Site İçi Arama

ua-iliskiler

Türk-Amerikan İlişkisinde Çuval Hadisesi Unutulmalı mı?

Binada bulunan 1 albay, 2 binbaşı dahil 11 Türk askerini tutukladılar. Üstelik, tutuklanan askerlere el-Kaide militanı muamelesi yapıldı. Başlarına çuval geçirildi. Bu şekilde Türk askerlerini Bağdat’a götürdüler.

1 Mart 2003 Tezkeresinin Reddedilmesinin Etkileri:

1 Mart Tezkeresi’nin reddedilmesi, Türk-Amerikan ilişkileri bakımından bir kırılma noktası olarak tarihteki yerini almıştır. 

Türk-Amerikan ilişkileri tezkere kriziyle derinden sarsılmıştır. Tezkere öncesindeki yapılan görüşmeler, alınan kararlar, verilen izinler, askerî harekât hazırlıkları, harcamalar vb. yönüyle, tezkerenin çıkması adeta bir ‘formalite’ olarak görülmüştür. Ancak, Türk kamuoyundaki savaş karşıtlığının da etkisiyle TBMM’de tezkerenin kabul görmemesi, Amerikan tarafında ciddi bir hayal kırıklığına neden olmuştur. 

Bunun en büyük yansıması, Irak harekâtının planlama safhasından icrasına kadar tüm safhalarda görev alan Amerikan askerî bürokrasisinin, Irak’ta karşı karşıya kaldıkları her başarısızlıkta ve belki de her can kaybında, “kuzeyden cephe açılmış olsaydı, bunları yaşamadan kolaylıkla bu işi halledecektik” benzeri değerlendirmeleri gündeme gelmiştir. 

Çuval Hadisesi (Hood Event):

Amerikan askeri bürokrasisi; kendi muhatapları Türk askerî bürokrasisini tezkereden sorumlu tutma yönünde bir anlayış geliştirmiştir. Özellikle o dönemde Türkiye’de var olduğu iddia edilen “askerî vesayet” durumu da göz önüne alındığında, Türk askerini “sorumlu görme” yaklaşımı Amerikalıların kolayına gelmiştir. Sonuçta Irak’taki Amerikan askerî çevreleri, Irak’ın kuzeyinde görev yapmakta olan Türk Özel Kuvvetler Komutanlığı personelini ‘hedef’ almışlardır.

3 Temmuz 2003 tarihinde Amerikan 173’üncü Hava İndirme Tugayına bağlı Amerikan askerleri, Irak’ın kuzeyindeki Süleymaniye şehrindeki Türkmen Cephesinin binasına baskın düzenlemişlerdir. Amerikalılara göre Türk personeli, Kerkük Valisine karşı suikast girişiminde bulunmak üzere o binada konuşlanmışlardı. 

Bu gerekçeyle, binada bulunan 1 albay, 2 binbaşı dahil 11 Türk askerini tutukladılar. Üstelik, tutuklanan askerlere el-Kaide militanı muamelesi yapıldı. Başlarına çuval geçirildi. Bu şekilde Türk askerlerini Bağdat’a götürdüler. Bu arada, Amerikan kuvvetlerinin saldırgan tavrından bölgede bulunan İngiliz yazar Michael Todd da nasibini aldı ve Amerikalı askerlerce Türk askeri sanılarak tutuklandı. 

Çuval hadisesinden ancak iki gün sonra, 5 Temmuz 2003 tarihinde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney telefonla görüştü. Neticede tutuklanan Türk askerleri, olaydan ancak 60 saat sona serbest bırakıldı. Dönemin Genelkurmay Başkanı Hilmi Özkök, bu rezaletin iki ülke arasında bir “güven krizi”ne neden olduğunu belirtti ve Türk medyası da bu olaydan sonra “Çirkin Amerikalı” ve “Bu Ne Biçim Stratejik Ortak” gibi sert sözlerle ABD Ordusu’nu kınadı.

