kasdediyor) çıkardığını söylüyordu. Onun bu açıklamasının Şoygu-Geresimov ikilisinin Wagner’e karşı harekete geçmesine neden olduğunu değerlendiriyorum. Nitekim, Rus silahlı kuvvetleri, Wagner'i resmen vurdu. Böyle bir saldırının Putin’in haberi olmadan gerçekleştirilmesi mümkün mü? Şüphesiz değil. 

Şimdi dışardan bakıldığında, Putin, "devlet içinde devlet" kurmanın sonuçlarını yaşıyor diyebiliriz. Wagner, Putin'in özel ordusu gibiydi şimdi Putin'e meydan okuyor. Rus ordusu karşısında bu türden paralı asker grubunun şansı olamayacağı görülüyor. Ancak, Wagner’in meydan okuma cüretini göstermesi bile Putin için başlı başına sıkıntılı bir sürecin yaşanmakta olduğunun işaretlerini veriyor. Her ne kadar Prigozhin hedefe Putin’i koymuyor olsa da, bu meydan okumaya karşı zafiyet sergilemesi halinde, Putin iktidarının nefesinin, Putin’in nefesinden önce kesilebileceği korkularını tetikliyor. Şüphesiz Putin, bu noktada bu eylemin bir silahlı isyana dönüşmesine izin vermeyecektir ama ya olaylar kontrolünden çıkarsa? 

Putin Wagner’in Rusya'daki darbe çağrısını görmemezlikten gelemez. Prigozhin’in “Bütün vatanseverler sokağa çıksın!” söyleminin arkası boş olmayabilir. Kremlin’in istihbarat kanalları, Prigozhin’i artık tehdit olarak niteliyor olmalı ki, Prigozhin’e ihtar niteliğindeki Rus ordusu Wagner’in askerlerinin bulunduğu kamplara düzenlediği füze saldırılarıyla gereken gözdağını verdi.

Prigozhin, Patrona Halil’in Başarısını Gösterebilir mi?

Wagner İntikam Peşinde: “Yolumuza Çıkanı Yok Edeceğiz”

Prigozhin’in; "Rus Silahlı Kuvvetleri, Wagner kamplarına füze saldırısı düzenledi. Çok sayıda yoldaşımız öldü, bu savaşa nasıl cevap vereceğimizi biz belirleyeceğiz. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Rusya Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov cezalandırılmalı. Ülkenin askeri liderliğinin getirdiği kötülük durdurulmalı. Askerlerin hayatlarını ihmal ediyorlar. Onlar adalet kelimesini unuttular, biz onu geri getireceğiz. Binlerce Rus askerinin hayatını mahveden ve adamlarımızı yok edenler cezalandırılacak. Bize karşı koymaya çalışan herkesi tehlike olarak değerlendirip yolumuz üzerindeki kontrol noktaları da dahil olmak üzere anında yok edeceğiz" beyanını tüm dünya duydu.

Wagner şefi Rostov askeri karargahında olduğunu iddia ediyor; Moskova onu 'iç çatışma' başlatmaya çalışmakla suçluyor. Yevgeny Prigozhin, Rus ordusunu roket saldırısında güçlerini hedef almakla suçladıktan sonra 'intikam' almaya yemin etti. Rus yönetimi ise, orduya saldırı çağrısının ardından Wagner şefine 'silahlı isyan' soruşturması açtı. Gelişmelerin nereye varacağını, Putin'in ne yapacağını, yaşananların Rusya-Ukrayna Savaşı'na yansıması olup-olmayacağını (barış gelebilir mi?) tüm dünya merakla takip ediyor. 

Osmanlı’daki Patrona Halil Ayaklanmasının Sonucuna Benzeri Bir Başarıyı Prigozhin Gösterebilir mi?

Rusya’da sanki modern zamanların Patrona Halil ayaklanması yaşanıyor. Hatırlayacak olursak, kendisi de bir Yeniçeri (bir çeşit paralı/profesyonel ordu) askeri olan Patrona Halil idaresindeki ayaklanma, 1730 yılında Lale Devri’nde yapılmıştı. Dönemin yönetiminden hoşnut olmayan kitlelere önderlik eden Patrona Halil’in adamları, bu isyanla birlikte Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’yı idam etmişler ve Sultan III. Ahmed’i de tahttan indirerek, yerine yeğeni I. Mahmud’u tahta geçirmişlerdir. 

Şimdi Wagner benzer bir yönetim değişikliğini Kremlin için tetikleyebilir mi? Patrona Halil gibi Rus askerî yönetiminden hoşnutsuzların temsilcisi haline gelen ve “adalet” isteyen “Prigozhin’in başarılı olma şansı var mı? Bu hareketin arkasında CIA’in parmağı var mı? Putin bu isyanı nasıl bastıracak?” benzeri sorular cevabını bulmayı bekliyor.

Prigozhin, bu isyanın sinyallerini birkaç aydır ortaya attığı söylemlere veriyordu. Söylediklerine Kremlin’in tepkisini ölçmeye, kendi gücünün sınırlarını test etmeye çalışıyordu. Muhtemelen Prigozhin, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan bıkan ve dışarıya çok yansımasa da, tüm doğal kaynak zenginliğine rağmen ekonomik çöküntü içine kısmen giren Rusya’nın liderliğine soyunuyor olabilir. Bunu yaparken, Amerikan diplomasinin de kendisine örtülü destek verdiğini değerlendiriyorum. 

