Ukrayna Jeopolitiği Bağlamında Rusya'da Sivil-Asker İlişkisi: Bölüm-5 (Son)

Sergey Şoygu

Sergei Kuzhugetovich Shoigu, 2012'den beri Rusya'nın savunma bakanı olarak görev yapan bir Rus politikacı ve ordu generalidir. Shoigu, 2012'den beri Bağımsız Devletler Topluluğu Savunma Bakanları Konseyi başkanı olarak da görev yapmaktadır. Shoigu, 1991'den 2012'ye kadar acil durumlar bakanlığı ve 2012'de kısa bir süre Moskova Oblastı valisi olarak görev yaptı. Vladimir Putin'in yakın bir sırdaşı ve müttefiki olan Shoigu, Putin'in yakın çevresinin silovikisine aittir. 23 Şubat 2022'de Avrupa Birliği, Shoigu'yu Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını ve ayrıca Ukrayna'nın istikrarını ve güvenliğini zayıflatan ve tehdit eden eylem ve politikaları aktif olarak desteklemekten ve uygulamaktan sorumlu olarak kabul etti. 25 Şubat 2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından ABD, Shoigu'yu Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar ve Engellenen Kişiler Listesine ekledi.

Sergey Lavrov

Sergey Viktorovich Lavrov, 2004 yılından bu yana Rusya Dışişleri Bakanı olarak görev yapan bir Rus diplomat ve politikacıdır. Lavrov, 1994-2004 yılları arasında Rusya'nın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi olarak görev yapmıştır. Lavrov, Putin'in işgali "Ukraynalıları baskıdan kurtarmak" için emrettiğini iddia etti. Aynı gün ABD, İngiltere, AB ve Kanada, Putin'in yanı sıra Lavrov'a yönelik yaptırımları açıkladı. ABD, Lavrov'u Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar ve Engellenmiş Kişiler Listesine ekledi. 26 Şubat'ta Avustralya, Lavrov'a benzer yaptırımları açıkladı.

Bunlar, Başkan Putin'i günlük bazda çevreleyen ve onun yakın çevresini oluşturan halkadır. Örneğin. Siloviki üyelerinin listesi uzayıp gidiyor ve her biri farklı geçmişlerden geliyor, ancak toplu olarak Siloviki üyeleri olağanüstü bir sert güce ve onu kullanma iradesine sahiptir.

Siloviki üyeleri için; ulusal gündem, Rusya dışından gelen tehditlere ek olarak iç güvenliği de ön planda tutmak olarak öne çıkmaktadır. Siloviki, kamu düzeninin bir numaralı öncelik olduğuna inanıyor, çünkü Rusya 20. yüzyılda iki kez, yani önce Rus İmparatorluğu ve daha sonra Sovyetler Birliği olarak iki kez parçalanmıştır. Siloviki için; üçüncü bir parçalanma olasılığının önlenmesi isteniyorsa, kamu düzeni ve güvenliği her zaman öncelikli olarak sağlanmalıdır.

Aslında Devlet Başkanı Putin'i devirmeye yönelik gerçek tehditler Oligarklardan değil, Sloviklerden geliyor. Putin ve Rus oligarşik ekibi arasında bir tür güç paylaşımı anlaşması var, ancak bu tek taraflı ve çoğunlukla ekonomik boyutla sınırlandırılmış durumdadır. Böylece Putin, Rusya'da ve yurtdışında büyük para kazanan kuruluşları oligarkların yönetmelerine izin veriyor ve karşılığında kendi fonlarını aklamasına veya kendi fonlarını oluşturmasına veya faydalı gördüğü başka ne varsa onun elde edilmesine bu sistem destek oluyor. Ancak oligarkların, Rusya'daki polis veya diğer silahlı güvenlik güçleri gibi sert güce doğrudan erişimi yok. Bu yönüyle Putin'e tehdit olarak görülmüyorlar.

