Öğretim Yöntemi Nasıl Seçilir?

"Nasıl öğreniriz?" konusu eğitim psikolojisinin temel konularından birini oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalar gerçek sınıf ortamında öğrencilere nasıl öğretilmesi gerektiği konusunda çok çeşitli ipuçları ve yorumlar getirmektedir. Bu çalışmaların sonuçlarından yararlanarak öğretimini yönlendiren bir öğretmen öğrencisinin öğrenmesini kolaylaştıracaktır.

Öğretim Yöntemi Nedir?

Öğretim yöntemi, öğrencileri anlamlı öğrenme yaşantılarına sokmak için öğretmen tarafından kullanılan bir dizi teknik ve becerinin bileşenidir. Herhangi bir yöntemin uygulanmasında kullanılan tek bir somut beceriye ise “Öğretim Tekniği” adı verilir.

Her öğretim yöntemi her derse, her konuya, her öğrenci grubuna, her öğretim düzeyine uygun olmayabilir. Değişik durumlarda değişik yöntemlerin kullanılması gerekir.

Öğretim Yönteminin Seçimini Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Sizin için "Öğrettiğiniz şey mi" yoksa "Öğretme biçiminiz mi" daha önemlidir? Kuşkusuz bu soruya verilecek yanıt "Her ikisi de önemlidir" şeklinde olmak zorundadır.

Dersin hedefi saptandıktan sonra, öğretmen bir öğretim yöntemini seçmek durumundadır. Çağımızda öğretim ilke ve yöntemlerini-öğretmen, öğrenci ve ders etkenleri dışında- belirleyen birçok gelişme vardır. Ders programlarını ve her dersin işlem basamaklarını belirleyenler, ders kitaplarını hazırlayanlar, okulları yapan ve donatanlar, ders araç-gereci hazırlayanlar, hatta günlük ders saat ve yerlerini düzenleyenler bile öğretim yöntemleri üzerinde etkili olmaktadır.

Bir öğretim yönteminin seçimini etkileyen başlıca faktörler şunlardır:

Konunun Özelliği: 

Bazı konular bazı yöntemlerle işlenmeye daha uygundur. Örneğin, tarih dersinde konuların doğası öğretim yönteminin önemli bir belirleyicisidir. Fizik ve kimya derslerindeki bazı konular doğrudan laboratuvar çalışması gerektirebilir. Edebiyat dersinde bazı edebi eserlerin okunup ev ödevi şeklinde hazırlanması veya bazen eski metinlerin okunup açıklanması gereklidir.

Dersin Amaçları: 

Eğitim amaçlarının tanımladığı öğrenme hedefleri ve düzeyi, öğretim yönteminin en güçlü belirleyicisidir. Öğrenci becerilerinin gelişmesi amaçlanan bir derste "Yaparak öğrenmeye" yönelik yöntemlerin ağır basması gerekir. Konu ve dersin amacı, hangi yöntemle en iyi şekilde öğrenilecekse o yöntem kullanılmalıdır.

Zaman: 

Zaman öğretim yönteminin seçimini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Anlatıma dayalı yöntemler modern yöntemlere göre (tartışma, örnek olay incelemesi, rol oynama gibi) daha az zaman gerektirmektedir. Bazı modern yöntemler ise fiziksel ortamın hazırlanmasını zorunlu kılmaktadır.

Öğrencilerin Özellikleri: 

Öğrencilerin yaş, cinsiyet, yetenek ve ilgileri, güdülenmeleri, ailelerin sosyo-ekonomik ve kültürel özellikleri, öğrencilerin içinde yetiştikleri çevre vs. yöntem seçiminde etkili olabilir. İyi yetişmiş bir öğretmen, sınıftaki öğrencilerin özelliklerine göre, gerektiğinde değişik yöntemleri uygulayabilmelidir. Değişik yaşlarda değişik yöntemler kullanılabilir. Eğitim, okul-aile işbirliğinde sürdürülen bir çalışma olduğu için, ailenin ekonomik ve kültürel seviyesi de farklı yöntemleri gerektirebilir. Öğrencilerin özellikleri dikkate alınmadan yapılan ders, havaya anlatılan bir ders, karanlığa atılan bir taş gibidir.

Öğrenci Grubunun Büyüklüğü: 

Grup tartışması, gösteri, örnek olay incelemesi, rol oynama gibi yöntemlerin uygulanabilmesi için en fazla öğrenci sayısının kaç olması gerektiği sorulduğunda "mümkün olduğu kadar az" yanıtı alınmaktadır. 10-15 kişilik bir öğrenci grubunda örnek olay incelemesi, gösterme-uygulama, rol oynama, grup tartışması gibi yöntemler uygulanabilir. Daha kalabalık gruplarda ise bazı ek düzenleme, izinler ve daha fazla zaman ile uygulanması düşünülebilir. Öğrenci sayısının fazlalığı her türlü öğretim yönteminin uygulanmasını zorlaştıracağı unutulmamalıdır.

