Eğitim Kurumlarında Personelin Stres Kaynakları, Sonuçları ve Başa Çıkma Yolları

Stres, son yıllarda yaşantımıza etkili bir biçimde girmiş ve sağlık problemi olarak önemli sorunlar arasındaki yerini almıştır. Stres, organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan bir durumdur. Tehdit ve zorlamalar karşısında organizma kendini korumaya yönelik bir tepki zincirini harekete geçirir. Bir tehlike ile karşı karşıya kalan bir canlı, başa çıkabileceğine inanıyorsa savaşır, aksi takdirde kaçar ve böylece yeni duruma uyum sağlar."

Stres, çatışma ve rekabet ortamında bireyin sağlığını ve verimliliğini olumsuz yönde etkileyen bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Stres, ister yöneticilik konumunda olsun ister personel, herkesi çeşitli boyutlarda etkileyerek bireysel ve kurumsal verimi olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak unutulmaması gereken şudur ki; kurumlar, amaçları ne olursa olsun varlıklarını sürdürebilmek için görev yapan insanlara bağımlıdır. Özellikle insan yönü ağır basan eğitim kurumlarında stresin etkisi çok önemlidir.

Bu yazımızda eğitim kurumlarındaki personelin stres kaynakları, stresin sonuçları ve stresle başa çıkma yolları incelenmiştir.

Stres Kaynakları Nelerdir?

Eğitim kurumlarındaki çalışma yaşamı personeli strese sokan ögelerin başında gelmektedir. Çünkü insan, yaşamının en aktif saatlerini, belli amaçlarını gerçekleştirmek üzere kendisinden beklenen rolleri ve görevleri yerine getirebilmek için okul ortamında geçirir. Gözlemler ve deneyimler, okul ortamıyla ilgili personelin en üst yöneticiden en alta kadar stresten payını aldığı görülmüştür.

Özellikle öğretmenlerin okul içindeki stresi, kişilik özellikleri yanında öğrencilerin, eğitim ortamının, okulda diğer personelin, işlevsel ve toplumsal çevresinin etkileri ile de ortaya çıkar. Bu durum öğretmenin görevini olumsuz etkileyebilmektedir.

Eğitim kurumlarında görev yapan personelin stres kaynakları arasında aşırı iş yükü, hafif iş yükü veya iş yükünün personel arasında dengeli dağıtılmaması, aşırı bilgi yükü, işin bireye sıkıcı gelmesi, ücret yetersizliği, yeterince ilerleyememe, çalışma saatlerinin uzunluğu, kötü çalışma koşulları, sorumluluk dengesizliği, değerlendirmede adaletsizlik bulunmaktadır.

Stresin Bireysel Sonuçları

Eğitim kurumlarında görevli öğretmenler, bireysel bütünlüğüne yönelen tehditlere karşı özellikle zihinsel düzeyde başarılı bir mücadele vermezse başa çıkamadığı streslerin biriken ve yoğunlaşan etkileri sonucu davranışlarına yansıyan bazı değişiklikler olur. Bunlar şunlardır: Önceden kolaylıkla verilen kararları vermekte güçlük, değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terk edilmişlik duygusu, alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik, en iyi olan yerine en garantili olanı seçmek, uygun olmayan durumlarda ortaya çıkan öfke, devamlı kızgınlık dalgaları, sigara içme eğiliminin artması, sürekli kişisel hata ve başarısızlıkları düşünmek, aşırı hayal kurmak, sık sık dalıp gitmek, konuşmada belirsizlik ve kopukluk, nispeten önemsiz konularda aşırı endişelenme veya tam tersine gerçek sorunlar karşısında ilgisizlik, sağlığa aşırı ilgi, uyku bozukluğu.

Stresin Kurumsal Sonuçları

Kimi uzmanlar stresin dozu ne olursa olsun gereksiz ve personele zarar verici olduğunu savunurken, bazıları da aşırıya kaçmamak koşulu ile stresin gerekli olduğu tezini ortaya koymaktadırlar. Bu tezi savunanlar belli ölçüdeki stresin öğretmenlik yapan personelin kendini geliştirmesi ve olumlu yönde güdülenmesi için kullanabileceği görüşünde birleşmektedirler. Ancak stresin üstesinden gelemeyecek duruma ulaşılması durumunda kişi yarar değil zarar görmektedir. Bu zarar verimliliğin düşmesi olarak kendini gösterir. Buna göre iş stresinin ortaya çıkardığı olumsuz sonuçlar şöyle sıralanmaktadır: Verim düşüklüğü, göreve gitmede isteksizlik, sağlık harcamalarında artış, personelde göreviyle ilgili yetersizlik duygusu, görev esnasında hata ve kazaların artması, kararlarda isabetsizlik.

Stresle Başa Çıkma Yolları

Görevle ilgili ortaya çıkan stresi önlemeye veya azaltmaya yönelik yollar, eğitim kurumlarında kuramsal ve bireysel düzeyde iki kümede toplanabilir.

Kurumsal düzeyde kullanılabilecek çözüm yollarının bazıları şunlardır:

• Personelin güven duygularını geliştirerek onların gerek kendi görevlerine, gerekse kurumsal yapı ve işleyişleri ile ilgili kararlara katılmalarını sağlamak,
• Personelin kurum içindeki görevlerinin yeniden tanımlanması,
• İş gücünün dengelenmesi,
• Stresli personele yardım için danışmanlık hizmetleri vermek,
• Mesleki gelişim yollarının planlanması, bu konuda üstlerin astlara yol gösterici olmaları,
• Personel üzerinde önemli etkileri olan çalışma ortamının geliştirilmesi,
• Ortak eğlenceler, yemekler, geziler yapılması...

Personelin bireysel yollarla da stresle başa çıkabileceği gerçeğinden yola çıkılarak şu uygulamalar yapılabilir:

• Yürüyüş, koşu, yüzme, tenis ve oyunlarla bedensel rahatlamanın sağlanması,
• Derin nefes alma yoluyla solunum egzersizleri,
• Fiziksel ve ruhsal olarak dinlenmek için sakinlik sağlayıcı meditasyon uygulanması,
• Çeşitli gevşeme hareketleri,
• Diyet ve dengeli beslenme,
• Sosyal, kültürel, sportif faaliyetlere katılmak...

Sonuç

Eğitim kurumlarında stresin oluşmasını önlemek veya mevcut stresi azaltmak, eğitim-öğretimin verimliliği açısından son derece önemlidir. Bununla ilgili olarak gerek bireysel gerekse kurumsal düzeyde yapılabilecek çeşitli düzenlemeler, eğitim kurumlarında oluşabilecek stres kaynaklarının azaltılmasına da yardımcı olacaktır. Böylece verimli bir görev ortamı yaratılacaktır. Diğer taraftan eğitim kurumlarının aksamadan işlemesinin sağlanması, beraberinde eğitimde görevli personelin ruh ve beden sağlığının korunmasına da yardımcı olacaktır.

Kaynakça

Aksoy, E. & Demirhan, E. (2021). "Eğitim Kurumlarında Stres: Kaynakları ve Çözüm Yolları." Eğitim ve Yönetim Dergisi, 15(3), 25-40.

Şahin, S. (2019). "Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ve Stres Yönetimi." Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(2), 85-102.

Özkan, M. (2022). "Eğitimde Psikososyal Risk Faktörleri ve Stres." Psikoloji ve Eğitim Dergisi, 10(1), 50-65.

Yıldırım, A.&Dönmez, A. (2020). "Eğitim Çalışanlarında Stres ve Kurumsal Etkiler." Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12(4),63-78.