Bu noktada Putin'e yönelik asıl tehdit, Rusya'nın güvenlik ve askeri seçkinlerini tanımlamak için gevşek bir şekilde kullanılan Rusça bir kelime olan siloviki'den geliyor. Bunlar, şu anda Rus güvenlik konseyi sekreteri olan Nikolai Patrushev ve Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) başkanı Alexander Bortnikov'un yanı sıra diğer mevcut ve eski üst düzey güvenlik yetkilileri gibi insanlarla bağlantı içindeler. Patrushev ve Bortnikov gibi adamlar sadece sert güce sahip değiller, aynı zamanda onu nasıl kullanacaklarını da biliyorlar ve buna meyilliler. FSB'de yaklaşık 160.000 Sınır Muhafız Teşkilatı üyesi ve ayrıca kolluk kuvvetlerine bağlı binlerce silahlı personel bulunuyor. Ancak FSB'nin gücü yalnızca şiddet uygulayabilmesinden kaynaklanmıyor; organizasyonun oldukça gizli tutulan yapısı asıl gücünü oluşturuyor. FSB memurları, en hassas operasyonlarını kesinlikle küçük gruplara ayrılmış halde tutarak gizli çalışma konusunda yeteneklidir. Putin bunu çoğundan daha iyi biliyor, çünkü bir zamanlar bu örgütü kendisi yönetiyordu. Siloviki, Rus kleptokrat sistemi için ciddi bir tehdit ortaya çıktığında bu ölümcül sert güç ve gizlilik karışımını kullanmaya isteklidir. Bunun nedeni, güvenlik seçkinlerinin güçlerini sistemden almasıdır. Tüm operasyon tehdit edildiğinde esneyebilir; sokak protestoları belli bir dereceye kadar tolere edilir. Devletin çevresindeki Sovyet cumhuriyetleri, özerklik ve hatta bağımsızlık ilan ederek dağılmaya başlarken, silovikiler, ülkenin dağılmasına ve bildikleri gibi topladıkları gücün dağılmasına yol açacağından korktukları büyük bir bozulmaya tanık olabilirler. Geçmişte, güç ve zenginlik elde ettikleri komünist sistemi daha da ileri götürmek yerine araya girerek Gorbaçov'u tatildeyken gözaltına aldılar. Sonunda, darbe girişimi başarısız oldu, ancak Gorbaçov rejiminin ve tüm Sovyetler Birliği'nin sonunun da başlangıcı oldu. Putin'in ne oligarklardan ne de sıradan Ruslardan çok az tehdit göreceğini belirtmek gerekir. Her ikisini de bastırmak için mekanizmaları var ve geçmişte bunu etkili bir şekilde yaptı.

Putin'e siyasi olarak meydan okumaktan 10 yıl hapis yatan ve şimdi Londra'ya sürgün edilen Mikhael Khodorskovskiy'nin kaderini hiçbir oligark unutmayacak. Öte yandan Siloviki Putin için çok daha ciddi bir tehlike oluşturuyor. Güvenlik seçkinleri sistemin çürümekte olduğunu algılarlarsa, çıkarlarını korumak için ne gerekiyorsa yapacaklardır. Ellerinde Putin'i tehdit edecek silahları ve personelleri var. Putin'in radarı altında nasıl çalışacaklarını biliyorlar, çünkü radarın kendisinden sorumlu olanlar da zaten onlar. Putin'in Siloviki'yi izlemek için bazı araçları olduğunu varsaymak makul olsa da, elindeki diğer tüm konular göz önüne alındığında, eylemlerini sürekli ve büyük bir hassasiyetle takip edemeyecektir. Ukrayna'nın işgali, Rus devletinin yaşayabilirliğini tehdit eden soldurucu bir yanıtı tetikledi. 1991'de olduğu gibi, ülke ciddi bir risk altındadır. Son otuz yıldır kendilerini iktidarda tutan kleptokrat otokrasinin ağır çekimde çözülmesini izleyen Siloviki, Putin rejimini sona erdirme yeteneğine sahip. Her an harekete geçmeye karar verebilirler.