Öğretmenin Özellikleri (Yönteme Yatkınlığı): 

Öğretim yöntemini öğretmen seçtiği için, bu seçimde onun özelliklerinin de etkili olacağı son derece açıktır. Öğretmenin yaşı, cinsiyeti, mezun olduğu okul, kıdemi, o günkü güdülenme ve psikolojik durumu da öğretim yönteminin seçimini etkilemektedir. Örneğin, fen derslerinde laboratuvar kullanma ile öğretmenin yetişme biçimi, yani mezun olduğu okul arasında bir ilişki vardır. Derslerinde soru sorulmasına hiç izin vermeyen, hiç tartışma ortamı açmayan öğretmenlerde de bu durum çeşitli etmenlerden kaynaklanabilir.

Bazı öğretmenler sınıfta tartışma açarak ders işledikleri zaman mutlu olmaktadırlar. Bazılarına göre ise anlatım yöntemi en iyi yöntemdir. Oysa iyi bir öğretmen iyi bir iskambil kâğıdı oyuncusu gibi davranmalı, elindeki her kozu değerlendirebilmelidir.

Bir derste öğretmenin seçtiği yöntem kadar, uygulayacağı strateji ve öğretilecek konu ile öğrenci arasında nerede durması gerektiği konusu da önemlidir. Bu konuda değişik yaklaşım ve uygulamalar vardır. Bunlardan en uygunun hangisi olduğu konusu, öğrencinin yaşına, öğrenilecek konunun özelliklerine vs. göre değişir.

Fiziksel Olanaklar ve Araç-Gereçler: 

Okulda ders araçlarının olup olmaması da öğretim yöntemi seçimini etkiler. Bilgisayar, tepegöz, laboratuvar, TV-video, iyi bir kütüphane gibi -bir öğretim için çok gerekli olan- dersin esas araç-gereçlerinin veya yardımcı aletlerin olup olmaması dersteki yöntem seçimini etkiler.

Bina, sınıf, ışık, sıcaklık gibi faktörler de öğretim yönteminin seçiminde etkilidir. Resim, müzik, beden eğitimi gibi derslerin özel ortam ve araçlara ihtiyacı vardır. Eğer bunlar sağlanmazsa, ders yönteminde önemli değişiklikler yapmak gerekir. Resim atölyesi veya çizim masaları olmadığında resim dersinde; spor salonu ve malzemeleri olmadığında beden eğitimi dersinde, müzik odaları ve çalgılar olmadığında müzik dersinde doğru yöntemlerin seçimi nasıl mümkün olur?

Sonuç

Şunu açıkça söylemek gerekir ki bir ders için hiçbir öğretim yöntemi sihirli bir değnek değildir. Öğretmen dersin amacı yanında, öğrencilerin özelliklerini, yeteneklerini, sayısını, derse ayrılan süreyi ve eğitim kolaylıklarını göz önünde bulundurmak zorundadır.

Sonuç olarak, öğretmenin yöntem seçiminde şu iki durumu uzlaştırması gerekir:

            - Öğrenme çıktısına (kazanımlarına) en uygun yöntemin seçimi,

            - Koşullara bağlı olarak olası yöntemin seçimi.

Öğretmen kendi kişisel çabaları ve duyarlılığıyla sınıfına en uygun olan yöntemleri seçmesi ve öğrencilerden aldığı geri bildirimlerle değişiklikler yapması, başka bir deyişle, öğretmenin konunun en iyi öğretimini sağlayacak yöntem zenginliğine gitmesi en etkili yaklaşım olacaktır.

Kaynakça 

ATC. Study Guide and Workbook 3 AIR 75130, Instructional System Development (Units 12 Thru-18). Sheppard AFB, 1995.

GÖZÜTOK, F. Dilek. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2017.

GRONLUND, Norman E. Sınıf Öğretimi İçin Davranışsal Amaçları İfade Etme. İzmir: Hv.Snf.Ok. ve Tek.Eğt.Mrk. K.lığı Yayınları, Çeviren : Osman YARALIOĞLU.

Hv.K.K.lığı. Sınıf Yönetimi. İzmir: Hv.Snf.Ok. ve Tek.Eğt.Mrk.K.lığı Yayınları, 2012

Hv.K.K.lığı. Öğretim Yöntemleri. İzmir: Hv.Snf.Ok. ve Tek.Eğt.Mrk.K.lığı Yayınları, 2013

KÜÇÜKAHMET, Leyla. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2017.

ŞANAL, Mustafa ve Diğerleri. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2016.