İsyandan önce Prigozhin’in, "Savunma bakanlığı halkı ve devlet başkanını kandırmaya çalışıyor. Ukrayna ordusunun büyük bir karşı atağa geçeceği, bunu yaparken Ukrayna’nın tüm NATO blokuyla birlikte hareket edeceği hikayesini yaymaya çalışıyor" diyordu. Prigozhin ayrıca Rusya yönetiminin Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy ile müzakere ederek savaşı önleyebileceğini de iddia ediyordu. "Savaş ne içindi? Savaş, Şoygu'nun bir kahraman olduğunu tescilleyen bir yıldızı alması için yapılıyor. Çünkü Rusya'yı yöneten oligarşik klanın savaşa ihtiyacı vardı" şeklinde görünürde Rus Savunma Bakanını hedefine koyan ancak Kremlin’i topun ağzına koyan açıklamalarıyla dikkat çekiyordu. Tüm bu açıklamalar, Amerikan ve genel olarak Batı siyaseti, söylemleri ile paralellik gösterdiğini herkes gibi Putin de görüyordu. 

Bu nedenle, ortada örtük bir Prigozhin-Putin savaşı var. Vladimir Putin'in iktidarının tehdit altında olduğuna dair henüz bir işaret olmasa da bu dramatik olayın Putin'in itibarına zarar verme olasılığını yüksek görüyorum. Rus oligarkların bu olayın tırmanma derecesine göre Putin’in yanında kalma veya karşısına geçme olasılığını Putin’in dikkate alma zorunluluğu bulunmaktadır. Her halükârda, Wagner’in şansının Putin ve oligark sistemi karşısında şansının pek yüksek olmadığını değerlendiriyorum. 

Öte yandan Putin'in bugün halka yaptığı çağrıda kullandığı dil, yine de bir endişe içinde olduğunu ve sayıları 25.000 civarında olduğu söylenen Wagner askerlerine karşı işinin o kadar da kolay olamayacağını gösteriyor. Putin: "... Rostov-on-Don'daki durumu istikrara kavuşturmak için kararlı adımlar atılacak. Zor kalır. Sivil ve askeri kontrol departmanlarının işleyişi fiilen engellendi. Rusya Devlet Başkanı ve Başkomutan olarak, bir Rusya vatandaşı olarak, ülkeyi savunmak, Anayasayı, vatandaşların yaşamlarını ve güvenliklerini, özgürlüklerini korumak için her şeyi yapacağım. Askeri isyanı hazırlayanlar, muharip kardeşlere karşı silah kaldıranlar, Rusya'ya ihanet etmişlerdir ve bunun bedelini ödeyeceklerdir. Ve suça sürüklenenlerden, bu çok önemli, trajik, tekrarı olmayan hatayı yapmamalarını istiyorum. Tek doğru seçimi yapın - suç eylemlerine katılmayı bırakın. Bizim için kutsal olanı savunacağımıza ve koruyacağımıza inanıyorum. Ve vatanla birlikte tüm zorlukların üstesinden geleceğiz, daha da güçleneceğiz.”

Kuzey Osetya Cumhuriyeti Başkanı ile Luhansk ve Donetsk Halk Cumhuriyetleri Başkanları Rusya Devlet Başkanı Putin'e ve Wagner'e karşı mücadelesine destek verirken, "Cumhuriyetler" Wagner PMC Grubu içerisinde yer alan vatandaşlarının Yevgeny Prigozhin tarafından kendilerine verilen tüm emirleri reddetmeleri gerektiğini belirttiler. Durum kontrol altına alınıyor.

Bir şekilde bu isyan kısa süre içerisinde bastırıldığında veya uzlaşmaya varıldığında, Prigozhin liderliğindeki Wagner lağvedilerek, artık bu örgüte ihtiyaç kalmadığı da deklare edilebilir veya Prigozhin yerine yeni bir görevlendirme yapılarak, Wagner’in kabuğunda değişikliğe gidilmesi yeğlenebilir. 

Kaynakça

Suriye Gündemi, “Wagner Grubu Kurucusu ve Lideri: Dimitry Valeriyeviç Utkin”, 10 Aralık 2019, https://www.suriyegundemi.com/wagner-grubu-kurucusu-ve-lideri-dimitry-valeriyevic-utkin

Patronlar Dünyası Haber, “Portre: Wagner nedir? Wagner ne zaman kuruldu? Wagner’in tarihi…”, 24 Haziran 2023, https://www.patronlardunyasi.com/haber/Portre-Wagner-nedir-Wagner-ne-zaman-kuruldu-Wagner-in-tarihi-/282448

Türkiye Gazetesi, “Wagner, Rusya'da darbe çağrısı yaptı: Bütün vatanseverler sokağa çıksın”, 24 Haziran 2023, https://www.turkiyegazetesi.com.tr/dunya/ruslar-ukraynada-birbirine-dustu-wagnerin-kamplarina-fuze-saldirisi-yapildi-972825

GZT On, Rus Ordusunun Paralı Askerleri, 21 Eylül 2021, https://youtube.com/watch?v=YMnhaScD89s&feature=share7