Sonuç:

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, jeopolitik hakimiyet beklentileri doğrultusunda başlattığı yeni savaşla ilgili açıklamalar yaptı. Bu açıklamada, kendisini dinleyen seçkin izleyicilerine Büyük Peter'in bir rol model olduğunu söyledi. Büyük Petro'nun nihayetinde Baltıklardan Karadeniz'e kadar olan toprakları fethettiği gerçeği göz önüne alındığında, Başkan Putin, Rusya'nın bugün Ukrayna'yı işgalini yaklaşık üç yüzyıl önce Peter'ın yayılmacı savaşlarıyla eşitleyerek kendisini açıkça Rus çarıyla karşılaştırdı. Bununla birlikte, Başkan Putin ve Büyük Petro, acımasız bir otokrat olmalarına rağmen, Peter farklıydı. Deli Petro, St Petersburg'u "Avrupa'ya açılan bir pencere" olarak inşa eden ve o kıtayı susamış bir şekilde dolaşan, Batılı fikirlerin, bilimin ve kültürün büyük bir hayranı olduğu Büyük Petro farklı kişisel özelliklere sahiptir. Rusya'nın moderniteye doğru sürüklenmesine yardımcı oldu. Ancak Petro'dan farklı olarak Putin'in giderek daha baskıcı bir yönetim uygulaması Batı'ya bu pencereyi yavaş yavaş kapattı; Ukrayna'ya karşı savaşı başlattı. Rusya, Batı'nın kınama ve yaptırımlarına karşı meydan okumaya kararlı bir duruş sergiledi. Putin'in kendisi kesinlikle kuşatılmış olmaktan çok rahat görünüyordu. Bu noktada Putin'in siyasi kaderi, Çar Petro'nun siyasi kaderinden farklı şekillenecektir.

Çar Alexander'ın en yakın danışmanı General Alexy Arakcheyev'in de yardımıyla güçlü bir devlet yapısı kurması dolayısıyla Rus askeri güçlerinin Paris sokaklarına girmesi ve Fransız İmparatoru Napolyon'un tahttan çekilmesini sağlayan Çar Alexander ve Grandük Nicholas'tan Putin'in siyasi kaderi de farklı olacaktır.

1815 Viyana Toplantısı'nda, artık devrimlerin Avrupa'nın kurulu düzenini tehdit etmemesini sağlamak için bir “Kutsal İttifak”ın oluşturulmasını denetlediği Rus İmparatoru Alexsandr ve Rus Devleti için bir zafer anı. Kurtuluş ve Aralıkçılar Birliği'nin başarısız askeri darbesinin nedeni budur. Ancak Putin'in Rus ordusu, Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy'yi tutuklamak için Kiev'e girmeyi başaramadı, ayrıca Putin tüm Avrupa devletlerini ve NATO'yu Rusya'ya karşı birleştirmeyi başardı. Siloviki, darbe girişimi ile rejim değişikliği yolunda Kurtuluş Birliği ve Decembristler gibi örgütlenirse sonuç alma şansı yakalayabilir ancak şunu da belirtmek gerekir ki, bizzat Vladimir Putin acımasız bir güvenlik sisteminin ürünü olarak, kendisinin de buna hazırlandığını belirtmek gerekir. 1999'da iktidara geldiğinden beri bir sarayın veya askeri darbenin yarattığı risklerin Putin farkında olarak görev yapmaktadır. Sistemini buna göre kurma ihtimali oldukça yüksektir. Rus baskı aygıtının bir darbeyi önlemek için birden fazla mekanizması var. Putin çok iyi biliyor ki, eğer iktidardan düşecekse, bunun önceden tasarlanmış bir darbeden ziyade elit bir ayrılıkçı ekip olan Siloviki'den gelmesi muhtemeldir. 

Nikita Kruşçev'in 1950'lerde Süveyş Krizi, Sputnik'in fırlatılması, 1957 Suriye Krizi ve 1960 U-2 gibi büyük zaferler sayesinde güçlü bir desteğe sahip olduğu gerçeği göz önüne alındığında, Başkan Putin Nikita Kruşçev ile aynı siyasi kaderi paylaşabilir. Ancak 1960'ların başında, Kruşçev'in popülaritesi, politikalarındaki kusurların yanı sıra Küba Füze Krizi'ni ele alış biçimiyle aşınmıştı.