Tutuklamaya gerekçe olacak “iddialarını” doğrulamak için büyük miktarlarda patlayıcı, fünye, AK-47’ler ve diğer mühimmatın ele geçirildiğine açıklayan bölgedeki Amerikan askeri otoriteleri, iki ülke arasındaki ilişkilerin çok nazik bir dönemden geçmesine neden oldu. Amerikan askerlerine rehberlik eden Kürt yetkililer ise, Türk askerlerinin yeni seçilen Kerkük Valisi’ni suikastla öldürme hazırlığında olduğunu iddia ettiler. 

Wikileaks belgelerine göre, o dönemde ABD’nin Ankara Büyükelçisi olan Robert Pearson’ın Washington’a ilettiği ve ABD Büyükelçiliği Baş Müsteşarı Robert Deutsch’un kaleme aldığı kriptoda da Kürt kaynaklarının iddia ettiği Kerkük Valisi’ne suikast iddiası yer almıştır. Kriptoda 22 Nisan 2003 tarihinde Kerkük’te üniformasız gezerken tutuklanan ve sınır dışı edilen Türk askerlerinden bahsedilmiştir. Kriptoda, 2003 yılının Nisan ayında yapılan askeri toplantıda, iki tarafın da altına imza koyduğu bir kararla, Irak’taki Türk askerî personelinin her zaman üzerinde kimlik ve üniforma taşıması gerektiğinin kabul edildiği ifade edilmiştir. Süleymaniye baskınında gözaltına alınan Türk askerlerinin üzerlerinde üniforma ve kimlik kartı olmadığına dikkat çekilmiştir.

Çuval Hadisesinin Etkileri:

Çuval Hadisesi, tezkere krizinden sonra Türk-Amerikan ilişkilerini derinden sarsan bir etki yaratmıştır. İki ülke arasında güven ortamı neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Özellikle Türk kamuoyunun unutamayacağı bir leke olarak Türk tarihine geçmiştir. Türkiye’de Amerikan karşıtlığı kalıcı hale gelmiştir.

“Çuval hadisesi ortak araştırma grubu” soruşturması sonucunda yapılan açıklamada, 'ABD tarafı, Türk tarafının askeri personeline yapılan muameleye ilişkin kaygılarını not etmiştir' dendi. Yani, ABD, Süleymaniye krizi nedeniyle Türkiye'den özür dilemedi. 

Türk-Amerikan görüşmeleri neticesinde, o dönemde artık Irak’ta Türkiye’nin doğrudan muhatabı haline gelmiş olan ABD; Türk askerinin bölgede kalmasını kabullendi. ABD’nin Bağdat’taki merkez karargahında ve diğer bölgelerindeki karargahlarında Türk irtibat subayları görev yapmaya başladı. İrtibat subayları aracılığıyla her iki ülkenin birbirinin askerî faaliyetlerinden haberdar olmasında mutabık kalındı. 

Bu mutabakatla, Amerikalılar, PKK hakkında sahip oldukları istihbaratı Türkiye ile paylaşmayı kabul ettiler. Türkiye böylece KDP ve KYB'nin silahlandırılmasının önüne geçebileceğini umdu. Ancak sonraki yıllardaki gelişmeler bu yönde seyretmedi.

Sonuç:

Sonraları Erdoğan-Bush arasında yeniden kurulan ‘kişisel dostluk’ sayesinde, 1 Mart 2003 tezkeresiyle başlayan ve ‘Çuval Hadisesi’ ile doruğa çıkan uzun buhranlı dönemin geçici olarak üstünü örtme yoluna gidildi. 

Kaynaklar:

Howard M. Ve Goldenberg S. (2003). “US arrest of soldiers infuriates Turkey”. The Guardian. 8 Temmuz. Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2003/jul/08/turkey.michaelhoward.

Örmeci O. (2020). “Türk-Amerikan İlişkilerinde 8 Büyük Kriz”. IJEASS Aralık. 3(2). 63-84. Erişim Adresi: http://ijeass.gedik.edu.tr/tr/download/article-file/1469531.

Türkmen İ. (2005). “Sorunlu İttifak (2)”, Hürriyet Gazetesi, 29 Nisan.

Uslu N. (2000), “Türk-Amerikan İlişkileri”, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara.

Dr. Hüseyin Fazla
Dr. Hüseyin Fazla
Tüm Makaleler

  • 05.07.2022
  • Süre : 4 dk
  • 2094 kez okundu

Google Ads