Güneş Tutulması

Kaç kere Güneş tutulması gördünüz?

Ben hatırlıyorum, çocukluğumda bir keresinde görmüştüm. 

İsli cam parçası getirin demişlerdi okuldan, tüm okul arkadaşlarımla birlikte hep beraber izlemiştik diye hatırlıyorum gökyüzünde Ay’ın Güneş’i kapatmasını.

Kısa süreliğine havanın karardığını hatırlıyorum, sonra tekrar Güneş çıkmıştı.

***

Güneş tutulması nedir biliyorsunuz değil mi? 

Ay Dünya ile Güneş arasına giriyor ve Ay’ın gölgesi Dünya’ya düşüyor. Biz yeryüzünden Ay Güneş’i kapatıyormuş gibi görüyoruz.

Tarih boyunca bunu çok gizemli bir şey olarak algılamış insanoğlu, çok özel bir şey olduğunu düşünmüş.

Halbuki basit bir gök olayı, Ay Dünya etrafında sürekli dönüyor biliyorsunuz ve bir şekilde arada sırada Güneş ile Dünya arasına da girdiği oluyor. 

Yani olayın hiçbir gizemli yanı yok aslında.

***

Ama bakın bu konuda aklıma bir soru takılıyor. 

Zaman olarak bir yıl içinde on iki ay var ve Dünya’nın uydusu olan Ay bu durumda bir yıl içinde on iki defa Dünya ile Güneş arasına giriyor demektir. 

Dünya da kendi etrafında nispeten yeterince hızlı döndüğü için en azından yeryüzünde belli yerlerde her ay bizim Güneş tutulmasını izlememiz gerekli sanki?

Yanlış mı düşünüyorum?

Ama hayır, Güneş tutulması oldukça seyrek görünen bir olay diye biliniyor!

Bunun sebebi ne olabilir acaba?

Sürekli her ay Güneş tutulması olmuyor değil mi?

***

İnternete açıp baktım, eğer yerinizi hiç değiştirmiyorsanız Güneş tutulmasını 370 yılda bir görebilirsiniz diye yazmış bir kaynak.

Eğer 100 km mesafede yer değiştirmeniz mümkün ise yaşamınız boyunca birkaç kere güneş tutulması izlemeniz mümkündür diye de yazılmış o kaynakta.

Bu nasıl olabilir?

Ay bir yıl içinde Dünya etrafında on iki defa turlamıyor mu? Turluyor!

Öyleyse niye bu kadar seyrek Güneş tutulması oluyor?

***

Tamam da, bunun bir de tam olarak aynı hizaya gelmek gibi bir koşulu var. Demek ki Ay Dünya etrafındaki her bir tur dönüşünde Güneş ile aynı hizaya gelmiyor!

Nasıl yani? Ay Dünya etrafında dönerken yalpalayarak mı dönüyor demek istiyorsunuz?

Evet, belli bir yalpalaması da var Ay’ın dönüşünün, ama asıl sebep bu değil!

Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş yörüngesi düzlemi ile Ay’ın Dünya etrafındaki dönüş yörüngesi düzlemi arasında 5°’lik bir açı farkı var.

Hesaplarda bunun bir de Dünya’nın kendi yörüngesine göre eğimini dikkate alırsanız, bu durumda Ay’ın her zaman tam olarak Güneş ile Dünya arasında tek bir çizgi üzerine denk gelmediğini görürsünüz. Böyle olunca da Ay her bir turunda Dünya ile Güneş arasına giriyor, ancak Ay’ın gölgesi yeryüzüne her seferinde düşmüyor. Ya biraz aşağıda kalıyor, ya da biraz yukarıda. 

Gölgesinin Dünya üzerine düştüğü durumlarda da dünyanın eksen eğikliği sebebiyle her zaman aynı coğrafyalara gölgenin düşmesi mümkün olmuyor.

İşte bu yüzden aynı yere ancak 370 yılda bir Ay’ın gölgesi düşüyor. Ya da ancak bu kadar sürede bir aynı yerden Güneş tutulması izlenebiliyor. O yeri 100 km çapında bir yer gibi gibi biraz geniş tutarsanız da, bir insan yaşamı boyunca bir kaç kez Güneş tutulması izleme şansına kavuşmuş oluyor.

Her şey matematik! Her şey geometri!

Ay tutulması için de aynı kurallar geçerli.

***

Bu sene sanırım yakın zamanlarda Amerika’da belli bir güzergahta Güneş tutulması izlenebilecekmiş. Türkiye bu güzergaha denk gelecek mi bilmiyorum.

Çok önemli bir şey değil tabii ki Güneş tutulması, ancak yine de ilginç bir doğa olayı. Bünyesi çok hassas olanlar için aynı hizaya gelen iki gök cisminin birlikte kütlesel etkisi de belki hissedilir olabilir. Ancak Güneş tutulmasının bünyelerimiz üzerinde o kadar da hissedilir bir etkisi olacağını düşünmüyorum ben.

Bilimsel çalışmalar açısından da önemi olduğu söyleniyor Güneş tutulmalarının.

Bir de her seferinde Ay Güneş’i tam olarak kapatamayabiliyormuş sanırım. Bu da Ayın da Dünya etrafındaki yörüngesinin bir miktar eliptik olmasından kaynaklanıyor.

Ayın Güneş’i tam olarak kapatmasına “Tam Güneş Tutulması” deniyor.

Tam Güneş tutulmasında Güneş yüzeyindeki patlamaların yeryüzünden incelenmesi için iyi bir fırsat doğuyormuş. 

Bu seneki Amerika’dan gözlenebilecek Güneş tutulmasının tam Güneş tutulması olduğu söyleniyor.

Gerçi artık uzayda da teleskoplar ve uydular olduğu için bu Dünya’dan yapılan bilimsel çalışmaların eskisi kadar popülaritesi kalmadı da deniyor.

Yine de meraklıları için iyi bir etkinlik sanırım.

***

Tabii bir de bir zamanlar Einstein’ın görelilik teorisini kanıtlamak için normalde Güneş arkasında kalan yıldızların Güneş tutulması esnasında görülebilir olması, yani güneşin yıldızlardan gelen ışıkları kendi devasa kütle etkisi ile bükmesinin kanıtlanması amacıyla kimi gök bilimciler o ülke benim, bu ülke senin diyerek Güneş tutulmaları peşinden koşturmuşlar.

Bu olay da Güneş tutulmalarının izlenmesini popüler hale getirmiş.

Evet, sonunda da kanıtlanmış Einstein’ın teorisi, Güneş gerçekten ışığı bükebiliyor.

Sahi nasıl oluyor da Güneş ışığı bükebiliyor değil mi? Fotonların kütlesi yok ki!? Güneşin kütle çekim etkisinden nasıl oluyor da kütlesiz fotonlar etkilenip güzergahları bükülebiliyor?

Haydi, bunu da siz cevaplayın!

Ama ben size bir başka ilginç şey söyleyeyim, gökyüzüne baktığınızda gördüğünüz o yıldızlar var ya, onlar da oldukları yerlerde değiller aslında. Hayır, bize kadar ulaşan ışıklarının aradan geçen zaman ile geçmiş zamana ait görüntülerini gösterdiğinden bahsetmiyorum. O konu da var da, benim bahsettiğim yıldızlardan gelen ışıkların yolculukları sırasında eğilip büküldüğü. Dolayısıyla o gördüğümüz yerde değil hiçbiri.

Bu konuda da yapılan çalışmalar var, ama bugünlük Güneş tutulması ile sınırlayalım yazıyı. 

Bilimle kalın.

Moskova’dan herkese sevgi ve saygılarımla