Yine de Sovyet sisteminin bir darbeyi önlemek için esasen üç ana mekanizmaya sahip olduğu belirtilmelidir: subaylar için parti üyeliği, siyasi komiserler ve askeriyeyi kontrol altında tutan istihbarat Örgütü. Günümüz Rusya'sında bu üç mekanizmadan yalnızca biri kalmıştır. Sovyet döneminden farklı olarak, Rus subayları genellikle parti üyesi değildir ve Rus ordusu özellikle politik olarak pasifize olmuştur. Rusya'da halen mevcut olan Sovyet sivil-asker ilişkileri sisteminin önemli bir unsuru olan ve silahlı kuvvetlerde görevlendirilmiş askeri karşı istihbarat ajanları ağının varlığı, Putin'i korumaktadır. Putin'in kontrolünün anahtarı budur. Putin ayrıca orduyu iç baskıdaki herhangi bir potansiyel rolden uzaklaştırmıştır. Ancak Siloviki Rus Ordusu içindeki istihbarat ağını kullanırsa, Başkan Putin askeri ayaklanma veya kendisine karşı saray darbesi ile karşı karşıya kalabilecektir.

Başkan Putin'in kurduğu ulusal muhafız ordusu, Rus Silahlı Kuvvetleri'nden ayrıdır. 2016 yılında Başkan Vladimir Putin tarafından imzalanan bir yasayla federal yürütme organı kuruldu. Ulusal Muhafızlar, Rusya'nın sınırlarının güvenliğini sağlamak, silah kontrolünden sorumlu olmak, terörizm ve organize suçla mücadele etmek, kamu düzenini korumak ve önemli devlet tesislerini korumakla görevlendirilmişlerdir.

Rosgvardyia, Vladimir Putin'in sivil çekişmeleri veya renkli devrim girişimlerini kontrol etmek için özel bir ordu yaratma girişimidir. Putin, düzenli orduyu iç baskı için kullanmak için herhangi bir nedeni ortadan kaldırmayı hedefliyor, Rus ordusunun darbe girişiminde bulunma teşviklerini azaltıyor. Mısır'ın Hüsnü Mübarek'inden Venezüella'nın Hugo Chavez'ine kadar diktatörler, orduyu kitlesel protestoları bastırmaya çağırmanın tehlikelerini öğrendiler. Diğer bir vaka ise, 19-20 Şubat 2014'te Yanukoviç'in güvenlik güçlerine protestoculara gerçek mühimmat ateşleme emri vermesi ve yaklaşık 70 kişinin ölümüne yol açması. Bununla birlikte, baskı protestoları bastırmak yerine, protestoların yoğunlaşmasına ve kilit güvenlik servislerinin ve rejimin üst düzey isimlerinin kaçmasına yol açtı. Kısa bir süre sonra, Ukrayna güvenlik servisi protestoculara yönelik operasyonları durduracağını duyurdu ve hükümeti koruyan güçler görevlerinden ayrıldı. Yanukoviç, protestocuları bastırmaya istekli hiçbir güvenlik gücü kalmayınca Rusya'ya sürgüne gitti.

Başkan Vladimir Putin, Siloviki'den bir saray darbesi gelebileceğinden şüpheleniyor ve Putin, Rusya'da kendisine karşı hareket edebilecek çok az Siloviki üyesi olduğunu biliyor. Hatta Rosgvardyia'nın kendi güvenlik servislerinin onu görevden alabileceğinden şüpheleniyor. Ancak Putin'e karşı başarısız bir darbenin maliyeti potansiyel olarak çok büyük olacaktır. Başarısız komplocular genellikle hapis, sürgün veya idamla karşı karşıya kalır. Siloviki liderliğindeki askeri darbe başarısız olursa, Sovyetler Birliği'nden Lavrenti Beria veya Rus Krallığı'nın Decembrist Grubu ile aynı sonu paylaşacaklarını biliyorlar.